Jakość życia - na co masz wpływ

Wstęp 11

Rozdział 1
Zarządzaj jakością swojego życia. Perspektywa zarządzania - Maria Pietrzak 15
Wprowadzenie 16
1.1. Wyznaczanie celów 20
1.2. Organizacja 24
1.3. Motywowanie i komunikacja 31
1.4. Ocena wykonywanej pracy 41
1.5. Rozwój ludzi 43
Podsumowanie 47
Bibliografia 48

Rozdział 2
Inteligencja emocjonalna, miłość, nadzieja. Perspektywa psychologii - Maria Jankowska 51
Wprowadzenie 52
2.1. Inteligencja emocjonalna (EQ) jako podstawa świadomego życia 53
2.2. Pogłębianie postawy miłości do siebie i do innych pozwalającej na pełniejszą samorealizację i szczęśliwe życie 60
2.3. Dojrzewanie w nadziei i rozdawanie jej innym ludziom 68
Podsumowanie 85
Bibliografia 85

Rozdział 3
Ludzka twarz ekonomii i finansów. Perspektywa behawioralna i etyczna - Monika Czerwonka 87
Wprowadzenie 88
3.1. Finanse behawioralne jako spojrzenie na inwestora z perspektywy człowieka 89
3.2. Ekonomia i etyka - zarys historyczny 91
3.3. Ekonomia i finanse w Katolickiej Nauce Społecznej 94
3.4. Inwestowanie etyczne - jako przykład wykorzystania nauki Kościoła katolickiego w praktyce 99
Podsumowanie 107
Bibliografia 108

Rozdział 4
Bioróżnorodność - opcja czy warunek przetrwania? Perspektywa zrównoważonego rozwoju - Joanna Kostecka 109
Wprowadzenie 110
4.1. Dlaczego przyroda powinna być dla nas ważna? 112
4.2. Skutki utraty różnorodności biologicznej 120
4.3. Wspomaganie różnorodności biologicznej w obszarach wiejskich 128
4.4. Inspiracje, które mogą zmienić życie 130
Podsumowanie 131
Bibliografia 134

Rozdział 5
Masz talent - odkryj go. Perspektywa „talentologii" - Grzegorz Grochowski 137
Wprowadzenie 138
5.1. Atrybut osoby - uzdolnienie, zdolność 141
5.2. Talent w ujęciu słownikowym a jakość życia 152
Podsumowanie 158
Bibliografia 159

Rozdział 6
Sztuka życia. Perspektywa sztuk pięknych - Joanna Korecka 163
Wprowadzenie 164
6.1. Wpływ edukacji artystycznej na wszechstronny rozwój człowieka 166
6.2. Rola rodzica w kształtowaniu postawy zachwytu nad światem, odbierania i dawania piękna 168
6.3. Blaski i cienie edukacji artystycznej szkolnej i wczesnoszkolnej - w jaki sposób uzupełnić pewne braki 170
6.4. Warto mieć pasje - radość tworzenia w wieku dojrzałym 175
6.5. Proces rozwoju artystycznego - doświadczenia autorki 176
Bibliografia 178

Rozdział 7
Śpiew - masz to w genach. Perspektywa genetyki i sztuk muzycznych - Paula Jadacka 179
Wprowadzenie 180
7.1. Natura i wychowanie 181
7.2. Śpiewające geny 186
7.3. Nie taki gen straszny 197
7.4. Z piosenką po zdrowie 200
Podsumowanie 201
Bibliografia 202

Rozdział 8
Żyj długo i zdrowo! Perspektywa biologii molekularnej i biogerontologii - Agata Głuchowska, Karolina Staniak, Anna Strzeszewska-Potyrała 207
Wprowadzenie 208
8.1. Czym jest starzenie i czy dotyczy całego świata przyrody? 209
8.2. W poszukiwaniu sensu zjawiska starzenia się - krótki przegląd teorii starzenia się 213
8.3. Zmiany demograficzne 216
8.4. Starzenie na poziomie komórki a starzenie się organizmu 219
8.5. Jak żyć dłużej - perspektywa naukowa 223
8.6. Naukowe spojrzenie na starzenie się skóry 226
Podsumowanie 231
Bibliografia 232

Rozdział 9
Ruch podstawą zdrowia. Perspektywa fizjoterapii - Renata Rakoczy 237
Wprowadzenie 239
9.1. Fizjoprofilaktyka 239
9.2. Postawa 242
9.3. Powięź - „narząd postawy" 248
9.4. Oddech 250
9.5. Dno miednicy - podstawa prawidłowej postawy 255
9.6. Obciążenia wywołane siedzeniem - jak je pokonać? 258
9.7. Stopy nasz fundament 259
9.8. Człowiek - stworzony by chodzić 263
Podsumowanie 265
Bibliografia 266

Rozdział 10
Zdrowie prokreacyjne - w zgodzie z naturą. Perspektywa ginekologii - Natalia Suszczewicz 269
Wprowadzenie (z doświadczenia autorki) 270
10.1. Wprowadzenie w dojrzewanie 271
10.2. Higiena intymna 272
10.3. Dawanie życia 273
10.4. Kiedy się nie udaje - o leczeniu niepłodności 280
Podsumowanie 284
Bibliografia 284

Rozdział 11
Oczy - Twoje okno na świat. Perspektywa optometrii - Mariusz Koziak 287
Wprowadzenie 288
11.1. Właściwa dieta 290
11.2. Wysiłek fizyczny 296
11.3. Odpowiedniej jakości sen 298
11.4. Kontrola stresu 299
11.5. Suplementacja 301
11.6. Regularne badania wzroku 303
Podsumowanie 304
Bibliografia 304

Rozdział 12
Zadbaj o światło. Perspektywa techniki świetlnej - Stanisław Podgórski 307
Wprowadzenie 309
12.1. Jakość światła 309
12.2. Jakość oświetlenia 328
12.3. Maksymalizacja skuteczności świetlnej ślepą uliczką szkodliwą dla wzroku 343
12.4. Nadmiar światła - w skali mikro i makro 344
12.5. Brak światła 345
Podsumowanie 346
Bibliografia 346

Rozdział 13
Styl „eko" - dla dobra własnego i całej planety. Praktyka na co dzień - Małgorzata Rosłan 349
Wprowadzenie 350
13.1. Zrównoważony rozwój - zadanie dla każdego 351
13.2. Cele zrównoważonego rozwoju 356
13.3. Obieg zamknięty w gospodarce, czyli gospodarka cyrkularna 359
13.4. Przykłady „zrównoważonych" działań, które każdy może podjąć w codziennym życiu 363
Podsumowanie 370
Bibliografia 371

Zakończenie 373
O Autorach 375

Monika Czerwonka - doktor habilitowany nauk społecznych w dyscyplinie ekonomia i finanse, profesor Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z finansami behawioralnymi, inwestowaniem społecznie odpowiedzialnym i finansami kulturowymi. Autorka ponad 60 publikacji na ten temat, w tym książkowych. Laureatka Nagrody Beta 2020 za książkę pt.: „Behawioralne, kulturowe i etyczne uwarunkowania podejmowania decyzji inwestycyjnych" (2019). Prowadzi czynną działalność dydaktyczną, organizacyjno-popularyzatorską (ekspertyzy w charakterze biegłego na zamówienie organów władzy publicznej, udział w programach współfinansowanych przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego) oraz działalność w ramach współpracy międzynarodowej (aktywny udział w licznych konferencjach naukowych polskich i zagranicznych, m.in. w Londynie, Waszyngtonie czy Barcelonie). Związana z praktyką gospodarczą w związku z pełnieniem funkcji członka rady nadzorczej i przewodniczącej komitetu audytu. Poza tym szczęśliwa żona i mama 4 dzieci.

Agata Głuchowska - magister inżynier, absolwentka Politechniki Warszawskiej na kierunku biotechnologia. Obecnie doktorantka w Instytucie Biologii Doświadczalnej w Pracowni Molekularnych Podstaw Starzenia. Prywatnie szczęśliwa żona i posiadaczka uroczego psa westa o imieniu Mecenas. Na co dzień w pracy badawczej poszukuje odpowiedzi na pytania stawiane przez całą ludzkość. Zajmuje się starzeniem komórkowym w rozwoju chorób związanych z wiekiem, takich jak miażdżyca. Codziennie przekonuje się jednak, że obok naukowych wskazówek na długowieczność, to dbanie o dobre relacje z bliskimi jest fundamentem długiego i szczęśliwego życia.

Grzegorz Grochowski - doktor habilitowany, adiunkt w Akademii Katolickiej w Warszawie. Autor wykładów, szkoleń, warsztatów i organizator konferencji na temat rozwoju osobistego i odkrywania talentów. Prowadzi interdyscyplinarne badania nad fenomenem ludzkiego talentu, geniuszu i przywództwa. Jest autorem, współautorem lub redaktorem ponad 100 publikacji drukowanych, audiobooków oraz filmów dokumentalnych o charakterze naukowym, popularyzatorskim i edukacyjnym. Prezes Fundacji WIEM I UMIEM, zajmującej się realizacją innowacyjnych projektów w obszarze kultury, rodziny, współpracy międzypokoleniowej i wychowania obywatelskiego we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami państwowymi i samorządowymi. W wolnych chwilach muzyk i kompozytor.

Paula Jadacka - doktor nauk biologicznych, muzyk - wokalista, certyfikowany trener wokalny (Modern Vocal Training). Zdobytą podczas studiów doktoranckich wiedzę oraz umiejętności wykorzystuje do badań nad genetycznymi uwarunkowaniami predyspozycji wokalnych. Jest zdania, że śpiewu można nauczyć prawie każdego i ma na to naukowe dowody. W studium wokalnym Warsaw Vocal Studio pomaga wszystkim chętnym osiągnąć pełnię ich wokalnych możliwości. Wielokrotnie wspierała z sukcesem również tych, wydawałoby się z pozoru „mniej rokujących" wokalistów. Według niej praca nad ludzkim głosem to nie tylko nauka kontroli nad mechanicznymi elementami aparatu głosowego, ale również odkrywanie delikatnej materii artystycznego ja, bez której nawet najdoskonalej zbudowany instrument nie mógłby funkcjonować.

Maria Jankowska - doktor nauk humanistycznych, psycholog, prowadzi zajęcia w Akademii Pedagogiki Specjalnej i na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, autorka kilku książek i kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularno-naukowych dotyczących problematyki małżeństwa, rodziny, psychologii kobiety, wychowania, uwarunkowań rozwoju osobowości, psychologii nadziei i psychologii uzależnień. Pracuje w Specjalistycznej Archidiecezjalnej Poradni Rodzinnej w Warszawie, członek Zarządu Towarzystwa Uniwersyteckiego Fides et Ratio oraz prezeska Polskiego Związku Kobiet Katolickich. Prowadzi warsztaty z rozwijania inteligencji emocjonalnej, radzenia sobie w sytuacji stresu, poznawania siebie, kształtowania poczucia wartości, przebaczania i asertywności. Uważa, że nadzieja, miłość i świadomość samego siebie są najważniejszymi czynnikami warunkującymi jakość życia każdego człowieka.

Joanna Korecka - malarka, grafik, animatorka kultury, pedagog. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Członek Związku Polskich Artystów Plastyków, uhonorowana odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej. Uczestniczka i kurator licznych plenerów malarskich oraz kilkudziesięciu wystaw indywidualnych i zbiorowych, prelekcji i odczytów na temat sztuki (w Polsce, USA, Francji, Niemczech, Włoszech, Czechach, Serbii i in.) Jej obrazy znajdują się w instytucjach użyteczności publicznej oraz w zbiorach prywatnych na terenie kraju i za granicą. Równolegle zajmuje się pisaniem o sztuce, m.in. prowadzi dział „Smaki Sztuki" w miesięczniku kulturalno-literackim BEZ{KRES}, oraz w almanachach poetyckich wydawnictwa Dobrota. Umiłowanie piękna i człowieka to życiowy motyw przewodni zarówno w jej życiu prywatnym - jest żoną i mamą czwórki dzieci, jak i zawodowym - w twórczości i pracy ze studentami w Międzynarodowym Studium Dziewulskich, gdzie prowadzi pracownię rysunku.

Joanna Kostecka - magister biologii, doktor habilitowany w zakresie agronomii i ochrony środowiska, profesor nauk rolniczych. Wykłada przedmioty związane z ochroną środowiska, gospodarką odpadami i zrównoważonym rozwojem na Uniwersytecie Rzeszowskim. Jest autorką blisko 400 publikacji naukowych. Wrażliwa na piękno i znaczenie przyrody oraz odpowiedzialność za wszystkie przejawy życia i los Ziemi, jest aktywnym edukatorem. Stara się przekonać swoich studentów do umiaru w korzystaniu z zasobów różnorodności biologicznej. Jest pomysłodawcą i organizatorem cyklicznych konferencji naukowych, seminariów i warsztatów, w tym cyklu konferencji pt. „Retardacja przekształcania zasobów. Osiągnięcia, problemy, perspektywy". Jest matką dwóch dorosłych synów i jak dotąd babcią trzech wnuczek i jednego wnuka. Pisze wiersze; „Znaki pogody" (1996), „Z Gają malowane"(2016), „Codzienność" (2020).

Mariusz Koziak - doktor nauk medycznych, okulista, prowadzi gabinet okulistyczny w Warszawie. Jego głównym obszarem zainteresowań są soczewki kontaktowe; od wielu lat specjalizuje się w hamowaniu narastania krótkowzroczności u dzieci; żonaty, ma dwójkę dorosłych dzieci. Jego pasją jest zdrowe życie. Razem z żoną starają się prowadzić zdrowy styl życia i zachęcają do tego swoje rodziny, znajomych oraz osoby, z którymi spotykają się na co dzień.

Maria Pietrzak - doktor nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu i jakości, adiunkt w Instytucie Zarządzania Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, fundatorka i prezes Fundacji „W Sercu Matki", prywatnie szczęśliwa żona i matka czworga dzieci. Uważa, że odkrywając i rozwijając swoje talenty oraz roztropnie korzystając z osiągnięć nauki, każdy może osiągnąć pełnię życia, której nie zagrozi żadna współczesna depresja.

Stanisław Podgórski - magister filologii romańskiej, studia doktoranckie na UW i fach nauczyciela j. francuskiego porzucił na rzecz obiecującej kariery w dyplomacji, by po ponad 10 latach pracy dla MSZ zdać sobie sprawę, że żadne urzędnicze stanowisko, tytuł czy funkcja publiczna nie może mu przynieść satysfakcji z wykonywanej pracy. Spełnienie i rzeczoną satysfakcję odnalazł w swym zamiłowaniu do światła, jako architekt światła, ukończywszy studia podyplomowe w zakresie Techniki Świetlnej na Politechnice Warszawskiej. Prowadzi odtąd samodzielną działalność, m.in. w zakresie projektowania oświetlenia. Prywatnie mąż i ojciec trojga dzieci, zaangażowany w działalność charytatywną, swym przykładem przekonuje, że warto inwestować w siebie i swe pasje.

Małgorzata Rosłan - magister inżynier ochrony środowiska, propagatorka edukacji ekologicznej i zrównoważonego rozwoju. Od 12 lat w pracy zawodowej związana z biznesem, swoje doświadczenie buduje w międzynarodowych organizacjach. Prowadzi warsztaty zero waste. Prywatnie szczęśliwa matka i żona. Jej nadrzędna zasada brzmi: „musimy być świadomi, od tego wszystko się zaczyna".

Karolina Staniak - doktor nauk biologicznych, specjalista w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk. Swoją przygodę z nauką rozpoczęła od badań powiązania starzenia komórkowego ze starzeniem się organizmu, obecnie poszukuje molekularnych mechanizmów zaangażowanych w rozwój chorób związanych z wiekiem, takich jak nowotwory czy choroba Alzheimera. Uważa, że nauka nie tylko przyczynia się do rozwoju medycyny, ale jest też pełna wskazówek gotowych do zastosowania w codziennym życiu, które pozwolą nam cieszyć się długim i zdrowym życiem.

Anna Strzeszewska-Potyrała - doktor nauk biologicznych, odpowiadająca za badania i rozwój w Centrum Nauki Kopernik, związana z Pracownią Molekularnych Podstaw Starzenia w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk. Prowadziła badania w zakresie mechanizmów starzenia komórkowego, które aktywują się w wyniku działania związków uszkadzających DNA. Uważa, że praca badawcza ją ukształtowała i jest wdzięczna za poznanie świata nauki od wewnątrz. Wierzy, że wyniki badań naukowych powinny być szeroko dostępne w społeczeństwie i liczy, że niniejsza publikacja przyczyni się do rozwinięcia oraz pogłębienia zainteresowań Czytelników.

Natalia Suszczewicz - lekarz, specjalista położnictwa i ginekologii, pracuje w szpitalu powiatowym oraz w przychodni zaburzeń płodności (instytut-rodziny.pl). Żona i mama dwóch córek. Jej pasją jest potęga kobiecego cyklu i płodności (fb: O płodności. Metody rozpoznawania płodności), zapobieganie i przyczynowe leczenie zaburzeń płodności i niepłodności: od metod rozpoznawania płodności, przez leczenie operacyjne endometriozy po immunologię i endokrynologię; niepłodność jest dla niej objawem toczących się chorób, które warto zdiagnozować i leczyć by doprowadzić do pełni zdrowia. Mistrzyni polskich lekarzy w półmaratonie.

Recenzja:
dr hab. Barbara Kryk, prof. Uniwersytetu Szczecińskiego
dr hab. Tomasz Zalega, prof. Uniwersytetu Warszawskiego

1 List św. Pawła do Koryntian, 13.

2021_Promoting Synergy – Supplement to the NAP Technical Guidelines.pdf (unescap.org) (dostęp: 7.10.2021).

Achter J.A., Lubinski D., Blending Promise with Passion. Best Practise for Counselling Intellec-tually Talented Youth, [w:] Brown S.D., Lent R.W. (red.), Career Development and Counselling. Putting Theory and Research to Work, Wiley, Hoboken NJ, 2005.

Ahmed I.A., Mikail M.A., Zamakshshari N., Abdullah A.H., Natural anti-aging skincare: role and potential, „Biogerontology” 2020, 21, 293-310.

AIM (Association des Industries de Marque) is the European Brands Association, https://www.aim.be/priorities/digital-watermarks/ (dostęp: 27.06.2021).

Allais M. Le comportement de l’homme rationnel devant le risque: critique des postulats et axiomes de l’école américaine, Econometrica: Journal of the Econometric Society, 1953, 503-546.

Alster O., Korwek Z., Znaczniki starzenia komórkowego, „Postępy Biochemii” 2014, 60, 138-146.

Amir O., Amir N., Kishon-Rabin L., The effect of superior auditory skills on vocal accuracy, “Journal of the Acoustical Society of America” 2003, nr 113(2), s. 1102-1108.

Anagnostis P, Karras S., Goulis D.G.,Vitamin D in human reproduction: a narrative review, “Int J Clin Pract”. 2013 Mar; 67(3):225-35. doi: 10.1111/ijcp.12031. Epub 2013 Jan 7.

Anawalt B.D., Approach to Male Infertility and Induction of Spermatogenesis J Clin Endocrinol Metab, 2013 Sep; 98(9): 3532–3542, doi: 10.1210/jc.2012-2400.

Ankersen R., Kopalnie talentów, Wydawnictwo Sine Qua Non, Kraków 2018.

Ankersen R., Kopalnie talentów. Jak odkryć i rozwinąć talent – u siebie i u innych, SQN, Kraków 2014.

Anthony S.J. et al., Global patterns in coronavirus diversity, „Virus Evolution”, Vol. 3, Issue 1, vex012, 1917, https://doi.org/10.1093/ve/vex012 (dostęp: 24.04.2021).

Arnold C., Ethical Marketing and the new Consumer, John Wiley & Sons, 2009. 

Asbury K., Plomin R., Geny i edukacja, PWN, Warszawa 2015.

Attenborough D., Życie na naszej planecie. Moja historia, wasza przyszłość, Richmond, 2020.

Austad S.N., Methusaleh’s Zoo: how nature provides us with clues for extending human health span, „J Comp Pathol” 2010, 142 Suppl 1, S10-21.

Bachem A., Absolute pitch, “Journal of the Acoustical Society of America” 1995, nr 11, s. 434-439.

Bachem A., Various types of absolute pitch, “Journal of the Acoustical Society of America” 1973 nr 9, s.146-151.

Badsha H., Role of Diet in Influencing Rheumatoid Arthritis Disease Activity. Open Rheumatol J. 2018;12:19-28. Published 2018 Feb 8., doi:10.2174/1874312901812010019, 1.18 MB.

Baharloo S., Johnston P.A., Service S.K., Gitschier J., Freimer N.B., Absolute pitch: An approach for identification of genetic and nongenetic components, “American Journal of Human Genetics” 1998, nr 62(2), s. 224-231.

Balewski B., Chomicz W., Poznanie komponentów talentu przyczynkiem do optymalizacji działań marketingowych przedsiębiorstwa, [w:] W. Chomicz, J. Szczot (red.), Współczesny rynek pracy wobec wyzwań XXI wieku, WSKM, Konin 2013, s. 101-118.

Balewski B., O psuciu talentu. Determinanty zjawiska destrukcji talentu, Wyższa Szkoła Pedagogiczno-Techniczna w Koninie, Konin 2015.

Balewski B., Spiżewska A., Interdyscyplinarność, szansą na rozwój nauki o zarządzaniu zasobami ludzkimi, [w:] Bartkowiak G,, Balewski B. (red.) HRM w Polsce. Szanse i zagrożenia, ZWŚHiFM w Zielonej Górze, 2007.

Baran I., Światło i praca, II wydanie – znacznie rozszerzone, z 30 rysunkami w tekście, Seria Ochrony Pracy, Wydawnictwa Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, Lipiec 1950 r., Drukarnia ZMP Warszawa.

Baran R., Maibach H. Textbook of cosmetic dermatology; Martin Dunitz Ltd.: London, 1998.

Bégin, J., Gagné, F., Predictors of general attitude toward gifted education, „Journal for the Education of the Gifted”, 18(1) (1994), s. 74-86.

Benedykt XVI, Caritas in veritate, 2009.

Berkowska M., Dalla Bella S., Acquired and congenital disorders of sung performance: A revie, “Advances in Cognitive Psychology” 2009, nr 5(1), s. 69-83.

Bielak-Zmijewska A., Grabowska W., Przybylska D., Rola starzenia komórkowego w starzeniu organizmu i chorobach związanych z wiekiem, „Postępy Biochemii” 2014, 60, 147-160.

Blanchard K., Coaching. Prowadź swoją drużynę ku zwycięstwu, MT Biznes, Warszawa 2009. 

Blanchard K., Johnson S., Jednominutowy menedżer, IFC Press, Kraków 2005.

Blanchard K., Peale N.V., Etyka biznesu, Uczciwość się opłaca! Nie musisz oszukiwać, aby wygrać, Studio Emka, Warszawa 2008.

Błaszczak E., Agile, Zwinne Zarządzanie. Krótko, prosto i na temat, 4 Results, Warszawa 2019.

Błaszczak E., Błaszczak S., Kolmar P., Angażujący lider, 4 Results, Warszawa 2016.

Bojko A., Czarnecka-Herok J., Charzynska A., Dabrowski M., Sikora E., Diversity of the Senescence Pheno type of Cancer Cells Treated with Chemotherapeutic Agents, „Cells” 2019, 8.

Bond M., Jak prawidłowo chodzić, stać, siedzieć. Nowe zasady, Virgo, Warszawa 2017.

Borek M., Metaforyczne wyrażanie talentu i geniuszu w języku polskim i rosyjskim, [w:] Jednostki języka w systemie i w tekście, (red.) A. Charciarek, A. Zych, E. Kapela, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018, s. 21-33.

Bosmans P., Słoneczne promyki nadziei, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2001.

Braat L. et al., The Cost of Policy Inaction (COPI): The case of not meeting the 2010 biodiversity target, Alterra Wageningen University and Research; Institute for European Environmental Policy (IIEP); Ecologic; Fondazione Eni Enrico Mattei (FEEM); GHK; Milieu en Natuurplanbureau; United Nations Environmental Programme – World Conservation Monitoring Centre; Witteveen en Bos, Wageningen / Brussels, commissioned, 2008, ISBN: ENV.G.1/ETU/2007/0044, https://www.ecologic.eu/12982 (dostęp: 14.04.2021).

Brans R.G.H., Kahn R., Schnack H.G., Van Baal G.C.M., Posthuma D., Van Haren N.E.M. i wsp., Brain plasticity and intellectual ability are influenced by shared genes, “Journal of Neuroscience” nr 30, s. 5519-5524.

Brauchli C., Leipold S., Jäncke L., Univariate and multivariate analyses of functional networks in absolute pitch, “Neuroimage” 2019, nr 189, s. 241-247.

Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008.

Bręborowicz G.H., Położnictwo i ginekologia, tom II, rozdz. 5, str. 59-66; PZWL 2015.

Buettner D., Skemp S., Blue Zones: Lessons From the World’s Longest Lived, „Am J Lifestyle Med” 2016, 10, 318-321.

Buffenstein R., Negligible senescence in the longest living rodent, the naked mole-rat: insights from a successfully aging species „J Comp Physiol B” 2008, 178, 439-445.

Bustamante M.F., Agustín-Perez M., Cedola F., et al., Design of an anti-inflammatory diet (ITIS diet) for patients with rheumatoid arthritis, Contemp Clin Trials Commun. 2020;17:100524. Published 2020 Jan 21, doi:10.1016/j.conctc.2020.100524

Cailliet G.M., Andrews A.H., Burton E.J., Watters D.L., Kline D.E., Ferry-Graham L.A., Age determination and validation studies of marine fishes: do deep-dwellers live longer?, „Experimental Gerontology” 2001, 36, 739-764.

Caluwé L., Vermaak H., Learning to Change. A Guide to Organization Change Agents, SAGE Publications, USA 2003.

Cantieni B., Tigerfeeling. Trening mięśni dna miednicy dla niej i dla niego, Edra Urban&Partner, Wrocław 2017.

Carboni J., Duncan W., Gonzalez M., Milsom P., Young M., Zrównoważone zarządzanie projektami, pm2pm, 2020.

Carnegie D., Jak poprawić jakość życia swojego życia? 10 kroków do szczęścia, Helion, Gliwice 2020.

Chęciński J., Filus Z., Lampa LED o regulowanej temperaturze barwowej, Przegląd Elektrotechniczny”, R. 92 NR 9/2016.

Childs B.G., Bussian T.J., Baker D.J., Cellular Identification and Quantification of Senescence-Associated beta-Galactosidase Activity In Vivo, „Methods Mol Biol” 2019, 1896, 31-38.

Chmielewski P., Borysławski K., Proksymalne przyczyny starzenia się człowieka: przypadkowe uszkodzenia molekularne czy hiperfunkcja programów rozwojowych?, „Kosmos” 2016, 65, 339-349.

Chong H.J., Do we all enjoy singing ? A content analysis of non – vocalists’ attitudes towards singing, “Art in Psychotherapy” 2010, nr 37, s. 120-124.

Christensen C.M., Allworth J., Dillon K., Co będzie miarą twojego życia?, MT Biznes, Warszawa 2013.

Chruszczewski M., Zdolności w akcji. Pozaintelektualne uwarunkowania efektywności wytwarzania dywergencyjnego i konwergencyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.

Ciarkowska W., Oniszczenko W. (red.), Szkice z psychologii różnic indywidualnych, Scholar, Warszawa 2008.

Ciążela H., Edukacja wobec etycznego wymiaru idei rozwoju trwałego i zrównoważonego. Prakseologia, Warszawa, 2005.

Collins S., Sullivan K., Advancing Environmental, Social, and Governance Investing: A Holistic Approach for Investment Management Firms, Deloitte, February, 20, 2020, ESG investing performance for investment management | Deloitte Insights (dostęp: 4.10.2021).

Comerford M., Mottram S., Kinetic Control. Ocena i reedukacja niekontrolowanego ruchu, Edra Urban&Partner, Wrocław 2017.

Covey S.R., Merrill A.R., Merrill R.R., Najpierw rzeczy najważniejsze, Dom Wydawniczy Rebis 2018.

Czakon W., Krótkowzroczność strategiczna menedżerów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.

Czakon W., Sieci w zarządzaniu strategicznym, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.

Czarnecki K.M., Różnice indywidualne człowieka, Oficyna Wydawnicza „Humanitas”, Sosnowiec 2013.

Czerwińska-Rydel A., Wszystko gra, Wytwórnia, Warszawa 2012.

Czerwonka M., Behawioralne, kulturowe i etyczne uwarunkowania podejmowania decyzji inwestycyjnych, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2019.

Czerwonka M., Gorlewski B., Finanse behawioralne. Zachowanie inwestorów i rynku, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2012.

Dalla Bella S., Berkowska M., Sowinski J., Disorders of pitch production in tone deafness, “Frontiers in Psychology” 2011, nr 2, s. 164.

Dalla Bella S., Giguère J.F., Peretz I., Singing proficiency in the general population, “Journal of the Acoustical Society of America” 2007, nr 121(2), s. 1182-1189.

Danielewicz A., Morze J., Przybyłowicz M., Przybyłowicz K.E., Association of the Dietary Approaches to Stop Hypertension, Physical Activity, and Their Combination with Semen Quality: A Cross-Sectional Study, “Nutrients” 2019;12(1):39. Published 2019 Dec 22. doi:10.3390/nu12010039

Davvdenko I., Hopman W.M.M., Effect of pick-up points and returns on CO2 emissions in last mile parcel delivery networks, https://repository.tno.nl/islandora/object/uuid:69521201-d3ec-4f9f-985d-072d83077e67 (dostęp: 03.07.2021).

de Magalhaes J.P., Costa J., A database of vertebrate longevity records and their relation to other life-history traits, „J Evol Biol” 2009, 22, 1770-1774.

de Magalhaes J.P., Passos J.F., Stress, cell senescence and organismal ageing, „Mech Ageing Dev” 2018, 170, 2-9.

de Miranda R.B., Weimer P., Rossi R.C., Effects of hydrolyzed collagen supplementation on skin aging: a systematic review and meta-analysis, „Int J Dermatol” 2021.

De Quervain D.J.F., Papassotiropoulos A., Identification of a genetic cluster influencing memory performance and hippocampal activity in humans, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2006, nr 103(11), s. 4270-4274.

Dembinski P.H., Etyka i odpowiedzialność w świecie finansów, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2017, s. 18-19.

Demel M., Z dziejów promocji zdrowia w Polsce Tom III. AWF im. Bronisława Czecha w Krakowie. Kraków 2000.

Diagnostic evaluation of the infertile female: a committee opinion Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine Fertil Steril, 2015;103:e44–50.

Diagnostic evaluation of the infertile male: a committee opinion Practice Committee of the American Society for Reproductive MedicineAmerican Society for Reproductive Medicine. (Fertil Steril_ 2015;103:e18–e25.

Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2018, 3(3), 112-140.

Díez-Esteban J.M., Farinha J.B., García-Gómez C.D. (2019), Are religion and culture relevant for corporate risk-taking? International evidence, “BRQ Business Research Quarterly”, 22(1), 36-55.

Dimri G.P., Lee X., Basile G., Acosta M., Scott G., Roskelley C., Medrano E.E., Linskens M., Rubelj I., Pereira-Smith O., et al., A biomarker that identifies senescent human cells in culture and in aging skin in vivo, „Proc Natl Acad Sci U S A” 1995, 92, 9363-9367.

DinoAnimals.pl, Człowiek zabójca zwierząt, 2018, https://dinoanimals.pl/zwierzeta/czlowiek-zabojca-zwierzat/ (dostęp: 14.04.2021).

Dorney E., Black K.I., Preconception care, AJGP Vol. 47, No. 7, 2018, s. 424-429.

Doz  Y.L., Hamel G., Alianse Strategiczne. Strategiczne partnerstwo –wspólny kurs na sukces, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2006.

Dröscher V.B., Cena miłości, Cykady, 1980.

Drożak J., Bryła J., Dopamina – nie tylko neuroprzekaźnik, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2005; nr 59, s. 405-420.

Drucker P., The Effective Executive. The Definitive Guide to Getting the Right Things Done, HarperBusiness, 2002.

Drucker P., The Essential Drucker, Collins Business, Nowy Jork, 2005.

Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu, ZYSK I S-KA, Poznań 2003.

Dudkowska M., Kucharewicz K., Związki pochodzenia naturalnego modulujące starzenie i śmierć komórek, „Postepy Biochemii” 2014, 60, 207-220.

Dweck C., Mindset. Random House, New York 2006.

Dyrda B., Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych. Studium społeczno-pedagogiczne, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2012.

Dz.U. z dnia 11 września 2018 r., poz. 1756, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej.

Dziak A., Bóle i dysfunkcje kręgosłupa, Medicina Sportiva, Kraków 2007.

Dzień Długu Ekologicznego; https://www.ciwf.pl/dla-prasy/info-prasowe/dzien-dlugu-ekologicznego/ (dostęp: 14.04.2021).

Eby J.W., Smutny J.F., Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1998.

Edwards W., The theory of decision making, “Psychological bulletin”, 1954, 51(4), 380.

Ehlinger-Martin A., Cohen-Letessier A., Taieb M., Azoulay E., du Crest D., Women’s attitudes to beauty, aging, and the place of cosmetic procedures: insights from the QUEST Observatory, „J Cosmet Dermatol” 2016, 15, 89-94.

Elastyczność Organizacji, (red.) R. Krupski, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2008. 

Enatsu N., Yamaguchi K., Chiba K., Miyake H., Fujisawa M., Clinical outcome of microsurgical varicocelectomy in infertile men with severe oligozoospermia,, 2014 May; 83(5):1071-4, doi: 10.1016/j.urology.2014.01.029, Epub 2014 Mar 25.

Ericsson K.A., Krampe R.T., Tesch-Römer C., The role of deliberate practice in the acquisition of expert performance, “Psychological Review” 1993, nr 100(3), s. 363-406.

Fagiolini M., Jensen C.L., Champagne F.A. Epigenetic influences on brain development and plasticity, “Current Opinion in Neurobiology” 2009, nr 19, s. 207-212.

FAO,The State of the World Biodiversity for Food and Agriculture,, Rome 2019, http/www:fao.org/3/CA3129EN/ca3129.en.pdf (dostęp: 14.04.2021).

FAO, The State of the World’s Biodiversity for Food and Agriculture, J. Bélanger & D. Pilling (eds.), FAO Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture Assessments. Rome, 2019, pp. 572 (http://www.fao.org/3/CA3129EN/CA3129EN.pdf) (dostęp: 24.04.2021). Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.

Fel S., Kupny J. (red.), Katolicka Nauka Społeczna. Podstawowe zagadnienia z życia społecznego i politycznego, Księgarnia Św. Jacka, Katowice 2007.

Fiedorowicz A., Ciemności już nie kryją ziemi, „Przekrój”, kwartalnik 3565/2019.

Finch C.E., Update on slow aging and negligible senescence--a mini-review, „Gerontology” 2009, 55, 307-313.

Formicki G., Metale ciężkie w środowisku wodnym: właściwości toksyczne, biologiczne dostępność i kumulacja w tkankach zwierząt. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2010.

Foster C., My Octopus Teacher, https://www.netflix.com/title/81045007 (dostęp: 14.04.2021). 

Foxton J.M., Dean J.L., Gee R., Peretz I., Griffiths D., Characterisation of deficits in pitch perception underlying “tone deafness”, “Brain” 2004, nr 127 (Pt 4), s. 801-810.

Franceschi C., Bonafe M., Valensin S., Olivieri F., De Luca M., Ottaviani E., De Benedictis G., Inflamm-aging. An evolutionary perspective on immunosenescence. “Ann N Y Acad Sci” 2000, 908: 244-254.

Frederick A., Frederick Ch., Stretching powięziowy, Edra Urban&Partner, Wrocław 2014.

Frołowicz E., Sztuka w procesie kształcenia i terapii osób niepełnosprawnych – raport z badań, scholar.google.pl (dostęp: 07.2021).

Fromm E., O sztuce miłości, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2004.

Fryc I., Fryc J., Wąsowski K.A., Rozważania o jakości oddawania barw źródeł światła, wyrażanej wskaźnikiem Ra (CRI), uwzględniające fizjologię widzenia oraz zagadnienia techniczno-prawne, „Przegląd Elektrotechniczny”, R. 92 NR 2/2016.

Fryc I., Tabaka P., Zanieczyszczenia nocnego nieboskłonu światłem emitowanym przez oprawy oświetlenia zewnętrznego, „Przegląd Elektrotechniczny”, R. 93 NR 6/2017.

Fukuda T., Miyake H., Enatsu N., Matsushita K., Fujisawa M., Assessment of Time-dependent Changes in Semen Parameters in Infertile Men After Microsurgical Varicocelectomy, Urology. 2015 Jul; 86(1):48-51. doi: 10.1016/j.urology.2015.04.014.

Gabler K.M., Ciało. Konstrukcja doskonała. Sieć nerwowo-mięśniowo-powieziowa w skutecznej terapii przewlekłego bólu. Galaktyka 2017.

Gagné F., From gifts to talents: The DMGT as a developmental model, [w:] Sternberg R.J., Davidson J.E. (red.), Conceptions of giftedness, Cambridge University Press, New York 2005, s. 98-119.

Gagné, F., Transforming gifts into talents: The DMGT as a developmental theory, [w:] Colangelo N., Davis G.A. (red.), Handbook of gifted education, Allyn and Bacon, Boston 2003, s. 60-74.

Gajewska P., Jak zarządzać sobą w czasie: od możliwości do rzeczywistości. Difin 2020.

Gardner H., Extraordinary minds: Portraits of exceptional individuals and an examination of our extraordinariness, Basic Books, New York 1997.

Gardner H., Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce, Laurum, Warszawa 2009.

Gardner H., Multiple intelligences: The theory into practice. Basic Books, New York 1983.

Gedgaudas N., Pierwotne ciało Pierwotny umysł, Biały wiatr, 2019.

Gibala M.J., Little J.P., MacDonald M.J., Hawley J.A., High‐intensity Interval Training in Health and Disease. “The Journal of Physiology”, 2012, 590(5), 1077-1084.

Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1994.

Ginekol Pol. 5/2013, 84, 395-399, Wytyczne dotyczące aplikacji testów molekularnych identyfikujących DNA HPV HR w profilaktyce raka szyjki macicy. Stanowisko ekspertów PTG i KIDL.

Gingras B., Honing H., Peretz I., Trainor L.J., Fisher S.E., Defining the biological bases of individual differences in musicality, “Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences” 2015, nr 370.

Gładyszewska-Cylulko J., Arteterapia w pracy pedagoga. Oficyna Wydawnicza Impuls 2011.

Goleman D., Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina, Poznań 1997.

Gołaszewska M., Estetyka współczesności. Kraków, Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego 2001.

Gonzalez-Freire M., Diaz-Ruiz A., Hauser D., Martinez-Romero J., Ferrucci L., Bernier M., de Cabo R., The road ahead for health and lifespan interventions, „Ageing Res Rev” 2020, 59, 101037.

Górzyńska A., Amuzja a słuch absolutny a zdolności poznawcze dziecka. Przyczynek do badań, „Konteksty kształcenia muzycznego” 2015, nr 2(3), s. 49-60.

Grabowska W., Kucharewicz K., Wnuk M., Lewinska A., Suszek M., Przybylska D., Mosieniak G., Sikora E., Bielak-Zmijewska A., Curcumin induces senescence of primary human cells building the vasculature in a DNA damage and ATM-independent manner, „Age (Dordr)” 2015, 37, 9744.

Gregersen P.K., Kowalsky E., Kohn N., Marvin E.W., Absolute pitch: prevalence, ethnic variation, and estimation of the genetic component, “American Journal of Human Genetics” 1999, nr 65, s. 911-913.

Gregersen P.K., Kowalsky E., Kohn N., Marvin E.W., Early childhood music education and predisposition to absolute pitch: Teasing apart genes and environment, “American Journal of Medical Genetics” 2001, nr 98, s. 280-282.

Gregersen P.K., Kowalsky E., Lee A., Baron-Cohen S., Fisher S.E., Asher J.E., Li W., Absolute pitch exhibits phenotypic and genetic overlap with synaesthesia, “Human Molecular Genetics” 2013, nr 22(10), s. 2097-2104.

Gregersen P.K., Kowalsky E., Li W.T., Reply to Henthorn and Deutsch: Ethnicity versus early environment: Comment on “Early childhood music education and predisposition to absolute pitch: Teasing apart genes and environment” by Peter K. Gregersen, Elena Kowalsky, Nina Kohn, and Elizabeth West Marvin [2000], “American Journal of Medical Genetics” 2007, nr 143A(1), s. 104-105.

Grün A., Nadzieja, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2004.

Grzelak S., Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce, Rubikon 2009.

Grzonkowski J., Optymalne wykorzystanie światła dziennego w oświetleniu wnętrz, „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i praktyka”, 9/1999.

Gundry S.R., Roślinne Kłamstwo, Vivante, 2018.

Gurycka A., Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSiP, Warszawa 1989.

Gutsche G., Individual and regional Christian religion and the consideration of sustainable criteria in consumption and investment decisions: An exploratory econometric analysis, “Journal of Business Ethics”157, no. 4 (2019): 1155-1182.

Haghighian H.K., Haidari F., Mohammadi-Asl J., Dadfar M., Randomized, triple-blind, placebo-controlled clinical trial examining the effects of alpha-lipoic acid supplement on the spermatogram and seminal oxidative stress in infertile men, “Fertil Steril”. 2015 Aug; 104(2):318-24. doi: 10.1016/j.fertnstert.2015.05.014, Epub 2015 Jun 11.

Hamel G., Prahalad C.K., Competing for the Future, Harvard Business Press 1996.

Hampson S.E, Colman A.M. (red.), Psychologia różnic indywidualnych, Zysk i S-ka, Poznań 2000.

Hanson C., Ranganathan J., Iceland Ch., Finisdore J., 2012, The Corporate Ecosystem Services Review. Guidelines For Identifying Business Risks & Opportunities Arising From Ecosystem Change, https://www.Wri.Org/Publication/Corporate-Ecosystem-Services-Review (dostęp: 24.04.2021). 

Hayflick L., Moorhead P.S., The serial cultivation of human diploid cell strains, „Exp Cell Res” 1961, 25, 585.

Hayflick L., The Limited in Vitro Lifetime of Human Diploid Cell Strains, „Exp Cell Res” 1965, 37, 614-636.

Heller K.A., Monks F. J., Passow A.H., (red.), International handbook of research and development of giftedness and talent. Pergamon, Oxford 1993.

Herskind A.M., McGue M., Holm N.V., Sorensen T.I., Harvald B., Vaupel J.W., The heritability        of human longevity: a population-based study of 2872 Danish twin pairs born 1870-1900,       „Hum Genet” 1996, 97, 319- 323.

Herzberg F.,  One More Time: How Do You Motivate Employees, “Harvard Business Review”, 1968, 46 (1), s. 53-62.

Hilgers T.W., The Medical & Surgical Practice of NaProTechnology, Omaha 2004.

Hindle T., Guide to Management Ideas and Gurus, The Economist,  2008.

Hłobił A., Teoria i praktyka edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju, Koszalin, 2010.

Hofstede G., Kultury i Organizacje, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000. 

Hornowski B., Psychologia różnic indywidualnych. Wybrane zagadnienia, WSiP, Warszawa 1985.

Hornowski B., Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych, WSiP. Warszawa 1978.

Hornowski B., Teoretyczne i psychometryczne podstawy psychologicznych badań zdolności i rozwoju człowieka, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 2009.

Howe M.J.A., Davidson J.W., Moore D.G., Sloboda J.A., Are there early childhood signs of musical ability,? “Psychology of Music” 1995, nr 23, s. 162-176.

http://a.umed.pl/geriatria/pdf/Zalecenia_dotyczace_aktywnosci_ruchowej_w_profilaktyce_chorob_ukladu_krazenia.pdf (dostęp: 07.2021).

http://akant.org/archiwum/68-archiwum-miesiecznik-literacki-akant-2012/akant-2012-nr-8/1822-krzysztof-rogucki-mozg-umys-muzyka (dostęp: 04.08.2012).

http://milosc-mlodziezy.eprace.edu.pl/271,Milosc_w_ujeciu_Ericha_Fromma.html (dostęp: 03.2021).

http://osteo.com.pl/oddech i jego znaczenie dla naszego zdrowia 24.02.2020 (dostęp: 07.2021).

http://www.avemariafunds.com/ (dostęp: 05.2021).

http://www.tenjaras.webpark.pl/nadzieja_u_alkoholika.html (dostęp: 03.2021).

http://wwwiekuedukacja.edux.pl/p-455-wychowanie-mlodego-pokolenia-przez-sztuke.php (dostęp: 20.04.2021).

https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/336656/9789240015128-eng.pdf (dostęp: 07.2021).

https://bjsm.bmj.com/content/54/24/1451 (dostęp: 07.2021).

https://butejko.pl/hiperwentylacja-jeśli chodzi o oddech, mniej znaczy więcej (dostęp: 07.2021).

https://encyklopedia.pwn.pl Internetowa Encyklopedia Wydawnictwa Naukowego PWN (dostęp: 06.10.2021).

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/somatyczne-komorki;3977586.html (dostęp: 06.10.2021).

https://ExRx.net: fitness testing (dostęp: 07.2021).

https://genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Canis_familiaris (dostęp: 06.10.2021).

https://joannatokarska.pl/ Kręgosłup, dyskopatia, ból pleców? A może po prostu źle siedzisz? 29/11/2018 (dostęp: 07.2021).

https://joannatokarska.pl/ Kręgosłup, dyskopatia, ból pleców? A może po prostu źle siedzisz? 29/11/2018 (dostęp: 07.2021).

https://joannatokarska.pl/Jak cofnąć czas, Fitness dla seniorów, Fizjo-podcast 10.04.2019. (dostęp: 07.2021).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_najstarszych_ludzi_w_historii (dostęp: 06.10.2021).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ślepota (dostęp: 21.07.2021).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Witamina_D (dostęp: 21.07.2021).

https://sjp.pwn.pl/slowniki/tonus.html (dostęp: 23.08.2021).

https://sofizjo.pl/7 korzyści oddychania przez nos! Sandra Osipiuk 10.02.2018 (dostęp: 07.2021).

https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/legumes/art-20044278?pg=1 (dostęp: 06.10.2021).

https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/zdrowie-psychiczne/slow-life-na-czym-polega-ten-styl-zycia-zasady-slow-life-aa-Yb81-NASS-p2yS.html (dostęp: 27.09.2021). 

https://www.statista.com/chart/18826/number-of-hundred-year-olds-centenarians-worldwide/ (dostęp: 06.10.2021).

https://www.statista.com/statistics/996597/number-centenarians-worldwide/ (dostęp: 06.10.2021).

https://www.statistica.com/statistics/1041400/life-expectancy-poland-all-time/ (dostęp: 06.10.2021).

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health (dostęp: 06.10.2021).

Huang C., Zhu H.L., Xu K.R., Wang S.Y., Fan L.Q., Zhu W.B., Mycoplasma and ureaplasma infection and male infertility: a systematic review and meta analysis. “Andrology”. 2015 Sep; 3(5):809-16, doi: 10.1111/andr.12078.

Humbrick D.Z., Tucker-Drob E.M., The genetics of music accomplishment: Evidence for gene – environment correlation and interaction, “Psychonomic Bulletin & Rev” 2014, nr 22, s. 112-120.

Huther G., Hauser U., Wszystkie dzieci są zdolne. jak marnujemy wrodzone talenty, Dobra Literatura, Słupsk 2014.

Ichihashi M., Ando H., The maximal cumulative solar UVB dose allowed to maintain healthy and young skin and prevent premature photoaging, „Exp Dermatol” 2014, 23 Suppl 1, 43-46.

Ipbes, Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, E.S. Brondizio, J. Settele, S. Díaz, H.T. Ngo (eds), Ipbes secretariat, Bonn, Germany 2019, Https://www.ipbes.net/global-assessment (dostęp: 15.04.2021).

IPCC, Special Report: Global Warming of 1.5 ℃, https://unfccc.int/topics/science/workstreams/cooperation-with-the-ipcc/ipcc-special-report-on-global-warming-of-15-degc (dostęp: 27.06.2021).

Jachacz-Łopata M., Milka D.,Rozstęp mięśnia prostego brzucha. Terapia kompleksowa. MedPharm 2019.

Jamka B., Potencjał ludzki w rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej i korporacyjnej, Difin, Warszawa 2012.

Jan Paweł II, Encyklika Centesimus Annus, [w:] Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 1996.

Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis, [w:] Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 1996.

Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1994.

Jaruga E., Telomerowa hipoteza starzenia się komórek, „Postepy Biochemii” 1994, 40, 161-165.

Jobling M.A., The music of the genes, “Investigative Genetics” 2014, nr 5(1).

Johnson J.K., Louhivuori J., Siljander E., Comparison of Well-being of Older Adult Choir Singers and the General Population in Finland: A Case-Control Study, “Musicae Scientiae” 2017, nr 21(2), s. 178-194.

Jungwirth A. (Chair), Diemer T., Dohle G.R., Giwercman A., Kopa Z., Krausz C., Tournaye H.,Guidelines on Male Infertility, European Association of Urology 2015.

Kalkulator Śladu Węglowego, Ile planet potrzebujemy, aby żyć tak jak ty?, https://www.Bnpparibas.Pl/Ecokalkulator (dostęp: 12.04.2021). 

Kampania 17 Celów, CSR Consulting, https://kampania17celow.pl/ (dostęp: 27.06.2021).

Kang K., Chlop A., Jiang J. J., A Review of the Physiological Effects and Mechanisms of Singing, “Journal of Voice” 2018, nr 32 (4), s. 390-395.

Kanji G.K., Total Quality Management, Proceedings of the First World Congress, Chapman & Hall, Sheffield 1995.

Karwowski M., Klimat dla kreatywności. Koncepcje, metody, badania, Difin, Warszawa 2009.

Karwowski M., Konstelacje zdolności. Typy inteligencji a kreatywność, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.

Kasprzak K. Ochrona różnorodności gatunkowej – biologiczna konieczność czy praktyczna potrzeba ? Zesz. Nauk. Poł-Wsch. Oddziału PTIE i PTG w Rzeszowie, 2009, 11. 95-102. 

Kasprzak K., Kostecka J., Encyklika kryzysu i nadziei, Polish Journal for Sustainable Development, 2015, 19. 51-62. DOI: 10.15584/pjsd.2015.19.6. 

Kaufman J., Kreatywność, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2011.

Keeler J.R., Roth E.A., Neuser B.L., Spitsbergen J.M., Waters D.M., Vianney J.M., The neurochemistry and social flow of singing: bonding and oxytocin, “Frontiers in Human Neuroscience” 2015, nr 9.

Keenan J.P., Thangaraj V., Halpern A.R., Schlaug G., Absolute pitch and planum temporale, “NeuroImage” 2001, nr 14(6), s. 1402-1408.

Kijewska A., Bluszcz, A., Ślad węglowy jako miernik poziomu emisji gazów cieplarnianych w krajach Unii Europejskiej. Przegląd Górniczy, 2016, 72(8), 42-45.

Kiklewicz A., Znaczenie w języku — znaczenie w umyśle. Krytyczna analiza współczesnych teorii semantyki lingwistycznej, Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2012.

Kirkwood T.B., Austad S.N., Why do we age?, „Nature” 2000, 408, 233-238.

Kirkwood T.B., Evolution of ageing, „Nature” 1977, 270, 301-304.

Kistowski M., Retardacja w gospodarce przestrzennej – dylematy i kierunki wdrażania, Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Pan, 2010, 242, s. 27-49.

Klub Myśli Ekologicznej, Zwykli ludzie mogą robić niezwykłe rzeczy, 67 Spotkanie (Julia Butterfly Hill), 13.04.2021, https://www.youtube.com/watch?v=tNrIa1-24JE (dostęp: 24.04.2021).

Kocjan J., Adamek M., Gzik-Zroska B., Rydel M., Network of breathing. Multifunctional role of the diaphragm: a review. Adv. Respir. Med. 2017.

Konsekwencje wynikające z braku wzroku, (red.) Paplińska M., https://bon.uw.edu.pl/konsekwencje-wynikajace-z braku-wzroku/ (dostęp: 21.07.2021).

Kosiarczyk I., Włoszczak-Szubzda A., Stres i jego uwarunkowania a częstotliwość zachorowań na nowotwór jelita grubego, „Aspekty zdrowia i choroby”, 2016, 1(3), s.17-26.

Kostecka J., Butt K.R., Violence on the Natural Environment, Problemy ekorozwoju – problems of sustainable development, Vol. 14, No 2. 183-189, 2019.

Kostecka J., Dekada edukacji dla zrównoważonego rozwoju – wizja, cel, strategia, Problemy Ekorozwoju, 2009, 2, s. 101-106.

Kostecka J., Edukacyjne znaczenie pojęcia świadczenie ekosystemów dla ochrony awifauny miast, „Inżynieria Ekologiczna”, 2010, 22, s. 34-42.

Kostecka J., Mazur B., Recognizing Differences in Understanding of Sustainable Development by Different Social Groups in Order to Build Bridges for Educational Activities, [w:] Building Bridges. Stakeholder Involvement & Transdisciplinary Cooperation, Consumer Citizenship Network, Sofia University, 2007, s. 1-10.

Kostecka J., Odniesienia koncepcji retardacja przekształcania zasobów przyrody do wybranych aktów prawnych w kontekście budowania zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu Zamkniętym, „Inżynieria Ekologiczna”, 18. 6. 2017, s. 1-15, DOI: 10.12912/23920629/79430

Kostecka J., Retardacja tempa życia i przekształcania zasobów przyrody – wybrane implikacje obywatelskie, „Inżynieria Ekologiczna”, 2013, 34, s. 38-52.

Kostecka J., Studium przypadku: jaskółka oknówka delichon urbicum okazją do przemyślenia potrzeby retardacji przekształcania zasobów przyrody i ochrony świadczeń ekosystemów, „Problemy Ekorozwoju”, 2011, Vol. 6, No 1, s. 139-144.

Kościej A., Skotnicka-Graca U., Ozga I., Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, „Problemy Higieny Epidemiologii”, 2017, 98(2), s. 110-117.

Kotlewski T., Garść nadziei, Ośrodek Odnowy w Duchu Świętym, Łódź 2005.

Kowald A., Passos J.F., Kirkwood T.B.L., On the evolution of cellular senescence, „Aging Cell” 2020, 19, e13270.

Kowalska F., Myśli. Doświadczenia duchowe. Modlitwy, Gaudium. Lublin 2002, Dz. 386, s. 116.

Kowalska J., Niejednoznaczności i ograniczenia w określaniu jakości oddawania barw źródeł światła wskaźnikiem Ra (CIE CRI), „Przegląd Elektrotechniczny”, R. 93 NR 5/2017.

Kowalska J., Określanie jakości oddawania barw źródeł światła parametrami przedstawionymi w zaleceniach IES TM-30-15 i CIE 013.3-1995, „Przegląd Elektrotechniczny”, R. 93 NR 6/2017.

Kozielecki J., Psychologia nadziei, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2006.

Kozłowska-Lewna A., Słuch absolutny – symptomem zdolności muzycznych i poznawczych?, “Aspekty muzyki” 2013, nr 3, s. 59-82.

Kozłowska-Lewna A., Śpiew w świetle interdyscyplinarnych badań empirycznych i rozważań teoretycznych, „Konteksty kształcenia muzycznego” 2016, nr 2(5), s. 45-61.

Kozyra B., Komunikacja bez barier. Jak rozumieć i być rozumianym, MT Biznes, Warszawa 2019.

Krokosz E., Ty też to masz. Odkryj swoje talenty i zacznij robić w życiu to, co lubisz i potrafisz najlepiej, Onepress, Gliwice 2021.

Krupski R., Strategia bez celów, “Przegląd organizacji” nr 11, 2003, s. 8-11.

Krutmann J., Schalka S., Watson R.E.B., Wei L., Morita A., Daily photoprotection to prevent photoaging, „Photodermatol Photoimmunol Photomed” 2021.

Kubińska Z., Modelowe ujęcie potrzeb zdrowotnych realizowanych przez aktywność fizyczną w całożyciowej edukacji zdrowotnej, Polish Journal of Continuing Education 2017.

Kubińska Z., Zaworski K., Fizjoprofilaktyka jako potrzeba i świadczenie zdrowotne. Podstawy teoretyczne, Fizjoterapia Polska 2018.

Kubis I., Zarządzanie sobą samym w czasie, Wydawnictwo Złote Myśli, Gliwice, 2008.

Kuklinski B., Schemionek A., Medycyna Mitochondrialna, Vital 2021.

Kurcz I., Psychologia języka i komunikacji, Scholar, Warszawa 2005.

Kusznier J., Właściwości widmowe źródeł światła typu smart led, Międzyuczelniana Konferencja Metrologów MKM 2018, Szczecin – Kopenhaga, 10-12 września 2018, Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej nr 59.

Kwiatkowski S., Przedsiębiorczość intelektualna, PWN, Warszawa 2002.

La Marca A., Stabile G., Artenisio A.C., Volpe A., Serum anti-Mullerian hormone throughout the human menstrual cycle. Hum Reprod 2006;21:3103-7.

Larrouy-Maestri P., “I know it when I hear it”: On listeners’ perception of mistuning, “Music & Science: 2018, nr 1, s. 1-17.

Lasch Ch., Kultura narcyzmu. Amerykańskie życie w czasach malejących oczekiwań, Sedno Wydawnictwo Akademickie, Warszawa 2015

Lau B.K., Lalonde K., Oster M.M., Werner L.A. Infant pitch perception: missing fundamental melody discrimination, “Journal of the Acoustical Society of America” 2017, nr 141, s. 65-72.

Laun P., Buttner S., Rinnerthaler M., Burhans W.C., Breitenbach M., Yeast aging and apoptosis, „Subcell Biochem” 2012, 57, 207-232.

Lee Y.I., Choi S., Roh W.S., Lee J.H., Kim T.G., Cellular Senescence and Inflammaging in the Skin Microenvironment, „Int J Mol Sci” 2021, 22.

Lekka-Kowalik A., W poszukiwaniu „eliksiru młodości”, „Ethos” 1998, 4, 178-197

Leksykon Zarządzania, Difin, Warszawa 2004.

Levine J.A., Get Up! Why your Chair is killing you and what you can do about it, St. Martin’s Press, New York 2014.

Levitin D.J., What does it mean to be musical?, “Neuron” 2012, nr 73(4), s. 633-637.

Lewowicki T., Psychologiczne różnice indywidualne a osiągnięcia uczniów, WSiP, Warszawa 1977.

Limont W., Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować, GWP, Sopot 2012.

Liu F., Jiang C., Francart T., Chan A.H.D., Wong P.C.M., Perceptual learning of pitch direction in congenital amusia, “Music Perception” 2017, nr 34 (3), s. 335-351.

Longo V.D., Mitteldorf J., Skulachev V.P., Programmed and altruistic ageing, „Nat Rev Genet” 2005, 6, 866-872.

Longstaff A., Neurobiologia, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2012.

Lopez-Otin C., Blasco M.A., Partridge L., Serrano M., Kroemer G., The hallmarks of aging, „Cell” 2013, 153, 1194-1217.

Lovelock L., Gaia. A new look at life on earth, Oxford University Press 2016.

Loyola I., Ćwiczenia duchowe, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.

Luciano A.A., Peluso J., Koch E.I., Maier D., Kuslis S., Davison E., Temporal relationship and reliability of the clinical, hormonal, and ultrasonographic indices of ovulation in infertile women, Obstet Gynecol 1990;75:412-6.

Ludwig M.G., Seuwen K., Characterization of the human adenylyl cyclase gene family: cDNA, gene structure, and tissue distribution of the nine isoforms, “Journal of Receptors and Signal Transduction” 2002, nr 22(1-4), s. 79-110.

Łąki białostockie, https://laka.org.pl/laka-kwietna/bialostockie-laki-kwietne/ (dostęp: 14.04.2021).

Maciejczak M., Świat według ciała w „Fenomenologii percepcji” M. Merleau-Ponty’ego, IFiS PAN, Warszawa 2001.

Makomaska M., Słuch absolutny a system edukacji muzycznej w Polsce, Sprawozdanie z projektu badawczego nr. N105 028 31/3210 Instytutu Muzykologii UW, 2006-2008.

Malicka M., Uroki i trudy twórczego życia, Nasza Księgarnia, Warszawa 1982.

Marciniak-Lukasiak K., Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3, [w:] „Żywność Nauka Technologia Jakość”, 2011, 18(6).

Markiewicz E., Idowu O.C., Personalized skincare: from molecular basis to clinical and commercial applications, „Clin Cosmet Investig Dermatol” 2018, 11, 161-171.

Marszał-Wiśniewska M., Klonowicz T., Fajkowska-Stanik M. (red.), Psychologia różnic indywidualnych. Wybrane zagadnienia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.

Maymone M.B.C., Laughter M., Pollock S., Khan I., Marques T., Abdat R., Goldberg L.J., Vashi N.A., Hair Aging in Different Races and Ethnicities, „J Clin Aesthet Dermatol” 2021, 14, 38-44.

McCarthy J.J. Jr, Rockette H.E., Prediction of ovulation with basal body temperature, J Reprod Med 1986;31:742-7.

Mckeown P., Tlenowa przewaga. Trenuj efektywnie, popraw wydolność, wzmocnij zdrowie, Galaktyka 2017.

Meijer E., Języki zwierząt, Marginesy 2021.

Melibruda J., Poszukiwanie samego siebie, Nasza Księgarnia, Warszawa 1977.

Mercola J., Siła zdrowych nawyków, Vivante. 2015.

Michaels E.G., Handfield-Jones H., Axelrod B., The War for Talent, Harvard Business School Press, Boston 2001.

Michajlik A., Ramotowski W.,  Anatomia i fizjologia człowieka. Wydawnictwo lekarskie PZWL, 2009.

Michalak M., Pierzak M., Krecisz B., Suliga E., Bioactive Compounds for Skin Health: A Review, „Nutrients” 2021, 13.

Mikuła-Pietrasik J., Niewiarowska A., Książek K., Święty Graal biologii, czyli jak i dlaczego się starzejemy?, „Postepy Biochemii” 2015, 61, 344-355.

Milka D., Jachacz-Łopata M., Wdech i wydech. Jak dodać otuchy ciału w stresie, MedPharm 2020.

Millennium Ecosystem Assessment, Guide to the Millennium Assessment Reports 2005, https://www.millenniumassessment.org/en/index.html (dostęp 15.04.2021). 

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa 2030, 2019, https://Www.Gov.Pl/Web/Rolnictwo/Strategia-Zrownowazonego-Rozwoju-Wsi-Rolnictwa-I-Rybactwa-2030 (dostęp: 24.04.2021). 

Minnaar J., de Mooree P., Korporacyjni rebelianci. Niech praca będzie frajdą, Studio Emka, Warszawa 2020. 

Mintzberg H., Patterns in Strategy Formulation, “Management Science”, Vol. 24, No. 9 (May, 1978), s. 934-948.

Mithen S., The music instinct. The evolutionary basis of music, “Annal of the New York Acadademy of Science” 2009, nr 1169, s. 3-12.

Miyazaki K., Musical pitch identification by absolute pitch possessors, “Perception & Psychophysics” 1988, nr 44(6), s. 501-512.

Mizielińska A., Mizieliński D., Mapy, Dwie Siostry, 2012.

Mobile Institute, Izba Gospodarki Elektronicznej, Co (u)gryzie commerce. Raport w formie poradnika o wyzwaniach e-commerce 2021, https://eizba.pl/wp-content/uploads/2021/03/Co_ugryzie_ecommerce_2021_Raport-1.pdf (dostęp: 27.06.2021).

Molenda A., Psychologia nadziei Williamma W. Meissnera SJ, [w:] Sprawności moralne a wiara, (red.) I. Jazukiewicz, E. Rojewska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2017, Jazukiewicz_SM_a_wiara.indb (usz.edu.pl) (dostęp: 4.10.2021).

Molyneux D.H., Ostfeld R.S., Bernstein A., Chivian E., Ecosystem disturbance, biodiversity loss and human infectious disease, [w:] A. Bernstein, E. Chivian (eds), Sustaining life. How human health depends on biodiversity, 287-323, 2008.

Myers T., Ciało 3. Tekst anatomiczny dla terapeutów. www.anatomytrains.com (dostęp: 07.2021).

Myers T., Taśmy anatomiczne. Meridiany Mięśniowo-powięziowe dla terapeutów manualnych i specjalistów leczenia ruchem, DB Publishing. Warszawa 2010.

Nada E.A., El Taieb M.A., Ibrahim H.M., Al Saied A.E., Efficacy of tamoxifen and l-carnitine on sperm ultrastructure and seminal oxidative stress in patients with idiopathic oligoasthenoteratozoospermia, ”Andrology”, 2015 Sep;47(7):801-10. doi: 10.1111/and.12333. Epub 2014 Oct 2.

Nair P.S., Kuusi T., Ahvenainen M., Phillips A.K., Järvelä I., Music performance regulates microRNAs in professional musicians, “Peer J” nr 7.

Nęcka E., Inteligencja, [w:] J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki, GWP: Gdańsk, 2000.

Nęcka E., Psychologia twórczości, GWP, Sopot 2003.

Niemczyk A., Niemczyk A., Mądry J., Motywacja pod lupą. Praktyczny poradnik dla szefów, Helion, Gliwice 2009.

Norma PN-EN 12464-1:2003 (U) z listopada 2003 roku; Microsoft Word – Światło_teoria.doc (pwr.wroc.pl) (dostęp: 7.10.2021).

Nurkowski Ł.M., Zbroch E., Wpływ stresu psychofizycznego na występowanie nadciśnienia tętniczego, „Polish Nursing/Pielegniarstwo Polskie”, 2019, 74(4), s. 407-414.

OECD, Roundtable on Corporate Responsibility. The OECD guidelines for multinational enterprises and the financial sector 2007.

OK Oblicza Kreatywności, Przedsiębiorczość w Sektorach Kreatywnych dla początkujących i zaawansowanych, praca zbiorowa red. P. Kaczmarek-Kurczak, K. Dąbrowska, Akademia Leona Koźmińskiego, 2014. 

Oniszczenko W., Dragan W.Ł., Genetyka zachowania w psychologii i psychiatrii, Scholar, Warszawa, 2008.

Oniszczenko W., Genetyka zachowania, co wnosi do wiedzy o człowieku?, „Polskie Forum Psychologiczne” 2017, nr 22 (1), s. 5-19.

Optimizing natural fertility: a committee opinion, Practice Committee of American Society for Reproductive Medicine in collaboration with Society for Reproductive Endocrinology and Infertility, “Fertil Steril” 2013, 100, s. 631-7.

Ostrowska J., Jeznach-Steinhagen A., Czynniki wpływające na wartość indeksu glikemicznego oraz jego zastosowanie w leczeniu dietetycznym cukrzycy, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2016, Vol. 10, No. 2, pp. 84-90.

Paluch S., Nowakowicz-Dębek B., Analiza ochrony zdrowia człowieka w związku ze stosowaniem środków ochrony roślin, [w:] Współczesne badania nad stanem środowiska i leczniczym wykorzystaniem roślin, (red.) M. Chwil, M.M. Skoczylas, Wydawnictwo Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2019, s. 27-36.

Pandey A., Jatana G.K., Sonthalia S. Cosmeceuticals, „StatPearls”; Treasure Island (FL), 2021.

Panebianco-Warrens C., Rosana C., Will my children be musical? Exploring current research on the role of genetics and the heritability of music ability, “Musicus” 2012, nr 40, s. 3-9.

Paney A.S., Singing Video Games May Help Improve Pitch-Matching Accuracy, “Music Education Research” nr 17(1) s. 48-56.

Papantoniou K., Devore E.E., Massa J., Strohmaier S., Vetter C., Yang L., ..., Schernhammer E.S., Rotating night shift work and colorectal cancer risk in the nurses’ health studies, “International journal of cancer”, 2018, 143(11), 2709-2717.

Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii Gaudium, Watykan 2013.

Papież Franciszek, Fratelli tutti, Watykan 2020.

Papież Franciszek, Laudato Si, Watykan 2015.

Paris Agreement, United Nations 2015, ADOPTION OF THE PARIS AGREEMENT – Paris Agreement text English (unfccc.int) (dostęp: 5.08.2021).

Park H., Lee S., Kim H.J., Ju Y.S., Shin J.Y., Hong D. i wsp., Comprehensive genomic analyses associate UGT8 variants with musical ability in a Mongolian population, “Journal of Medical Genetics” 2012, nr 49, s. 747-752.

Passer M.W., Smith R.E., Psychology: The science of mind and behaviour, McGraw-Hill. New York, 2011.

Patel M., Influence of religion on shopping behaviour of consumers-an exploratory study. “Abhinav National Monthly Refereed Journal of Research in Commerce & Management,” 2012, 1(5), 68-78.

Paterson J., Teaching Pilates for postural faults, illness&injury. A practical guide, Elsevier 2009.

Peck M.S., Drogą mniej uczęszczaną Nowa psychologia miłości, tradycyjnych wartości i rozwoju duchowego, Wydawnictwo MEDIUM, Warszawa 1998.

Penrose E., The Growth of the Firm, Oxford University Press, New York 2009.

Peretz I., Ayotte J., .Zatorre R.J., Mehler J., Ahad P., Penhune V.B., Jutras B., Congenital Amusia: A Disorder of Case StudyFine-Grained Pitch Discrimination, “Neuron” 2002, nr 33, s. 185-191.

Peretz I., Cummings S., Dubé M.P., The Genetics of Congenital Amusia (Tone Deafness): A Family-Aggregation Study, “The American Journal of human genetics” 2007, nr 81(3), s. 582-588.

Peretz I., Music, language and modularity framed in action, “Psychologica Belgica” 2009, nr 49(2-3), s. 157-175.

Peretz I., Neurobiology of congenital amusia, “Trends of the Cognitive Science” 2016, nr 20, s. 857-867.

Peretz I., Vuvan D.T., Prevalence of congenital amusia, “European Journal of Human Genetics” 2017, nr 25, s. 625-630.

Peterson C.T., Rodionov D.A., Osterman A.L., Peterson S.N. (2020), B Vitamins and their role in immune regulation and cancer, “Nutrients”, 2020, 12(11), 3380, https://doi.org/10.3390/nu12113380.

Pfeifer J., Hamann S., A nature and nurture of congenital amusia: a twin case study, “Frontiers in Behavioral Neuroscience” 2018, nr 12, s. 120.

Pfeifer J., Hamann, S., Revising the diagnosis of congenital amusia with the Montreal Battery of Evaluation of Amusia, “Frontiers in Human Neuroscience” 2015, nr 9(263).

Pfordresher P.Q., Brown S., Poor-pitch singing in the absence of ‘tone deafness, “Music Perception” 2007, nr 25(2), s. 95-115.

Piirto J., Talented children and adults: Their development and education. Macmillan, New York 1994. 

Piontek F., Ekonomia a rozwój zrównoważony, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2001.

Piotrowski P., Z zagadnień leksykografii, PWN, Warszawa 1994.

Piper J.D., Piper P.W., Benzoate and sorbate salts: a systematic review of the potential hazards of these invaluable preservatives and the expanding spectrum of clinical uses for sodium benzoate, “Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety”, 2017, 16(5), 868-880.

Pismo Święte, Księga Przysłów, 1, 20-29.

Plomin R., Owen M.J., McGuffin P., The genetic basis of complex human behaviours, “Science” 1994, nr 264(5166), s. 1733-1739.

Płudowski P., Karczmarewicz E., Bayer M., Carter G., Chlebna-Sokół D., Czech-Kowalska J., ... Żmijewski M.A., Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe –recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency, “Endokrynologia Polska”, 2013, 64(4), 319-327.

Pocztowski A. (red.), Zarządzanie talentami w organizacji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków 2008.

Popek S. (red.), Zdolności i uzdolnienia jako osobowościowe właściwości człowieka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996.

Popławski E., Z historii słowa talent w języku polskim, „Rozprawy Komisji Językowej”, t. LII: Diachronia w badaniach nad językiem i w dydaktyce szkoły wyższej, cz. 2, Łódź 2007, s. 187-194.

Poskrobko B., Kostecka J., Retardacja w świadomości społecznej, ”Polish Journal for Sustainable Development”, 2016, 20. s. 145-159, DOI:10.15584/pjsd.2016.20.16

Poskrobko B., Nowe podejście do bogactwa przyrodniczego jako podstawa retardacji wykorzystania zasobów, Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Pan, 242, 2010, s. 27-49.

Pospiszyl K., Ojciec a rozwój dziecka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1980.

Praca zbiorowa, La lumière en lumière, Du photon à l’Internet, EDP sciences 2016.

Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine, Diagnostic Evaluation of the Infertile Female: a Committee Opinion, “Fertility and Sterility”, 2015, 103(6), s. 44-50.

Pragier R., Udział czy ucieczka, Nasza Księgarnia, Warszawa 1977.

Prejbisz A., Dobrowolski P., Kosiński P., Bomba‑Opoń D., Adamczak M., Bekiesińska‑Figatowska M., ... Zimmer M., Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2019, 4(2), 43-111.

Profita J., Bidder T.G., Perfect pitch, “Am J Med Genet” 1988, nr 29, s. 763-771.

Pruis E., The five key principles for talent, “Development Industrial and Commercial Training”, Vol. 43, No 4, 2011.

Przegląd Elektrotechniczny, R. 93 NR 5/2017.

Pulli K., Karma K., Norio R., Sistonen P., Göring H.H.H., Järvelä I., Genome-wide linkage scan for loci of musical aptitude in Finnish families: Evidence for a major locus at 4q22, “Journal of Medical Genetics” 2008, nr 45(7), s. 451-456.

Putignano E., Lonetti G., Cancedda L., Ratto G., Costa M., Maffei L., Pizzorusso T., Developmental Downregulation of Histone Posttranslational Modifications Regulates Visual Cortical Plasticity, “Neuron”, 2007, nr 53(5), s. 747-759.

Rada Unii Europejskiej, Od pola do stołu: celem zdrowsza i bardziej zrównoważona żywność, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/from-farm-to-fork/ (dostęp: 14.04.2021).

Rakowski A., Absolute pitch: an unusual type of memory for standard musical scale (Słuch absolutny: niezwykły rodzaj pamięci dotyczący standardowej skali muzycznej), „Speech and language technology” 2011/2012, nr 14/15, s. 129-136.

Rakowski A., Kręgosłup w stresie. Jak usunąć ból i jego przyczyny, GWP 1994. 

Ray A.J., Turner R., Nikaido O., Rees J.L., Birch-Machin M.A., The spectrum of mitochondrial DNA deletions is a ubiquitous marker of ultraviolet radiation exposure in human skin, „Journal of Investigative Dermatology” 2000, 115, 674-679.

Read H., Education through art, 1948.

reduce-reuse-recycle.jpg (800×800) (savethesound.org) (dostęp: 7.10.2021).

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zakażeń Chlamydia trachomatis w położnictwie i ginekologii, 2007.

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników Schemat diagnostyki endometriozy, 2016.

Renzulli J.S., The enrichment triad model, Creative Learning Press, Wethersfield 1977.

Richardson C., Hodges P.W., Hides J., Kinezyterapia w stabilizacji kompleksu lędźwiowo-miednicznego. Elsevier Urban&Partner. Wrocław 2007.

Richner S.S., The Effect of Classroom and Remedial Methods of Music Instruction on the Ability of Inaccurate Singers, in the Third, Fourth, and Fifth Grades, to Reproduce Pitches, Praca doktorska, Uniwersytet Idaho, 1976.

Rimm S., Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole. Jak temu przeciwdziałać, Moderski i S-ka, Poznań 2000.

Ripple W.J., Wolf Ch., Newsome T.M., Galetti M., Alamgir M., Crist E., Mahmoud M.I., Naurance W.E. i 15 364 naukowców – sygnatariuszy ze 184 krajów, Przestroga naukowców z całego świata dla ludzkości: drugie ostrzeżenie, „Ekologia” 2018, 1/85, 15-16.

Robbins J., The Ecology of Disease, The New York Times, 2012 http://www.nytimes.com/2012/07/15/sunday-review/the-ecology-of-disease.html?pagewanted=1&_r=1&smid=pl-share(dostęp: 24.04.2021).

Robbins S.P., DeCenzo D.A., Podstawy Zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002.

Roberts E., Davies A.D.M., Poor Pitch Singing: Response of Monotone Singers to a Program of Remedial Training, “Journal of Research in Music Education” 1975, nr 23(4), s 227-39.

Robinson K., Aronica L., Kreatywne szkoły, Element, 2015.

Robinson K., Aronica L., Odkryj swój żywioł. Jak odkryć swoje talenty, znaleźć pasję i zmienić swoje życie, Element, Kraków 2015.

Robinson K., Aronica L., Ty, Twoje Dziecko i Szkoła. Znajdź drogę do najlepszej edukacji, Element, Gliwice 2018.

Robinson K., Aronica L., Uchwycić żywioł. O tym jak znalezienie pasji zmienia wszystko, Element, Kraków 2012.

Robinson K., Oblicza umysłu. Ucząc się kreatywności, Element, Kraków 2010.

Rockström J., Steffen W., Noone K., Person A., Chapin S.F., Lamin E.F., Lenton T.M., Scheffer M., Folke C., Schellnhuber H.J., Nykvist B., de Wit C.A., Hughes T., van der Leeuw S., Rodhe H., Sörlin S., Synder P.K., Costanza R., Svedin U., Falkenmark M., Karlberg L., Corelli R.W., Fabry V.J., Hansen J., Walker B., Liverman D., Richardson K., Crutzen P., Foley J.A., A safe operating space for humanity, “Nature”, 2009, 461, 472-475.

Rodier F., Campisi J., Four faces of cellular senescence, „J Cell Biol” 2011, 192, 547-556.

Rogelstad M., Is Music Talent Genetic? What Scientists Know and Don’t Know, https://blogs.jwpepper.com/is-music-talent-genetic-what-scientists-know-and-dont-know/ (dostęp: 10.03.2020).

Rogucki K., Mózg, umysł, muzyka, „Akant” 2012, nr 8.

Rosenberg A.M., Rausser S., Ren J., Mosharov E.V., Sturm G., Ogden R.T., Patel P., Kumar Soni R., Lacefield C., Tobin D.J., Paus R., Picard M., Quantitative mapping of human hair greying and reversal in relation to life stress, „Elife” 2021 Jun 22;10:e67437.

Rosenberg A.M., Rausser S., Ren J., Mosharov E.V., Sturm G., Ogden R.T., Patel P., Kumar Soni R., Lacefield C., Tobin D.J., Paus R., Picard M., Quantitative mapping of human hair greying and reversal in relation to life stress, „Elife” 2021 Jun 22;10:e67437.

Roskal Z.E., Historia naturalna światła elektrycznego. Od lampy żarowej do lampy led-owej?, „Światło w  dziejach człowieka, sztuce, religii, nauce i technice”, tom II, Krosno 2018.

Ross D.A., Olson, I.R., Gore, J.C., Absolute pitch does not depend on early musical training, “Annals of the New York Academy of Sciences” 2003, nr 999, s. 522-526.

Rothbart B.A., Medical Column Foot Systems: An innovative Tool for Improving Posture, “Journal of Bodywork and Movement Therapies”, 2002, 6(1), s. 37-46.

Rudnicka A., Zrównoważony rozwój w modelach biznesowych firm z branży TSL. Założenia i praktyka, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice, 2018.

Rummelt R., Good Strategy/ Bad Strategy. The Difference and why it matters, Strategic Direction 2012.

Sachs J.D., Achieving the sustainable development goals, “Journal of International Business Ethics”, 2015, 8(2), 53-62.

Sacks O., Muzykofila. Opowieści o muzyce i mózgu, Zysk i S-ka, Poznań, 2008.

Sadowska M., Brachowicz M., Struktura inteligencji emocjonalnej, „Studia z Psychologii w KUL”, Tom 15. Lublin, Wyd. KUL 2008.

Saffran J.R., Griepentrog G.J., Absolute pitch in infant auditory learning: Evidence for developmental reorganization, “Developmental Psychology” 2001, nr 37(1), s 74-85.

Salimpoor V.N., Benovoy M., Larcher K., Dagher A., Zatorre R.J., Anatomically distinct dopamine release during anticipation and experience of peak emotion to music, “Nature Neuroscience” 2011, nr 14(2), s. 257-264.

Salovey P., Sluyter D.J.. Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna, Wydawnictwo Rebis, Poznań 1999.

Sandor S., Kubinyi E., Genetic Pathways of Aging and Their Relevance in the Dog as a Natural Model of Human Aging, „Front Genet” 2019, 10, 948.

Sapkowski A., Pani Jeziora, Wydawnictwo super NOWA, Warszawa 2000.

Särkämö T., Laitinen S., Numminen A., Kurki M., Johnson J. K., Rantanen P., Clinical and Demographic Factors Associated with the Cognitive and Emotional Efficacy of Regular Musical Activities in Dementia, “Journal of Alzheimer’s Disease” 2016, nr 49(3), s. 767-781.

Schleip R., Findley T., Chaitow L., Huijing P., Powięź. Badanie, profilaktyka i terapia dysfunkcji sieci powięziowych, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2014.

Schultz R.L., Feitis R., Nieskończona sieć. Anatomia Powięzi w działaniu, Virgo, Warszawa 2011.

Schwab K., Czwarta rewolucja przemysłowa, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2018.

Sedláček T., Ekonomia dobra i zła, Wydawnictwo Studio EMKA, Warszawa 2012.

Seligman M.E.P., Authentic happiness, Free Press, New York 2002.

Seneka, Seneka Starszy cytat: Nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto …,| Cytaty sławnych ludzi (quotepark.com) (dostęp: 6.08.2021).

Serafin M., O koncepcji ośmiu przepon, Czy istnieje tylko jedna przepona? Nie, aż osiem! Acus Med Blog (dostęp: 07.2021).

Sergeant D., Experimental investigation of absolute pitch, “Journal of Research in Music Education” 1969, nr 17(1), s. 135-143.

Sękowski E. (red.), Psychologia zdolności. Współczesne kierunki badań, PWN, Warszawa 2004.

Sękowski E., Klinkosz W. (red.), Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2010.

Shetty A.K., Kodali M., Upadhya R., Madhu L.N., Emerging Anti-Aging Strategies – Scientific Basis and Efficacy, „Aging Dis” 2018, 9, 1165-1184.

Sikora E., Bielak-Zmijewska A., Mosieniak G., Targeting normal and cancer senescent cells as a strategy of senotherapy, „Ageing Research Reviews” 2019, 55, 1-18.

Sikora E., Bielak-Żmijewska A., Mosieniak G., What is and what is not cell senescence., „Postępy Biochemii” 2018, 64, 110-118.

Sikora E., Starzenie i długowieczność, „Postepy Biochemii” 2014, 60, 125-137.

Silingardi D., Scali M., Belluomini G., Pizzoruss T., Epigenetic treatments of adult rats promote recovery from visual acuity deficits induced by long-term monocular deprivation, “European Journal of Neuroscience” 2010, nr 31(12), s. 2185-2192.

Simon H.A., Models of Man, Wiley, New York 1957.

Simonienko K., Lasoterapia, Wydawnictwo Dragon., 2021, s. 240.

Simonton D.K., Geniusz, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2010.

Simontont D.K., Talent and Its Development: An Emergenic and Epigenetic model, “Psychologcal Review” 1999, nr 106(3), s. 435-457.

Skolimowski H., Filozofia żyjąca. Ekofilozofia jako Drzewo Życia, Pusty Obłok, Warszawa, 1993.  

Skuza A., Zarządzanie talentami a orientacja na uczenie się przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2018.

Sloboda J.A., Exploring the Musical Mind: Cognition, Emotion, Ability, Function. New York: Oxford University Press, In.c, Oxford, 2005.

Słownik języka polskiego, (red.) W. Doroszewski, www.sjp.pwn.pl (dostęp: 20.07.2021).

Smith A., Teoria uczuć moralnych, tłum. D. Petach, PWN, Warszawa 1989.

Solomon C.M., Schell M.S., Managing Across Cultures. The Seven Keys to Doing Business with a Global Mindset, McGraw Hill 2009. 

Sołowiej J., Psychologia twórczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997.

Spitzer M., Jak uczy się mózg, Warszawa 2007.

Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Opieka położnicza nad ciężarną otyłą, Ginekol Pol. 2012, 83, 795-799.

Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników postępowania u kobiet z cukrzycą. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2017, tom 2, nr 5, s. 215-229, Via Medica ISSN 2451–0122

Stańczak C., Dopamina, jaką pełni rolę w organizmie oraz problemy z nadmiarem i niedoborem dopaminy,https://www.wapteka.pl/blog/artykul/dopamina-jaka-pelni-role-w-organizmie-oraz-problemy-z-nadmiarem-i-niedoborem-dopaminy (dostęp: 06.2021).

Starrett K., Cordoza G., Bądź sprawny jak lampart. Jak pozbyć się bólu, uniknąć kontuzji i zwiększyć sprawność, Galaktyka 2017.

Starrett K., Skazany na biurko. Postaw się siedzącemu światu, Galaktyka 2016.

Stec B., O świetle we wnętrzu, Kraków 2017.

Steiner R.,  The child’s changing consciousness: As the basis of pedagogical practice, Vol. 16, SteinerBooks 1996.

Sternberg R.J. (red.), Handbook of creativity, Cambridge University Press, New York 1999.

Sternberg R.J., Grigorenko E.L., Singer J.L., (red.) (2004). Creativity: From potential to realization. American Psychological Association, Washington 2004.

Stewart L., Fractionating the musical mind: insights from congenital amusia, “Current Opinion in Neurobiology” 2008, nr (18), s. 127-130.

Strelau J., Ciarkowska W., Nęcka E. (red.), Różnice indywidualne: możliwości i preferencje, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992.

Strelau J., Różnice indywidualne. Historia – determinanty – zastosowania, Scholar, Warszawa 2015.

 Stromberg J., What Is the Anthropocene and Are We In It?, Smithsonian, https://www.smithsonianmag.com/science-nature/what-is-the-anthropocene-and-are-we-in-it-164801414/ (dostęp: 27.06.2021).

Strzyżewski K., Pioruńska-Stolzmann M., Historia wolnorodnikowej teorii starzenia się, ”Nowiny Lekarskie” 2007, 76, 2, 193-194.

Sundar S., Parmar P.N., Musicogenetics: A new speciality on horizon?, “Annals of SBV” 2016 nr 5(2), s. 31-32.

Super D., Psychologia zainteresowań, PWN, Warszawa 1972.

Sutoo D., Akiyama K., Music improves dopaminergic neurotransmission: Demonstration based on the effect of music on blood pressure regulation, “Brain Research” 2004, nr 1016(2), s. 255-262.

Sweatt J., The emerging field of neuroepigenetics, “Neuron” 2013, nr 80, s. 624-632.

Szmidt J., Modrzejewska-Świgulska M., Zasoby twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki pozytywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.

Szmidt K., Pedagogika twórczości, GWP, Sopot 2013.

Szulczewski G., Krytyka „etyki sympatii” i „problem A. Smitha” w świetle lektury” Teorii uczuć moralnych”,”Prakseologia”, 2015, 157, 79-94.

Szyfter K., Witt M.P., How far musicality and perfect pitch are derived from genetical factors?, “Journal of Applied Genetics” 2020, nr 61, s. 407-414.

Tabaka P., Analiza parametrów elektrycznych zamienników żarówekgłównego szeregu przystosowanych do ściemniania, „Przegląd Elektrotechniczny”, ISSN 0033-2097, R. 91 NR 5/2015.

Tabor J.A., Zarządzanie talentami w przedsiębiorstwie. Koncepcje, strategie, praktyka, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2013.

Tamulaitis G., LEDs in developing world, „International Journal of High Speed Electronics and Systems”, 2011, t. 20.

Tan Y.T., McPherson G.E., Peretz I., Berkovic S.F., Wilson S.J., The genetic basis of musical ability, “Frontiers in Psychology” 2014, nr 5, s. 658.

Tan Y.T., The Genetic Basis of Singing ability: A Twin Study, Praca doktorska, Konserwatorium Muzyczne Melbourne, 2016.

Tannenbaum A.J., Gifted children: Psychological and educational perspectives, Macmillan, New York 1983.

Tanzberger R., Kuhn A., Mobs G., Baumgartner U., Dno miednicy. Fizjologia, patologia, diagnostyka i leczenie. Koncepcja Tanzberger, Wyd. 3, Edra Urban&Partner, Wrocław 2020.

Tartagni M., Matteo M., Baldini D., Tartagni M.V., Alrasheed H., De Salvia M.A., Loverro G., Montagnani M., Males with low serum levels of vitamin D have lower pregnancy rates when ovulation induction and timed intercourse are used as a treatment for infertile couples, “Reprod Biol Endocrinol”, 2015; 13: 127. Nov. 21.

Tatar M. Elementy psychologii w formacji duchowej człowieka, [w:] D. Pater (red.), Ból i cierpienie–ognisko światła i ciemności. Zaburzenia psychiczne, 2017, s. 112-133.

Terlikowska M., Kuchnia pełna cudów, Axis Mundi 2017.

Testing and interpreting measures of ovarian reserve Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine, “Fertil Steril” 2015;103:e9–17.

Thaler R.H., Behavioral economics: Past, present, and future, “American Economic Review”, 106(7), (2016): 1577-1600.

Thaler R.H., The Making of Behavioral Economics: Misbehaving, New York, 2015.

The Economics Of Ecosystems And Biodiversity (Teeb), Making Nature’s Values Visible.http://Teebweb.Org/ (dostęp: 14.04.2021).  

Theusch E., Basu A., Gitschier J., Genome-wide study of families with absolute pitch reveals linkage to 8q24.21 and locus heterogeneity, “American Journal of Human Genetics” 2009, nr 85, s. 112-119.

Theusch E., Gitschier J., Absolute pitch twin study and segregation analysis, “Twin Research and Human Genetics” 2011, nr 14(2), s. 173-178.

Tieger P.D., Baron-Tieger B., Rób to, do czego jesteś stworzony. Jak odkryć idealną dla siebie karierę poprzez odkrycie tajemnic typu osobowości, Studio Emka, Warszawa 2014.

Tischner J., Świat ludzkiej nadziei, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994.

Torgler B., The importance of faith: Tax morale and religiosity. Journal of economic Behavior & organization, 2006, 61(1), 81-109.

Torr G., Zarządzanie kreatywnymi pracownikami. Naucz się wykorzystywać ich talent, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2013.

Tracy B., Cele. Zdobędziesz wszystko, czego pragniesz, szybciej niż myślisz, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2016.

Tracy B., Hire and Keep the Best People, Berrett Koehler Publishers, Inc., San Francisco 2001.

Tracy B.,Zarządzanie czasem. Lepiej zarabiać i cieszyć się życiem, wyd. 5, Muza 2020.

Troszyński M., Rozpoznawanie płodności. Materiały edukacyjno-dydaktyczne dla nauczycieli NPR, pracowników służby zdrowia oraz zainteresowanych zdrowiem prokreacyjnym, Bonami, Poznań 2009.

Turlej Z., Elementy prozdrowotne w oświetleniu, Prace Instytutu Elektrotechniki, zeszyt 232, 2007.

Turøj A.K.W., Once a poor pitch singer, always a poor pitch singer? A bottom up study of factors that may support singing development, “British Journal of Music Education” 2018, nr 35(1), s. 91-103.

Tyburski W., Etyczne założenia edukacji dla zrównoważonego rozwoju, „Problemy Ekorozwoju”, 2007, 2(1), 41-47.

Tyszkowa M. (red.), Sztuka dla najmłodszych. Teoria, recepcja, oddziaływanie, PWN, Poznań 1977.

Ujma A., Warunki oświetlenia pomieszczeń i ich związek z jakością energetyczną budynku, „Budownictwo o Zoptymalizowanym Potencjale Energetycznym”, 2(16) 2015.

United Nations Carbon Offset Platform, UN carbon footprint caluclation, https://offset.climateneutralnow.org/footprintcalc (dostęp: 03.07.2021).

Ustawa z dnia 15 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty, Dz.U. poz. 1994, https://kif.info.pl/ustawa­o­zawodzie­fizjoterapeuty/ (dostęp 24.03.2018).

Van Hedger S.C., Nusbaum H.C., Individual differences in absolute pitch performance: contributions of working memory, musical expertise and tonal language background, “Acta Psychologica” 2019, nr 191, s. 251-260.

VanKuiken H., For a Business to Survive the COVID-19 Crisis, Flexibility is Key (And That’s Not Going Away), www.entrepreneur.com/article/354840 (dostęp: 19.07.2021).

Velux Polska Sp. z o.o., Dożywotnia neutralność węglowa (Lifetime Carbon Neuttral) https://www.velux.pl/o-grupie-velux/dozywotnia-neutralnosc-weglowa (dostęp: 03.07.2021).

Vetter C., Devore E.E., Węgrzyn L.R., Massa J., Speizer F.E., Kawachi I., ... Schernhammer E.S., Association between rotating night shift work and risk of coronary heart disease among women, Jama, 2016, 315(16), s. 1726-1734.

Vetter C., Devore E.F., Ramin C.A., Speizer F.E., Willett W.C., Schernhammer E.S., Mismatch of sleep and work timing and risk of type 2 diabetes, “Diabetes Care”, 2015, 38(9), 1707-1713.

Vinkhuyzen A.A.E., Van Der Sluis S., De Geus E.J.C., Boomsma D.I., Posthuma D., Genetic influences on “environmental” factors, “Genes, Brain and Behavior” 2010, nr 9, s. 276-287.

Wada K., Howard J.T., McConnell P., Whitney O., Lints T., Rivas M.V., Jarvis E.D., A molecular neuroethological approach for identifying and characterizing a cascade of behaviorally regulated genes, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2006, nr 103(41), s. 15212-15217.

Wallace D.C., Mitochondrial genetics: a paradigm for aging and degenerative diseases?, „Science” 1992, 256, 628-632.

Walton G.M., Cohen G.L., Cwir D., Spencer S.J. (2012), Mere belonging: The power of social connections, „Journal of Personality and Social Psychology”, 102(3), 513.

Warych A., Rozum czy emocje (o)błędna alternatywa, [w:] Dlaczego szkoła nie ufa emocjom. Dążenia emocjonalne w szkole i na uczelni, (red.) W. Heller, M. Kaźmierska, M. Wieczorek, Uniwerystet im. A. Mickiewicza, Poznań – Kalisz 2019, s. 47-58, dlaczego_0120191001-82286-1k4htwp-with-cover-page-v2.pdf (d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net) (dostęp: 4.10.2021).

Wasilik K., Trendy w zachowaniach współczesnych konsumentów – konsumpcjonizm a konsumpcja zrównoważona, Warszawa, 2014.

Watts C., Murphy J., Barnes-Burroughs K. Pitch matching accuracy of trained singers, untrained subjects with talented singing voices, and untrained subjects with non-talented singing voices in conditions of varying feedback, “Journal of Voice” 2003, nr 17, s. 185-194

Weber M., Starożytny judaizm, [w:]Etyka gospodarcza religii światowych, tłum. D. Motak Nomos, Kraków 2000.

Welch G.F., Howard D.M., Nix J., The Oxford Handbook of singing, Oxford University Press, Oxford, 2019.

Welch P.J., A Consideration of the Inheritance of Musical Talent on the Occasion of the Mozart Bicentenary, “Dalhousie Review” 1993, nr 73(2), s. 153-165.

Wender-Ożegowska E., Bomba-Opoń D., Brązert J., Celewicz Z., Czajkowski K., Gutaj, Malinowska-Polubiec A., Zawiejska A., Wielgoś M., Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników postępowania u kobiet z cukrzycą, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2017, 2(5), 215-229.

Węgrzyniak W., Bogaty Katolik. Dlaczego Bóg chce abyś pomnażał talenty i pieniądze, Wydawnictwo RTCK, Nowy Sącz 2020.

Whitefort K.L., Oxenham A.J., Learning for Pitch and Melody Discrimination in Congenital Amusia, “Cortex” 2018, nr 103, s. 164-178.

Williams G.C., Pleiotropy, natural selection, and the evolution of senescence., „Evolution” 1957, 11, 398-411.

Wilson S., How Music Works: what happens to your brain when you sing?, https://www.abc.net.au/classic/read-and-watch/how-music-works/how-music-works-what-happens-to-your-brain-when-you-sing/10115596 (dostęp: 13.08.2018).

Wilson S.J., Lusher D., Martin C.L., Rayner G., McLachlan N., Intersecting factors lead to absolute pitch acquisition that is maintained in a “fixed do” environment, “Music Perception” 2012, nr 29(3), s. 285-296.

Wohlleben P.W., Duchowe życie zwierząt, Otwarte 2017.

Wohlleben P.W., Sekretne życie drzew, Otwarte 2016.

Wojdacz T.K., Czym jest epigenetyka?, https://polskagenetyka.pl/czym-jest-epigenetyka/ (dostęp: 2019).

Wojtyła K. – Jan Paweł II, Nadzieja, która sięga poza kres., [W:] Pieśń o Bogu ukrytym. Poezje, Spółdzielnia Wydawnicza ANAGRAM, Warszawa 1999.

Wolska A., Jak zmienia się olśnienie przykre przy różnym położeniu oka obserwatora?, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka, 2012.

Won S.T., Athos J., Figueroa X.A., Pineda V.V., Schaefer M.L., Chavkin C.C., Storm D.R., Calcium-stimulated adenylyl cyclase activity is critical for hippocampus-dependent long-term memory and late phase LTP, “Neuron” 1999, nr 23(4), s. 787-798.

World Resources Institute, Definitions of Ecosystem Services, http://pdf.wri.org/esrdefinitions_of_ecosystem_services.pdf (dostęp: 14.04.2021).

Woynarowska B., Edukacja Zdrowotna. Podstawy teoretyczne. Metodyka i praktyka, PWN 2017.         

www.newrulesofposture.com (dostęp: 07.2021).

Yang E.J., Lin E.W., Hensch T.K., Critical period for acoustic preference in mice, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2012, nr 109(SUPPL.2), s. 17213-17220.

Yearley S., Political, Ethical and Societal Aspects of Issuing Warnings to Humanity. Ecocene: Cappadocia Journal of Environmental Humanities, 2020, 1(1), 19-25. https://doi.org/10.46863/ecocene.30 (dostęp: 14.04.2021).

Yoshida K., Fujisawa T., Hwang J.S., Ikeo K., Gojobori T., Degeneration after sexual differentiation in hydra and its relevance to the evolution of aging, „Gene” 2006, 385, 64-70.

Zander  R.S., Zander B., Sztuka możliwości, MT Biznes, Warszawa 2005.

Zanieczyszczenie światłem, Źródła, obserwacje, skutki, pod red. Andrzeja Z. Kotarby, Centrum Badań Kosmicznych PAN, Warszawa 2019

Zealley B., de Grey A.D., Strategies for engineered negligible senescence, „Gerontology” 2013, 59, 183-189.

Zielińska M., Rutkowska J., Antoniewska A., Produkty utleniania lipidów – konsekwencje żywieniowe i zdrowotne, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2017, 98(3), s. 203-211.

Zielińska-Dąbkowska K.M., Make lighting healthier, Nature, Vol. 553, 18.01.2018

Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P., Huras H., Fuchs T., Pawłosek A., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2020, 5(4), 170-181.

Znajomość Celów Zrównoważonego Rozwoju wśród polskich konsumentów. Wyniki badania, CSR Consulting, https:// kampania17celow.pl/wp-content/uploads/2021/04/Badanie-Cele-konsumenci-K17C-rozszerzona.pdf (dostęp: 22.04.2021).

Żagan W., Podstawy techniki świetlnej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2014.

Żylińska M., Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Toruń 2013.