Innowacje w turystyce - Regionalna przestrzeń współpracy w makroregionie południowym Polski

Wprowadzenie - Małgorzata Bednarczyk 7

Część I
Regionalny potencjał innowacyjności w perspektywie przedsiębiorstw turystycznych

Rozdział 1.
Warunki sukcesu przesiębiorstwa turystycznego w dobie globalizacji - Karolina Nessel 13
1.1. Przyszłość turystyki 16
1.1.1. Globalizacja ekonomiczna 16
1.1.2. Środowisko i zasoby naturalne 19
1.1.3. Postęp technologiczny 20
1.1.4. Demografia 21
1.2. Szanse i wyzwania stojące przed branżą turystyczną 23
1.3. Czynniki sukcesu w turystyce w dobie globalizacji 25

Rozdział 2.
Polski sektor turystyczny w okresie globalnego kryzysu gospodarczego - Małgorzata Bednarczyk, Jarema Batorski 29
2.1. Polski rynek przewozów lotniczych w okresie dekoniunktury 31
2.2. Sektor turystyki w Polsce 35

Rozdział 3.
Kierunki współpracy przedsiębiorstw turystycznych w procesie innowacji 39
3.1. Małopolski Klaster Turystyczny „Beskid" - Jacek Gancarczyk, Bogusław Czerwiński, Kamila Kosal-Garbacz, Ryszard Szaroma 39
3.1.1. Zarządzanie Klastrem Beskid 41
3.1.2. Perspektywy rozwoju 44
3.2. Współpraca hoteli w ramach programu marketingowego Polish Prestige Hotels & Resorts - Agnieszka Ciesłowska 45
3.2.1. Geneza powołania Polish Prestige Hotels & Resorts 46
3.2.2. Zasady działania Polish Prestige Hotels & Resorts 50
3.2.3. Perspektywy rozwoju PPH & R 52

Rozdział 4.
Podstawy metodyczne badań 55
4.1. Model zintegrowanego zarządzania łańcuchem wartości turystyki na poziomie regionu - Małgorzata Bednarczyk 55
4.2. Metody badań i dobór próby badawczej - Małgorzata Bednarczyk, Krzysztof Jakóbik 66
4.3. Charakterystyka badanych kluczowych interesariuszy IŁWT - Marta Najda-Janoszka 69

Część II
Sprawność zarządzania w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach turystycznych

Rozdział 5.
Poziom innowacyjności - Jacek Gancarczyk 77
5.1. Wprowadzenie teoretyczne 77
5.2. Wyniki badań 84
5.3. Wnioski 91

Rozdział 6.
Zdolność do współpracy - Marta Najda-Janoszka 93
6.1. Wprowadzenie teoretyczne 93
6.2. Wyniki badań 98
6.3. Wnioski 111

Rozdział 7.
Zarządzanie wiedzą - Jarema Batorski 115
7.1. Wprowadzenie teoretyczne 115
7.2. Wyniki badań 117
7.3. Wnioski 121

Rozdział 8.
Zarządzanie zasobami ludzkimi - Ewa Wszendybył-Skulska 123
8.1. Wprowadzenie teoretyczne 123
8.2. Wyniki badań 131
8.3. Wnioski 139

Rozdział 9.
Zastosowanie zaawansowanej technologii informacyjnej - Sebastian Kopera 145
9.1. Wprowadzenie 145
9.2. Sieci i relacje zewnętrzne jako przestrzeń uczenia się i tworzenia innowacji 146
9.3. Technologie informacyjno-komunikacyjne jako czynnik wpływający na tworzenie i wdrażanie innowacji, a także relacje zewnętrzne i zarządzanie wiedzą 150
9.4. Wyniki badań 157
9.5. Wnioski 178

Część III
Jakość regionalnego otoczenia biznesu turystycznego

Rozdział 10.
Otoczenie instytucjonalne - Marta Najda-Janoszka 183
10.1. Wprowadzenie teoretyczne 183
10.2. Wyniki badań 186
10.3. Wnioski 191

Rozdział 11.
Otoczenie społeczne - Małgorzata Kurleto 193
11.1. Wprowadzenie teoretyczne 193
11.2. Społeczność lokalna 194
11.3. Turyści 195
11.4. Wyniki badań 196
11.4.1. Społeczność lokalna 196
11.4.2. Turyści 205
11.5. Wnioski 212

Część IV
Wykorzystanie efektów synergii - regionalne platformy współpracy

Rozdział 12.
Perspektywa przedsiębiorstw turystycznych - Marta Najda-Janoszka 217

Rozdział 13.
Perspektywa instytucjonalnego regionalnego otoczenia biznesu turystycznego - Marta Najda-Janoszka 221

Podsumowanie - Małgorzata Bednarczyk 223
Bibliografia 227

W literaturze przedmiotu występują zamiennie różnorodne terminy takie, jak: „sektor turystyczny", „przemysł turystyczny" lub termin „gospodarka turystyczna" . W dokumentacji unijnej zgodnie ze statystyką europejską „przemysł turystyczny" obejmuje dostawców usług transportowych i turystycznych, w szczególności:. hotele, restauracje, biura podróży, wypożyczalnie samochodów, czarterowe linie lotnicze, przewoźników autokarowych, statki wycieczkowe itd. Nie wnikając w dyskusje terminologiczne, które toczą się w polskiej literaturze przedmiotu, przyjęto, tak jak w dokumentacji unijnej, iż termin „przemysł turystyczny" obejmuje zakres rodzajów działalności gospodarczej podany wyżej. W niektórych polskich dokumentach formalnych zaczął się pojawiać kolejny termin, tj. „gospodarka turystyczna", która „ zawiera w sobie wydatki nie tylko związane bezpośrednio z turystyką, ale również wydatki pośrednie, czyli takie wydatki, które nie byłyby poniesione gdyby nie turystyka (np. wydatki poniesione przez turystów i podróżnych na transport, żywność, paliwo, ubezpieczenie itd." (Raport ..., 2013, s.73). Dla potrzeb niniejszego raportu przyjęto upraszczająco, iż termin „przemysł turystyczny" będzie stosowany zamiennie z terminami „sektor turystyczny" i „gospodarka turystyczna".
Sytuacja kryzysowa jest istotnym stymulatorem wprowadzania zmian, pobudzania przedsiębiorczości nie tylko w przedsiębiorstwach, ale także w jednostkach administracji publicznej. (por. M.Bednarczyk, Organizacje publiczne. Zarządzanie konkurencyjnością, PWN, Warszawa, 2001)
Pierwszy etap badań był prowadzony w okresie 2003-2005, a wyniki zostały opublikowane w książce pt.: „Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw na polskim rynku turystycznym, wyd.UJ, Kraków, 2006. Drugi etap badań obejmował okres od 2006-2008 roku a wyniki zostały opublikowane w książce pt.: „Zarządzanie konkurencyjnością biznesu turystycznego w regionach", CeDeWu, Warszawa, 2011.
„Innowacyjność" MMSPT jest traktowana jako ich zdolność do wprowadzania innowacji. Jest to więc ich cecha, kompetencja, która została poddana pomiarom i weryfikacji empirycznej.
Upraszczająco przyjęto traktowanie terminu „sektor turystyczny" zamiennie z terminem „przemysł turystyczny" (tourism industry)
Obejmuje zgodnie ze statystyką europejską „przemysł turystyczny", tj : dostawców usług transportowych i turystycznych, w szczególności:. hotele, restauracje, biura podróży, wypożyczalnie samochodów, czarterowe linie lotnicze, przewoźników autokarowych, statki wycieczkowe itd.
Nie wnikając w dyskusje terminologiczne, które toczą się w polskiej literaturze przedmiotu, przyjęto, tak jak w dokumentacji unijnej, iż termin „przemysł turystyczny" obejmuje zakres rodzajów działalności gospodarczej podany w przypisie nr 1. W niektórych polskich dokumentach formalnych zaczął się pojawiać kolejny termin, tj. „gospodarka turystyczna", która „ zawiera w sobie wydatki nie tylko związane bezpośrednio z turystyką, ale również wydatki pośrednie, czyli takie wydatki, które nie byłyby poniesione gdyby nie turystyka (np. wydatki poniesione przez turystów i podróżnych na transport, żywność, paliwo, ubezpieczenie itd." (Raport ..., 2013 , s.73).
Udział przemysłu motoryzacyjnego w globalnym PKB szacuje się na 8,5%, sektora bankowego - 11%. (Travel & Tourism..., 2012, s. 3, za: Raport..., 2013, s. 74)
Import turystyczny jest związany z turystycznymi wydatkami Polaków na wyjazdy zagraniczne.
Por. np.. W literaturze przedmiotu koncepcja "otwartych innowacji" jest przede wszystkim ujmowana w odniesieniu do przedsiębiorstw, w tym sektora MSP. Dla warunków polskich badania poziomu innowacyjnego MSP zgodnego z nową koncepcją innowacji prowadziła m.in. T.Kraśnicka wraz z Zespołem [por. Kraśnicka, Głód, 2012, s.53-67]
Wyniki pierwszego etapu badań empirycznych zawarto w publikacji pt.: Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw na polskim rynku turystycznym, pr.zb. pod red. M.Bednarczyk, Wyd.UJ, Kraków, 2006. Natomiast wyniki etapu drugiego przedstawiono w publikacji pt.: „Zarządzanie konkurencyjnością biznesu turystycznego w regionach, pr.zb. pod red. M.Bednarczyk, CeDeWu, Warszawa, 2011
Wzrost znaczenia tej przesłanki sieciowania potwierdzają także inni autorzy, którzy do listy przesłanek dodają także dostęp do wiedzy i technologii, adaptację do zmian i większą innowacyjność (Lazoi, Ceci, Corallo, & Secundo, 2011, p. 393, 396). Cytując Burt'a i Knoke wspomniani autorzy sugerują, że uczenie się firmy jest wspierane, gdy firma jest wystawiona na zewnętrzne źródła wiedzy (Lazoi, Ceci, Corallo, & Secundo, 2011, s. 395).
LTV - life time value - wartość, która jest związana z zaspokajaniem przez klienta określonej kategorii potrzeb w skali całego życia (Rifkin, 2000, p. 192).
Zwana również wirtualną przestrzenią informacji (Jelonek, 2004, p. 19)
Np. w ramach ciągłej innowacji (continuous innovation), czyli procesu, w którym organizacje we współpracy tworzą i komercjalizują nie pojedyncze nowe produkty, czy usługi, ale w sposób nieprzerwany dokonują innowacyjnych zmian w swoich organizacjach (Miles, Miles, & Snow, 2006, p. 2).
W sensie: wspierających bezpośrednią i zautomatyzowaną komunikację między systemami partnerów. Integracja informatycznej platformy współpracy w sieci jest wymieniana jako warunek pełnego urzeczywistnienia korzyści sieciowych (Carbonara, 2005, p. 220).
O znaczeniu zaufania dla budowania wiedzy i uczenia się wspomina wiele źródeł, m.in. (Kohtamäki et al., 2012), (Kale et al., 2000, p. 217), (Miles et al., 2006, p. 2).
Warto tu jednak podkreślić, że badania autorów były prowadzone w odniesieniu do przypadku, w którym zastosowano wysoce zintegrowaną i wyspecjalizowaną (a więc wymagającą pełnej kompatybilności w zakresie standardów komunikowania i znacznych nakładów adaptacyjnych w zakresie technologii i procesów biznesowych) platformę informatyczną. Wspieranie funkcjonowania sieci przez rozwiązania wysoko specjalizowane (często specyficzne dla danej relacji) znajduje się w centrum zainteresowania większości opracowań dotyczących stosowania IT w relacjach. Relatywnie niewiele miejsca poświęca się natomiast rozwiązaniom uniwersalnym, które mogą być wykorzystywane we wpieraniu relacji z różnymi partnerami (choć rzadziej niż w poprzedniej grupie ich automatyzacji).
Przystępując do szczegółowej analizy tych zagadnień warto mieć na uwadze, że już samo stosowanie i rozwijanie technologii informacyjnych może być działaniem innowacyjnym (np. innowacje procesowe), albo też może stanowić element szerszych działań tworzących innowacje produktowe, marketingowe, czy organizacyjne.
Warto podkreślić, że nie chodzi tu wyłącznie, ani nawet głównie o systemy dedykowane, rozwijane specjalnie dla potrzeb konkretnej relacji lub ich sieci. Tego typu rozwiązania są spotykane najczęściej w sektorach wysokich technologii, do których turystyka nie należy. Natomiast w branży turystycznej dużo częściej do wspierania współpracy stosuje się mniej wyspecjalizowane, czy wręcz uniwersalne systemy informatyczne.
Niezależnie od tego, że prace badawczo-rozwojowe nie są kluczowym obszarem zainteresowania przedsiębiorstw turystycznych, co wynika ze specyfiki branżowej (por. część II, rozdział 2)
Autorem sformułowanej skali pomiarowej jest A. Marszałek.
Zbiory danych liczbowych wykorzystane do analiz w niniejszym rozdziale zostały przygotowane przez A. Marszałka i J. Chudzika