Wbrew bogom, czyli od magii i religii do metody naukowej... i z powrotem (wyd. II uzupełnione)

Przedmowa do wydania drugiego 13
Wstęp 15

Część 1
Astronomia - czyli o tym, że nie możemy wiedzieć, jaki był boski plan 21
Rozum i ruch 21
Magia i duch 24
Ruch Słońca i gwiazd na niebie 27
Geometria i sumeryjski system liczenia 29
Kalendarz i rachuba czasu 30
Astrologia 33
Jeden Bóg 35
Grecy i umiłowanie mądrości 37
Grecy i duch 38
Arystoteles i ruch 41
Wielkość Ziemi i Wszechświata 42
Z czego zrobione są Ziemia i Wszechświat? 44
Terra firma - Ziemia jest nieruchoma 45
Ruchy ciał niebieskich - postulaty Platona 46
Ptolemeusz i Almagest 49
Pomiar czasu i instrumenty astronomiczne starożytności 51
Chrześcijaństwo przeciw rozumowi 55
Europejczycy odkrywają naukę starożytną 59
Budzenie się rozumu - zegary i inne wynalazki techniczne 62
Kościół przeciw nauce - pierwsze starcie 66
Bóg przeciw astronomii 67
Mikołaj Kopernik - Ziemia się porusza 68
Tycho Brahe - pierwsze obserwatorium astronomiczne 71
Spalenie Giordana Bruno na stosie 75
Johannes Kepler - odrzucenie postulatów platońskich 77
Galileusz - narodziny nauk eksperymentalnych 80
Galileusz i astronomia 84
Kartezjusz, Huygens i Hooke - wiry, siła odśrodkowa i dośrodkowa 88
Izaak Newton 91
Philosophia Naturalis Principia Mathematica 92
Ciąg dalszy sporu zwolenników Kartezjusza i Newtona - kształt Ziemi 95
Kometa Halleya 97
Cavendish - pierwszy pomiar siły grawitacji 98
Wyjaśnienie ruchu Księżyca, Saturna i Jowisza, odkrycie Neptuna 99
Czy się obraca? 101
Kościół i astronomia po Newtonie 101
Epilog 105

Część 2
Chemia - czyli o tym, że atomy istnieją, a modlitwa nie wpływa na reakcje chemiczne 107
Ujarzmienie ognia 108
Piec i wypalanie gliny 109
Mumifikacja i natron 111
Fajans egipski, pierwsze barwniki i lekarstwa 114
Tajemnicze zaklęcia, woda życia i srebro 116
Wytapianie metali (miedź, brąz, żelazo, stal) 117
Grecy, cztery substancje i atomy 120
Aleksandria, Muzeum i początki alchemii 124
Chemia praktyczna w czasach greckich 125
Alchemia, astrologia, gnoza, hermetyzm 128
Alchemia Islamu i jej droga do Europy 134
Alchemiczne wytwarzanie złota - iluzjoniści i oszuści 139
Kościół za transsubstancjacją i przeciw atomom 145
Próżnia istnieje 150
Francis Bacon i Robert Boyle 153
Flogiston i vis vitalis 156
Pneumologia - nauka o gazach 160
Lavoisier, prawo zachowania masy i obalenie teorii flogistonu 163
Dalton i atomy 168
Czy gazy zbudowane są z atomów, czy z dwuatomowych cząsteczek? 171
Dualistyczna hipoteza wiązania chemicznego - Dalton, Davy, Berzelius 173
Wzory związków chemicznych 176
Budowa cząsteczek 178
Mendelejew i porządkowanie pierwiastków 181
Atomy i ciepło 185
Zjawisko fluktuacji - atomy istnieją 188
Epilog 190

Część 3
To nie bogowie zsyłają choroby 191
Drobnoustroje, choroby, epidemie 191
Jak niegdyś leczono? 199
Medycyna starożytna 204
Anatomia 209
Chrześcijaństwo i medycyna 211
Przyczyny chorób epidemicznych 218
Samorództwo 222
Mikroskop i odkrycie mikroświata 223
Samorództwo bakterii 226
Czy elektryczność to dusza zwierzęca? 228
Francois Raspail - niewidoczne pasożyty unoszące się w powietrzu 231
Chemik Pasteur odkrywa przyczynę kwaśnienia wina 233
Czy do wytworzenia związków organicznych potrzebna jest siła życiowa? 235
Czy do fermentacji konieczne są drożdże? 237
Apertyzacja, pasteryzacja i samorództwo bakterii 238
Snów i pompa z Broad Street 240
Semmelweis i gorączka połogowa 243
Choroby jedwabników 245
Lister i antyseptyka na sali operacyjnej 246
Koch i bakterie wąglika 247
Koch - gruźlica i barwniki 249
Szczepionka przeciw ospie 251
Pasteur i szczepionki 258
Roux, Ehrlich, Bering - surowica przeciw dyfterytowi 262
Walka z gruźlicą 263
Komary, malaria i żółta febra 265
Pchły i dżuma 269
Tyfus i wszy 271
Walka z owadami przenoszącymi choroby 273
Ehrlich i magiczna kula 275
Domagk i sulfonamidy 278
Antybiotyki 279
Lek, który zmienił oblicze ziemi - antykoncepcja 282
Epilog 289

Część 4
Historia naturalna, czyli w Biblii nie ma ani jednego sensownego zdania dotyczącego świata materii 291
Genesis 291
Skąd wzięły się góry i ile lat miał świat według starożytnych Greków 295
Skamieniałości 297
Czy góry powstają w morzu, czy we wnętrzu Ziemi? 303
Pomiary fizyczne i wiek Ziemi 306
Datowanie warstw geologicznych za pomocą obecnych w nich skamielin 308
Linneusz i metoda klasyfikacji organizmów 311
Buff on 316
Początki anatomii porównawczej i fizjologii 318
Hunter i Cuvier 320
Zapłodnienie i rozwój embrionu 325
Czy gatunki są niezmienne, czy się zmieniają? 329
Rasy ludzkie 335
Pierwsze idee ewolucyjne 341
Karol Darwin 345
Vestiges of the Natural History of Creation 349
Badanie pąkli 350
Hipoteza ewolucji Darwina i Wallace'a 352
Ewolucja - starcie światopoglądów 356
Świadectwa empiryczne, czyli jak ewolucjonizm stał się teorią 359
Darwin, ewolucja i nauki społeczne 365
Na czym polega różnica pomiędzy naukami ścisłymi (empirycznymi) a społecznymi? 371
Zmierzch i odrodzenie darwinizmu 372
Budowa DNA 378
Totalitarne państwo - nowy wróg nauki 383
Epilog 389

Część 5
Mozg i zachowanie człowieka - czyli o nieistnieniu duszy 391
Dusza i rozum 391
Gdzie mieści się niematerialna dusza? 393
Dusza a choroba psychiczna 395
XIX-wieczny świat duchów 397
Elektryczność i skurcz mięśni 402
Mozg ma strukturę modułową i hierarchiczną 404
Fizjologia i jej wrogowie 407
Elektryczność i funkcje mózgu 412
Lobotomia 416
Elektryczność i stany psychiczne człowieka 418
Eksperymenty na ludziach 421
Jak zbudowany jest układ nerwowy? 423
Odkrycie pierwszego neuroprzekaźnika - acetylocholiny 424
Substancje chemiczne sterujące ludzkim zachowaniem 426
(Nie)moralność jest sterowana genetycznie 429
Pochodzenie moralności - nadprzyrodzone czy ewolucyjne? 430
Jakie hipotezy dotyczące ludzkich zachowań możemy formułować na podstawie badań społecznych? 432
Należy dzielić się sprawiedliwie 436
„Ludzkie" zachowania u zwierząt społecznych 438
Dlaczego dotrzymujemy zobowiązań? 441
A więc co z tą duszą? 445

Część 6
...i z powrotem, czyli czy magia pokona naukę? 449
Dlaczego magiczne myślenie jest popularne? 449
Pawłow i Skinner - czyli uczenie przez doświadczenie 452
Koincydencje i magia 454
Unikanie ryzyka 456
Człowiek nie zna się na prawdopodobieństwie 458
Podporządkowanie autorytetowi 460
Homo sapiens? - nie przesadzajmy 463
Epilog - magia przeciw nauce 467

Zakończenie 475
Indeks 485

Krzysztof Dołowy (ur. w 1949 r. w Warszawie) - profesor zwyczajny nauk przyrodniczych, biolog, fizyk, chemik, popularyzator wiedzy, polityk, specjalista z zakresu biofizyki i elektrofizjologii, autor kilkudziesięciu publikacji i kilku książek naukowych, współzałożyciel Festiwalu Nauki i Pikniku Naukowego w Warszawie, stypendysta w Bostonie, Nashville, Glasgow, Helsinkach, Cardiff, długoletni kierownik Katedry Fizyki w SGGW, uczestnik wydarzeń marcowych 1968 r., przewodniczący Solidarności w CMKP (1980), poseł na Sejm II kadencji z ramienia Unii Demokratycznej i później Unii Wolności (1993), radny Sejmiku Mazowieckiego (1998), współzałożyciel Stowarzyszenia na rzecz Humanizmu i Etyki Niezależnej, członek Rady Programowej Polskiego Radia oraz licznych towarzystw i komitetów naukowych, liberał, humanista, ateista.