Przestępczość osób starszych z perspektywy kryminologii i prawa karnego

Wprowadzenie 11

Rozdział 1
Metodyka badań 21
1.1. Przedmiot, cel i zakres badań 21
1.2. Problemy i hipotezy badawcze 23
1.3. Metody i techniki badawcze 25
1.4. Organizacja badań 29

Rozdział 2
Osoby starsze. Zagadnienia terminologiczne 35
2.1. Definicja osób starszych w ujęciu medyczno-biologicznym 35
2.1.1. Medycyna a starość 36
2.1.2. Biologiczne koncepcje starzenia się 38
2.1.3. Wiek kalendarzowy a wiek biologiczny 41
2.2. Definicja osób starszych w ujęciu socjologicznym 45
2.2.1. Rola osób starszych w społeczeństwie 47
2.2.2. Definicja socjologii starości 51
2.2.3. Osoby starsze w ujęciu teorii socjologicznych 53
2.3. Psychologiczna perspektywa starości w wybranych teoriach 58
2.4. Podsumowanie 62

Rozdział 3
Współczesna sytuacja demograficzna seniorów w Polsce 67
3.1. Seniorzy w Polsce 74
3.1.1. Wiek seniorów 74
3.1.2. Miejsce zamieszkania seniorów 74
3.1.3. Płeć seniorów 75
3.2. Opieka zdrowotna seniorów w Polsce 79
3.2.1. Śmiertelność 79
3.2.2. Prognoza długości życia seniorów 81
3.2.3. Stan zdrowia osób starszych 83
3.2.4. COVID-19 87
3.3. Aktywność zawodowa seniorów 88
3.4. Dochody i wydatki seniorów 89
3.5. Zadłużenie osób starszych 93
3.6. Warunki życia seniorów 94
3.7. Jakość życia osób starszych 95
3.7.1. Czytelnictwo 96
3.7.2. Korzystanie z Internetu 96
3.7.3. Formy spędzania wolnego czasu 97
3.7.4. Problem uzależnień wśród osób starszych 99
3.8. Funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie 101
3.8.1. Związek ze społecznością lokalną 102
3.8.2. Kontakty społeczne 103
3.8.3. Kapitał społeczny 103
3.8.4. Religijność 106
3.9. Podsumowanie 107

Rozdział 4
Regulacje krajowe i międzynarodowe kształtujące sytuację prawną osób starszych 111
4.1. Sytuacja prawna osób starszych w świetle regulacji krajowych 111
4.2. Ustawa o osobach starszych 118
4.3. Sytuacja prawna osób starszych w świetle regulacji międzynarodowych 119
4.4. Prawo europejskie 122
4.5. Podsumowanie 124

Rozdział 5
Dynamika i struktura przestępczości seniorów w Polsce 125
5.1. Przestępczość stwierdzona w Polsce w latach 1999-2019 128
5.2. Wykrywalność 133
5.3. Osoby starsze jako sprawcy przestępstw 135
5.3.1. Płeć i wiek 136
5.3.2. Miejsce popełnienia przestępstw przez seniorów 138
5.4. Przestępczość wykryta osób starszych w świetle Kodeksu karnego i ustaw pozakodeksowych 141
5.4.1. Przestępczość osób starszych na obszarach województw w świetle Kodeksu karnego i ustaw pozakodeksowych 146
5.4.2. Płeć seniorów a naruszane przepisy karne 157
5.5. Wyniki zakończonych postępowań przygotowawczych wobec osób starszych w rejestracji procesowej 161
5.6. Podsumowanie 166

Rozdział 6
Kwalifikacje prawne czynów seniorów z Kodeksu karnego i ustaw pozakodeksowych 171
6.1. Przestępczość seniorów kwalifikowana z Kodeksu karnego 172
6.2. Wyniki zakończonych postępowań przygotowawczych na podstawie Kodeksu karnego 198
6.3. Kodeks karny skarbowy 200
6.4. Kodeks wyborczy 203
6.5. Kodeks spółek handlowych 204
6.6. Ustawy karne pozakodeksowe 206
6.6.1. Ustawa o rachunkowości 206
6.6.2. Ustawa o ochronie zwierząt 208
6.6.3. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii 210
6.6.4. Ustawa o rybactwie śródlądowym 214
6.6.5. Ustawa o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych 215
6.6.6. Ustawa o wyrobie napojów spirytusowych oraz rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych 217
6.6.7. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi 219
6.6.8. Ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt 221
6.6.9. Ustawa o ochronie danych osobowych 223
6.6.10. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 224
6.6.11. Ustawa o ochronie przyrody 225
6.6.12. Ustawa o produktach pochodzenia zwierzęcego 226
6.6.13. Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych 227
6.6.14. Ustawa o ochronie osób i mienia 228
6.6.15. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 229
6.6.16. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia 230
6.6.17. Ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw 231
6.6.18. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych 231
6.6.19. Ustawa o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym 233
6.6.20. Prawo spółdzielcze 234
6.6.21. Prawo wodne 235
6.6.22. Prawo prasowe 235
6.6.23. Prawo upadłościowe 236
6.6.24. Prawo budowlane 237
6.6.25. Prawo łowieckie 239
6.6.26. Prawo własności przemysłowej 240
6.6.27. Prawo farmaceutyczne 242
6.6.28. Prawo energetyczne 243
6.6.29. Prawo lotnicze 244
6.7. Podsumowanie 245

Rozdział 7
Prawomocne skazania osób starszych w Polsce 251
7.1. Prawomocne skazania osób dorosłych według czynu głównego 252
7.2. Prawomocne skazania osób starszych na podstawie Kodeksu karnego 256
7.3. Prawomocne skazania osób starszych w świetle ustaw pozakodeksowych 268
7.4. Podsumowanie 275

Rozdział 8
Seniorzy w izolacji penitencjarnej 279
8.1. Dane osobopoznawcze 281
8.1.1. Wiek, miejsce odbywania kary oraz klasyfikacja osadzonych powyżej 60. roku życia 281
8.1.2. Wykształcenie, zawód i stan cywilny 288
8.2. Detencja seniorów - uwagi ogólne 290
8.2.1. Zatrudnienie i uczenie się seniorów w izolacji penitencjarnej 292
8.2.2. Udział w podkulturze więziennej 294
8.2.3. Nagrody i kary 296
8.2.4. Samouszkodzenia seniorów 299
8.2.5. Korzystanie przez seniorów z terapii 300
8.2.6. Prawo do przepustek seniorów pozostających w izolacji penitencjarnej 301
8.3. Podsumowanie 301

Zakończenie 307
Literatura 319
Spis tabel 333
Spis wykresów 337

Recenzenci:
Prof. zw. dr hab. dr h.c. Emil W. Pływaczewski
Prof. zw. dr hab. Ewa M. Guzik-Makaruk

Abramowska-Kmon A., O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia się ludności, „Studnia Demograficzne” 2011, nr 1(159).

Aday R.H., Ageing prisoners [w:] Berkman B., D’Ambruoso S., Handbook of social work in health and aging, Santa Barbara 2006.

Aday R.H., Aging in Prison: A Case study of New Elderly Offenders, „International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology” 1994, Vol. 38(1).

Aday R.H., Aging prisoners: Crisis in American corrections, Westport, CT 2003.

Aday R.H., Aging Prisoners’ Concerns toward Dying in Prison, „Omega – Journal of Death and Dying” 2006, Vol. 52(3).

Aday R.H., Krabill J.J., Older and Geriatric offenders: Critical Issues for the 21st Century [w:] Gideon S., Specjal needs offenders in correctional institutions, Thousand Oaks 2013.

Aday R.H., Wahidin A., Older Prisoners’ Experiences of Death, Dying and Grief Behind Bars, „The Haward Jaurnal of Crime and Justice” 2016, Vol. 55(3).

Aday R.H., Webster E.L., Aging in prison – The Development of a Preliminary Model, „Offender Rehabilitation” 1979, Vol. 3(3).

Arystoteles, Etyka nikomachejska, Warszawa 2012.

Babbie E., Rubin A., Research Methods for Social Work, Wadsworth 2011.

Baj A., Cele postępowania przygotowawczego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 12.

Baltes P.B., Baltes M.M, Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation [w:] Baltes P.P., Baltes M.M. (eds.), Successful aging: Perspectives from the Behavioral Sciences, Cambridge 1990.

Barczak-Oplustil A., Iwański M. [w:] Wróbel W., Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. art. 212–277d, Warszawa 2017.

Bąk M., Zbrożyna-Tutak A., Seniorzy w polskim systemie penitencjarnym ze szczególnym odniesieniem do przypadku Zakładu karnego w Uhercach Mineralnych, „Społeczeństwo i Rodzina” 2018, nr 57.

Bedard R., Metzger L., Williams B., Ageing prisoners: An introduction to geriatric health-care challenges in correctional facilities, „International Review of the Red Cross” 2016, No. 98(903).

Bek D., Jaworska-Wieloch A., Sitarz O., Prawo karne wobec naruszeń praw i wolności osób starszych, Warszawa 2020. 

Bezuidenhout CH.,  Booyens K., The Elderly Offender and the Elderly Victim of Crime A South African Overview, [w:] Perspectives on Elderly Crime and Victimization, (red.) P.C. Kratcoski, M. Edelbacher, Springer 2018, s. 88.

Birren J.E., A brief theory of the psychology of aging, Part 1, „The Gerontologist” 1961, Vol. 1.

Birren J.E., A brief theory of the psychology of aging, Part 2, „The Gerontologist” 1961, Vol. 1.

Błachut J., Czy „ciemna liczba przestępstw” istnieje?, „Archiwum Kryminologii” 2007-2008, T. 29-30.

Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdańsk 2001.

Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdańsk 2004.

Błachut J., Problemy związane z pomiarem przestępczości, Warszawa 2007.

Błachut J., Stan przestępczości [w:] Marek A. (red.), System prawa karnego, t. 1: Zagadnienia ogólne, Warszawa 2010.

Bois J.P., Historia starości. Od Montaigne’a do pierwszych emerytur, Warszawa 1996.

Bojarski M., Radecki W., Oceny prawne obszarów stycznych wykroczeń i przestępstw, Wrocław 1989.

Bojarski M., Radecki W., Pozakodeksowe Prawo karne z komentarzem, Wrocław 1988.

Bojarski M., Radecki W., Pozakodeksowe przepisy karne z komentarzem, Warszawa 1992.

Bojarski M., Radecki W., Pozakodeksowe przepisy o wykroczeniach z komentarzem, Warszawa 1993.

Brzezińska A., Appelt K., Psychologia rozwoju człowieka [w:] Strelau J., Doliński D. (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2, Gdańsk 2008.

Budyn-Kulik M., Umyślność w prawie karnym i psychologii. Teoria i praktyka sądowa, Warszawa 2015.

Buliński K. [w:] Plucińska-Filipowicz A., Wierzbowski M. (red.), Prawo budowlane. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2021.

Butler R., International Longevity Center, „Journal of Anti-Aging Medicine” 2002, Vol. 6.

Byczewska-Konieczny K., Jak starzeje się umysł? O funkcjonowaniu poznawczym osób starszych i jego zróżnicowaniu indywidualnym, Kraków 2017.

Caspari R., Jak wydłużało się życie, „Świat Nauki” 2011, nr 9.

Centrum Badania Opinii Społecznej, Portret społeczno-demograficzny seniorów, Warszawa, listopad 2016.

Centrum Badania Opinii Społecznej, Zdrowie i prozdrowotne zachowania Polaków, Warszawa 2016, „Komunikat z Badań” 2016, nr 138.

Chodorowski Z., Geriatria z podstawami gerontologii, Gdynia 2008.

Christie N., Dogodna ilość przestępstw, Warszawa 2004.

Chwalba A., Historia Polski 1795–1918, Kraków 2000.

Ciosek M., Izolacja więzienna. Wybrane aspekty izolacji więziennej w percepcji więźniów i personelu, Gdańsk 1993.

Ciosek M., Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2003.

Ciosek M., Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2004.

Cumming E., Henry E.W., Growing old: The process of disengagement, New York 1961.

Czekanowski P., Społeczne aspekty starzenia się ludności. Perspektywa socjologii starości, Gdańsk 2012.

Czerniakowska O., Drogi i bezdroża andragogiki i gerontologii, Łódź 2000.

Dadak R., Starzenie się populacji osadzonych nowym wyzwaniem dla Służby Więziennej w Polsce, „Studia Paedagogica Ignatiana”, 2018, Tom 21 nr.1

Dadak W., „Przestępstwa bez ofiar” – zapomniana koncepcja czy aktualny problem kryminalnopolityczny, „Studia Sociologica”, VIII (2016), Vol. 2.

Dawes J., Ageing Prisoners: Issues for Social Work, „Australian Social Work” 2009, Vol. 62.

Dąbkiewicz K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, LEX/el. 2020.

Denham M.J., The History of Geriatric Medicine and Hospital Care of the Elderly in England between 1929 and the 1970, London 2004.

DeVaus D.A., Surveys in Social Research, London 2001.

Dolecki H., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2013.

Dossey-Newby P., Krull A.C., What’s in name? An examination of sociology of ageing versus social gerontology course content, „Educational Gerontology” 2005, Vol. 31.

Dowd J.J., Aging as exchange: A preface to theory, „Journal of Gerontology” 1975, Vol. 30.

Fabis A., Wawrzyniak J.K., Chabior A., Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej, Kraków 2015.

Falandysz L., O koncepcji tzw. „przestępstw bez ofiar”, „Państwo i Prawo” 1978, nr 8-9.

Falandysz L., Pokrzywdzony w prawie karnym i wiktymologii, Warszawa 1980.

Fazely S. i in., Health of elderly male prisoners worse than the general population, worse than younger prisoners, „Age and Ageing” 2001, Vol. 30(5).

Filipkowski W., Fenomenologia powiązanego z przestępczością zorganizowaną procederu prania pieniędzy w Polsce [w:] Lasowska K. (red.), Oblicza współczesnej przestępczości zorganizowanej, Białystok 2014.

Filipkowski W., Guzik-Makaruk E.M., Zagadnienia podstawowe kryminologii jako nauki [w:] Pływaczewski E.W. i in., Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju. Z uwzględnieniem założeń Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Warszawa 2019.

Frankfather D., The aged in the community, New York 1977.

Frankford-Nachmias Ch., Nachmias D., Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań 2001.

Freund A., Baltes P.B., Selection, optimization and compensation as strategies of life management: Correlations with subjective indicators of successful aging, „Psychology and Aging” 1998, Vol. 13.

Gizbert-Studnicki T., Wieloznaczność leksykalna w interpretacji prawniczej, Kraków 1978.

Główny Urząd Statystyczny, Jakość życia osób starszych w Polsce. Na podstawie wyników badań spójności społecznej 2015, Warszawa 2017.

Główny Urząd Statystyczny, Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2020. Stan w dniu 30 czerwca, Warszawa 2020.

Główny Urząd Statystyczny,Polska w liczbach 2019, Warszawa 2019. 

Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja osób starszych w Polsce w 2018 r., Warszawa-Białystok 2020.

Grodzki T., Kocemba J., Wprowadzenie do geriatrii, „Przewodnik Lekarza” 2002, vol. 5, nr 1/2.

Grzesiak S., Praca penitencjarna z więźniami seniorami, Warszawa 2013.

Grzesiak S., Przejawy patologii społecznej wśród seniorów [w:] Muhlpachr P. (ed.), Schola gerontologica, Brno 2005.

Guzik-Makaruk E.M., Transplantacja narządów, tkanek i komórek. Wybrane aspekty kryminologiczne i prawnokarne, Białystok 2016.

Hager K., Im człowiek starszy, tym bardziej chory [w:] Hager K., Krause O. (red.), Geriatria, Wrocław 2018.

Hager K., Krause O. (red.), Geriatria, Wrocław 2018.

Halicka M., Człowiek stary jako ofiara nadużyć, „Gerontologia Polska” 1996, T. 4, nr 2.

Halicka M., Halicki J., Przemoc wobec ludzi starych. Na przykładzie badań środowiskowych w województwie podlaskim, Białystok 2010.

Halicki J., Społeczne teorie starzenia [w:] Halicka M., Halicki J. (red.),Zostawić ślad na ziemi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Pędichowi w 80 rocznicę urodzin i 55 rocznicę pracy naukowej, Białystok 2006.

Hansen E., Przestępstwa więźniów w okresie izolacji penitencjarnej, Warszawa 1982.

Harrison M.T., True Grit: An Innovative Program for Elderly Inmates, „Corrections Today Magazine” 2006, Vol. 68(7).

Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 2007.

Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 2016.

Hołyst B., Wiktymologia, Warszawa 2011.

Homans G.C., Social behavior: Its elementary forms, New York 1961.

Hryniewicz-Lach E., Przestępczość osób starszych jako nowy problem polityki kryminalnej, „Forum Prawnicze” 2018, nr 6(50).

Jabłoński L., Wysokińska-Miszczuk J., Podstawy gerontologii i wybrane zagadnienia z geriatrii, Lublin 2000.

Jaworska A., Leksykon resocjalizacji, Kraków 2021.

Kalita D., Rawska K., Staniszewska G., Uczestnictwo osób starszych w życiu społecznym [w:] Rzecznik Praw Obywatelskich, Strategie działania w starzejącym się społeczeństwie. Tezy i rekomendacje, Warszawa 2012.

Kamiński A., Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej [w:] Wroczyński R., Pilch T. (red.), Metodologia pedagogiki społecznej, Wrocław–Kraków–Gdańsk 1974.

Karkowska M., Starość w perspektywie socjologów. Spojrzenie z końca XX i początku XXI wieku [w:] Janiak-Jasińska A., Sierakowska K., Szwarc A. (red.), Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), t. 1: Metodologia, demografia, instytucje opieki, Warszawa 2016.

Kasprzak J., Wybrane problemy metodologiczne badań w zakresie procesu karnego i kryminalistyki [w:] Kasprzak J., Młodziejowski B. (red.), Wybrane problemy procesu karnego i kryminalistyki, Olsztyn 2010.

Kieszkowska A., Resocjalizacja osób starzejących się i starych w warunkach izolacji penitencjarnej [w:] Mudrecka I., Snopek M. (red.), Resocjalizacja instytucjonalna – bariery i możliwości, Opole 2013.

Kijak R.J., Szarota Z., Starość między diagnozą a działaniem, Warszawa 2013.

Klimczuk A., Wiekizm jako przeszkoda w budowie społeczeństwa mądrości [w:] A. Kobylarek (red.), Wspólnota i różnica. Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Toruń 2009.

Kozerska A., Edukacja seniorów w kontekście paradygmatu pomyślnego starzenia się – kontrowersje i wątpliwości, „Edukacja Dorosłych” 2015, nr 2.

Kucharska E., Kamanova I., Senior. Gerontologia i praca socjalna, Kraków 2015.

Kulik M. [w:] Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, Lex/el. 2021.

Kurzępa B., Prawo budowlane – aspekty prawnokarne, „Prokuratura i Prawo” 2021, nr 5.

Kuypers J.A., Bengtson V.L., Social breakdown and competence: A model of normal aging, „Human Development” 1973, Vol. 16.

Lachowski J. [w:] Konarska-Wrzosek V. (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2020.

Laskowska K., Ogólna charakterystyka przestępczości w Polsce [w:] Pływaczewski E.W. i in., Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju. Z uwzględnieniem założeń Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Warszawa 2019.

Laskowska K., Prawna ochrona ludzi starych – wybrane aspekty [w:] Halicka M., Halicki J., Sidorczuk A. (red.), Człowiek dorosły i starszy w sytuacji przemocy, Białystok 2009.

Laskowska K., Przestępczość w Rosji z perspektywy kryminologii i prawa karnego, Białystok 2016.

Łapiński P., Truszczyńska-Baszak A., Drzał-Grabiec J., Tarnowski A., Postural stability disorders – early signs of aging – in physically non-active prisoners, PeerJ. 10: e12489 DOI 10.7717/peerj.12489.

Li X., Trends in Types and Amount of Crimes Committed by the Elderly in China, [w:] Perspectives on Elderly Crime and Victimization, (red.) P.C. Kratcoski, M. Edelbacher, Springer 2018, s. 46.

Maćkowicz J., Osoby starsze jako ofiary przemocy. Ujęcie wiktymologiczne, Kraków 2015.

Maddox G.L., Disengagement theory: A critical evaluation, „The Gerontologist” 1964, Vol. 4.

Malarewicz-Jakubów A., Kondracka J., Zaburzenia psychiczne osób w wieku podeszłym a problematyka ważności czynności prawnych [w:] Guzik-Makaruk E.M. i in. (red.), Wybrane prawne i medyczne aspekty zaburzeń psychicznych i ich profilaktyki, Białystok 2019.

Malarewicz-Jakubów A., Wsparcie prawne osób starszych, Warszawa 2017.

Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010.

Marody M., Giza-Poleszczuk A., Przemiany więzi społecznych. Zarys teorii zmiany społecznej, Warszawa 2004.

Marshall G. (red.), Słownik socjologii i nauk społecznych, Tabin M. (red. nauk. polskiego wydania), Warszawa 2004.

Mastalerz-Kodzis A. i in., Czasowo-przestrzenna analiza charakterystyk społeczno-ekonomicznych krajów Unii Europejskiej, Katowice 2017. 

McFarlane O., Kędziora-Kornatowska K., Przyjmowanie leków w późnej dorosłości – potrzeba edukacji zdrowotnej, „Rocznik Andragogiczny” 2017, nr 24.

Mielczarek A., Człowiek stary w domu pomocy społecznej. Z perspektywy polityki społecznej i pracy socjalnej, Toruń 2010, s. 148.

Mikołajczyk B., Czy świat potrzebuje konwencji o prawach osób starszych? Uwagi na tle rozwiązań regionalnych [w:] Baranowska G. i in. (red.), O prawach człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Romana Wieruszewskiego, Warszawa 2017.

Mikołajczyk B., Międzynarodowa ochrona osób starszych, Warszawa 2012.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Informacja o sytuacji osób starszych za 2018 r., Warszawa 2019.

Minois G., Historia starości. Od antyku do renesansu, Warszawa 1995.

Mitręga M., Starzenie się społeczeństwa jako problem badań naukowych [w:] Frąckiewicz L. (red.), Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI wieku. Proces starzenia się społeczeństwa i jego wyzwania dla polityki społecznej, Katowice 2002.

Morgan L., Kunkel S., Aging. The social context, Thousand Oaks, CA 2001.

Morley J.E., A Brief History of Geriatrics, „The Journals of Geronotology” 2004, Vol. 59.

Mozgawa M. [w:] Budyn-Kulik M. i in., Kodeks Karny. Komentarz aktualizowany, Lex/el. 2021.

Niezabitowski M., Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestnictwa społecznego, Katowice 2007.

Nowak S., Metodologia badań społecznych. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1970.

Nowakowski P.T., Gajewski M., The importance of work in prison isolation conditions the Polish aspect, „Labor et Educatio” 2018, No. 6.

Opałek K., Wróblewski J., Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969, s. 125.

Palmore E.P, Ageism: negative and positive, New York 1990.

Perkowska M., Źródła informacji o przestępczości [w:] Pływaczewski E.W. i in., Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju. Z uwzględnieniem założeń Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Warszawa 2019.

Pietrzykowski K. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. 6, Warszawa 2020.

Piotrowski J., Miejsce człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie, Warszawa 1973.

Płatek M., Systemy penitencjarne państw skandynawskich, Warszawa 2007.

Pływaczewski E., Recenzja pracy: Pozakodeksowe prawo karne z komentarzem, „Państwo i Prawo” 1988, nr 10.

Pływaczewski E., Recenzja pracy Marka Bojarskiego i Wojciecha Radeckiego: Oceny prawne obszarów stycznych wykroczeń i przestępstw, „Problemy Praworządności” 1990, nr 7-9.

Pływaczewski E.W., Bezpieczeństwo obywateli – prawa człowieka – zrównoważony rozwój, Białystok 2017.

Pływaczewski E.W., Current problems of the penal law and criminology, Białystok 2009.

Pływaczewski E.W., Current problems of the penal law and criminology, Warszawa 2012.

Pływaczewski E.W., Dajnowicz-Piesiecka D., Jurgielewicz-Delegacz E. (red.), Przestępczość XXI wieku. Szanse i wyzwania dla kryminologii, Warszawa 2020.

Pływaczewski E.W., Guzik-Makaruk E.M., Current Problems of the penal law and criminology, Warszawa 2019.

Pratt J., Penal Populism, London 2006.

Przybyliński S., Na krawędzi więziennej egzystencji – skazani „cwaniacy” w soczewce podkulturowego spojrzenia, „Resocjalizacja Polska” 2016, nr 11.

Przybyliński S., Podkultura więzienna, wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej, Kraków 2005.

Pytlakowski W., Organizacja badań i ocena prac naukowych, Warszawa 1981.

Romańczuk-Grącka M., Pojęcie i funkcje przymusu psychicznego w prawie karnym, Warszawa 2020.

Rose A.M., The subculture of the Aging. A framework for Research In Social Gerontology [w:] Rose A.M., Peterson W.A. (eds.), Older people and their social world, Philadelphia 1965.

Rosenmayr L., On freedom and ageing. An interpretation, „Journal of Ageing Studies” 1987, Vol. 1, Issue 4.

Ross J.K., Old People, New Lives. Community Creation in a Retirement Residence, Chicago 1977.

Rosset E., Ludzie starzy. Studium demograficzne, Warszawa 1959.

Sarkowicz R., Poziomowa interpretacja tekstu prawnego, Kraków 1995.

Sarkowicz R., Stelmach J., Teoria prawa, Kraków 1998.

Siemaszko K., Seniorzy odbywający karę pozbawienia wolności. Czy zachodzi konieczność nowych rozwiązań legislacyjnych?, „Probacja” Kwartalnik Ministerstwa Sprawiedliwości, Tom 4, 2018

Sikora E., Procesy starzenia się [w:] Galus K. (red.), Geriatria. Wybrane zagadnienia, Wrocław 2007.

Sobczyk A. [w:] Brzostowski W.K. i in., Regulacje Covid-19 w prawie pracy. Komentarz, Warszawa 2020.

Stefański R.A., Zabłocki S. [w:] Stefański R.A., Zabłocki S., Kodeks postępowania karnego, t. 3: Komentarz do art. 297-424,Warszawa 2021.

Steuden S., Psychologia starzenia się i starości, Warszawa 2011.

Stępniak P., Przedmowa [w:] Grzesiak S., Praca penitencjarna z więźniami seniorami, Warszawa 2013.

Stokowski F.,Demografia, Warszawa 2019. 

Stuart-Hamilton I., Psychologia starzenia się, Poznań 2000.

Stuart-Hamilton I., Psychologia starzenia się, Poznań 2006.

Suwała M., Gerstenkorn A., Rozpoznawanie problemów alkoholowych u osób w wieku powyżej 65 lat, „Gerontologia Polska” 2006, t. 14, nr 4.

Suwała M., Gerstenkorn A., Wykrywanie problemów alkoholowych u osób w starszym wieku, „Psychiatria Polska” 2007, t. 41, nr 5.

Sylwestrzak A., Obowiązki dziecka wobec rodziców, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2001, nr 3.

Synak B., Kierunki badań i stan gerontologii społecznej w Polsce [w:] Synak B., Wróblewski T. (red.), Postępy gerontologii, Warszawa 1988.

Synak B., Ludzie starzy [w:] Bokszański Z. i in. (kom. red.), Domański H. i in. (red. nauk.), Encyklopedia socjologii, t. 2, Warszawa 1999.

Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M., Podstawy gerontologii społecznej, Warszawa 2006.

Szczawińska W., Z ruchu naukowego. Walka ze starością, „Głos. Tygodnik Naukowo-Literacki, Społeczny i Polityczny” 1900, R. 15, nr 7.

Szumski J., Wstęp do metod i technik społecznych, Warszawa 1984.

Szwarczyk M., Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece [w:] Bojarski T. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2016.

Świerczewska-Gąsiorowska A., Przestępczość osób starszych – wybrane aspekty kryminologiczne, „Studia Prawnoustrojowe” 2021, nr 52(2021).

Świerczewska-Gąsiorowska A., Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami [w:] Bryk J. i in. (red.), Wybrane zagadnienia prawa karnego skarbowego, Szczytno 2014.

Świerczewska-Gąsiorowska A, Współczesna przestępczość seniorów w Polsce na tle pozakodeksowego prawa karnego, materiał nieopublikowany po recenzjach

Thomae H., Theory of aging and cognitive theory of personality, „Human Development” 1970, Vol. 13.

Tobiasz-Adamczyk B., Przemoc wobec ludzi starszych, Kraków 2009.

Tokaj A., U progu starości (studium socjopedagogiczne), Poznań 2000.

Tomasz W., Hejmej A., Charakterystyka nieformalnych struktur podkultury przestępczej, „Państwo i Społeczeństwo” 2015, R. XV, nr 2.

Tornstam L., Gerotranscendence: a reformulation of the disengagement theory, „Aging: Clinical and Experimental Research” 1989, Vol. 1.

Trotter Ch., Baidawi S., Older Prisoners. Challenges for inmates and prison management, „Journal of Criminology” 2015, Vol. 48, Issue 2.

Tryfan B., Wiejska starość w Europie, Warszawa 1993.

Tylman J. [w:] Stefański R.A. (red.), System Prawa Karnego Procesowego, t. 10: Postępowanie przygotowawcze, Warszawa 2016.

Tylman J., Cele i zadania postępowania przygotowawczego w procesie karnym [w:] Hofmański P., Zgryzek K. (red.), Współczesne problemy procesu karnego i wymiaru sprawiedliwości. Księga ku czci profesora Kazimierza Marszała, Katowice 2003.

Tyszkiewicz L., Kryminologia, Katowice 1986, s. 64 [cyt. za:] K. Laskowska, Rosyjskojęzyczna przestępczość zorganizowana. Studium kryminologiczne, Białystok 2006.

Urbanek B., Medycyna a starość i choroby ludzi w podeszłym wieku na przełomie XIX i pierwszego półwiecza XX wieku (zarys problematyki i potrzeby badawcze) [w:] Janiak-Jasińska A., Sierakowska K., Szwarc A. (red.), Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), t. 1: Metodologia, demografia, instytucje opieki, Warszawa 2016.

Urbanek B., Medycyna wobec starości, chorób ludzi starych w XIX i pierwszej połowie XX wieku, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2012, T. 57, nr 1.

Wawrzyniak Z.M. i in., Budowa modelu dynamiki i struktury przestępczości [w:] B. Hołyst (red.), Prognozowanie kryminologiczne w wymiarze społecznym, t. 1: Metodologia, analiza, tendencje rozwojowe, Warszawa 2017.

Wilk L., Uwagi o tzw. pozakodeksowym prawie karnym (w świetle idei zupełnej kodyfikacji karnej), „Państwo i Prawo” 2011, nr 7-8.

Willson A.E., The Sociology of Aging [w:] Bryant C.D., Peck D.L. (eds.), 21st Century Sociology, Thousand Oaks 2007.

Wilson J., Marc Chagall. Biografia, Warszawa 2008.

Wiśniewska-Roszkowska K., Geriatria i gerontologia [w:] Wiśniewska-Roszkowska K. (red.), Gerontologia dla pracowników socjalnych, Warszawa 1982.

Wiśniewska-Roszkowska K., Mechanizmy przyczynowe starzenia się – teorie i fakty [w:] Wiśniewska-Roszkowska K. (red.), Geriatria, Warszawa 1971.

Wiśniewska-Roszkowska K., Procesy starzenia się i ich znaczenie dla kliniki. Gerontologia i geriatria – definicja, rys historyczny i kierunki współczesnego rozwoju, cz. 1 [w:] Wiśniewska-Roszkowska K. (red.), Geriatria, Warszawa 1971.

Witkowski J., Nowak L., Waligórska M., Przyszłość demograficzna Polski w świetle najnowszej prognozy ludności, „Kontrola Państwowa” 2008, nr 6.

Witowski J., Charakterystyka procesu starzenia się [w:] Wieczorowska-Tobis K., Talarska D. (red.), Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, Warszawa 2017.

Wróbel W. [w:] Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część II. Komentarz do art. 53-116, wyd. 5, Warszawa 2016, Lex/el 2021.

Zalewska J., Od emerytury do trzeciego wieku: starość w czasach nowoczesnych [w:] Firkowska-Mankiewicz A., Kanash T., Tarkowska E. (red.), Krótkie wykłady z socjologii. Przegląd problemów i metod, Warszawa 2011.

Zaniewski Z., Podstawy interdyscyplinarnej teorii czynników kryminogennych, cz. 1, Warszawa 1989.

Ziębińska B., Polityczne, społeczno-demograficzne i zdrowotne uwarunkowania opieki nad ludźmi starszymi. Studium porównawcze wybranych państw Europy Północnej i Południowej, Katowice 2019.

Zych A., Zych B., Przemoc wobec osób starzejących się i starych [w:] Zych A.A., Przekraczając „smugę cienia”. Szkice z gerontologii i tanatologii, Katowice 2009.

Źródła internetowe

10 najdłużej żyjących zwierząt. Praktycznie się nie starzeją, <https://www.focus.pl/artykul/10-najdluzej-zyjacych-zwierzat>, dostęp: 17 marca 2020 r.

Akcja „Za starość naszą i waszą!”. Rozmawiajmy o Konwencji o prawach osób starszych, <https://www.rpo.gov.pl/pl/content/akcja-ZA-STAROSC-NASZA-I-WASZA-rozmawiajmy-o-Konwencji-o-prawach-osob-starszych>, dostęp: 7 października 2020 r.

Bojkowski Ł., Chlebosz K., Urbaniak A., Związek między nadużywaniem alkoholu a wynikiem w skali MMSE u osób starszych (mieszkańców domu pomocy społecznej), „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2015, nr 4(45), <http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2015/4/ 229_4_45_2015.pdf>, dostęp: 2 sierpnia 2021 r.

Działania ONZ w kwestii starzenia się społeczeństw[w:] Drugie Światowe Zgromadzenie ONZ na temat Starzenia Się Społeczeństw, Madryt, Hiszpania, 8-12 kwietnia 2002 r., <http://www.unic.un.org.pl/ageing/dzialania.php>, dostęp: 4 października 2020 r.

Enggist S. i in. (eds.), Prisons and health, Copenhagen 2014, <https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/128603/9789289050593-eng.pdf?sequence=3&isAllowed=y>, dostęp: 29 grudnia 2021 r.

Franceschi C. i in., The Continuum of Aging and Age-Related Diseases: Common Mechanisms but Different Rates, „Frontiers in Medicine” 2018, <https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5890129/>, dostęp: 5 listopada 2020 r.

Główny Urząd Statystyczny, Ludność w wieku 60 lat i więcej. Struktura demograficzna i zdrowie, Warszawa 2016, <https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/ 24/1/1/ludnosc_w_wieku_60._struktura_demograficzna_i_zdrowie.pdf>, dostęp: 8 listopada 2020 r.

Główny Urząd Statystyczny, Przeciętne dalsze trwanie życia w latach 1950-2019, <https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-tablice,1,1.html>, dostęp: 20 maja 2021 r.

Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja gospodarstw domowych w 2019 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, 29 maja 2020 r., <https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/sytuacja-gospodarstw-domowych-w-2019-r-w-swietle-badania-budzetow-gospodarstw-domowych,3,19.html>, dostęp: 20 września 2021 r.

Główny Urząd Statystyczny, Trwanie życia w 2019 r., Warszawa 2020, <https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5470/2/14/1/trwanie_zycia_2020.pdf>, dostęp: 20 sierpnia 2020 r.

Hasło: interakcjonizm symboliczny [w:] Encyklopedia PWN, <https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/interakcjonizm-symboliczny;3915066.html>, dostęp: 2 września 2020 r.

Hasło: przestępczość [w:] Encyklopedia PWN, <https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/przestepczosc;3963635.html>, dostęp: 8 maja 2021 r.

Hasło: społeczność lokalna [w:] Encyklopedia PWN, online, <https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/spolecznosc-lokalna;3978393.html>, dostęp: 8 sierpnia 2021 r.

Hasło: teoria wymiany społecznej [w:] Encyklopedia PWN, <https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/teoria-wymiany-spolecznej;3998884.html>, dostęp: 2 września 2020 r.

Ioannidis J.P.A., Global perspective of Covid-19 epidemiology for full-cycle pandemic, „European Journal of Clinical Investigation” 2020, Vol. 50,<https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eci.13423>, dostęp: 1 grudnia 2020 r.

Jan Paweł II, List Ojca Świętego Jana Pawła II. Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku, <https://voxdomini.pl/archiwa/swieci-i-ich-dziela/jan-pawel-ii/list-do-ludzi-w-podeszlym-wieku/>, dostęp: 1 grudnia 2021 r.

Krajowy Instytut Gospodarki Senioralnej, Zdrowie polskich seniorów w czasie pandemii, <https://kigs.org.pl/wp-content/uploads/2020/09/20200902_Raport_Zdrowie-w-pandemii-002.pdf>, dostęp: 2 grudnia 2020 r.

Kuerbis A. i in., Substance Abuse Among Older Adults, „Clinics in Geriatric Medicine” 2014, Vol. 30, Issue 3, US National Library of Medicine National Institutes of Health, <https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4146436/>, dostęp: 2 sierpnia 2021 r.

Międzynarodowa Strategia Działania w Kwestii Starzenia Się Społeczeństw (2002 r.)[w:] Drugie Światowe Zgromadzenie ONZ na temat Starzenia Się Społeczeństw, Madryt, Hiszpania, 8-12 kwietnia 2002 r., <http://www.unic.un.org.pl/ageing/wstep.php>, dostęp: 5 października 2020 r.

Osoby powyżej 50. roku życia na rynku pracy w 2018 r., <https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/opracowania/osoby-powyzej-50-roku-zycia-na-rynku-pracy-w-2018-roku,19,3.html>, dostęp: 20 października 2021 r.

Posłuszna J., Telomery a długość życia, „Naturoterapia w Praktyce” 2019, nr 12, <https://www.naturoterapiawpraktyce.pl/artykul/telomery-a-dlugosc-zycia>, dostęp: 23 sierpnia 2020 r.

Prawo budowlane – uzasadnienie, <www.wam.piib.org.pl/wp-content/uploads/2019/04/Projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-Prawo-budowlane-uzasadnienie.pdf>, dostęp: 9 września 2021 r.

Protokół dodatkowy do Europejskiej Karty Społecznej, Strasburg, 5 maja 1988 r., <https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/webContent/8277310>, dostęp: 5 października 2020 r.

Przestępczość osób starszych. Badanie pilotażowe prawomocnych skazań w wybranych okręgach sądowych, <https://inp.pan.pl/badania-naukowe/przestepczosc-osob-starszych-badanie-pilotazowe-prawomocnych-skazan-w-wybranych-okregach-sadowych/>, dostęp: 1 stycznia 2022 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich, Wykonywanie tymczasowego aresztowania i kary pozbawienia wolności wobec osób w wieku senioralnym, <https://bip.brpo.gov.pl,>, dostęp: 1 grudnia 2021 r.

Rynkowska D., Rola i znaczenie aktywności społecznej seniorów, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio I: Philosophy and Sociology” 2016, Vol. 41, No. 2, <http://philosophia.annales.umcs.pl>, dostęp: 10 sierpnia 2021 r.

Sinkiewicz W., Serce w wieku podeszłym – odrębności czynnościowe, <https://docplayer.pl/32752858-Serce-w-wieku-podeszlym-odrebnosci-czynnosciowe.html>, dostęp: 25 sierpnia 2020 r.

Służba więzienna – statystyka roczna, dokumenty: rok 2001, rok 2010, <https://www.sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna>, dostęp: 1 grudnia 2021 r.

Stanowisko Rządu wobec poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Policji i niektórych innych ustaw (druk nr 1381), <https://www.senat.gov.pl/download/gfx/senat/pl/senatposiedzeniatematy/2028/drukisejmowe/1381-s.pdf>, dostęp: 16 sierpnia 2021 r.

Szydło W., Globalny Kryzys 2007–2009 w świetle podejścia ortodoksyjnego – wybrane problemy, <https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/688/1/01_Wiktor%20Szyd%C5%82o.pdf>, dostęp: 9 maja 2021 r.

United Nation, Department of Economic and Social Affairs,World Population Prospects 2019. Highlights, New York 2019, <https://population.un.org/wpp/Publications/Files/WPP2019_Highlights.pdf>, dostęp: 10 maja 2021 r. 

Uzasadnienie do projektu ustawy z 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, druk sejmowy nr 846, <http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/C82FD2CAF85A8A2FC125803500244863/%24File/846.pdf>, dostęp: 9 września 2021 r.

Wu L.T., Blazer D.G., Illicitand Nonmedical Drug Use Among Older Adults: A Review, „Journal of Aging and Health” 2011, Vol. 23, Issue 3, US National Library of Medicine National Institutes of Health, <https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3097242/>, dostęp: 2 sierpnia 2021 r.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 9 lutego 2021 r., P 15/17, OTK-A 2021/6, <https://trybunal.gov.pl/postepowanie-i-orzeczenia/wyroki/art/11427-prawo-budowlane>, dostęp: 9 września 2021 r.

Zasady działania ONZ na rzecz osób starszych. Dodać życia do lat, które zostały dodane do życia, <http://www.unic.un.org.pl/rozwoj_spoleczny/age1.pdf>, dostęp: 5 października 2020 r.

Wykaz aktów prawnych

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483.

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4 listopada 1950 r., Dz.U. z 1993 r., nr 61, poz. 284.

Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie 18 października 1961 r., Dz.U. z 1999 r., nr 8, poz. 67.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE C z 2016 r., nr 202, poz. 389.

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r., Dz.U. z 1977 r., nr 38, poz. 169.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r., Dz.U. z 1997 r., nr 38, poz. 167.

Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1359.

Ustawa z 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1740.

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1320.

Ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 648.

Ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1119.

Ustawa z 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe, tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 1914.

Ustawa z 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym, tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 2168.

Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tekst jedn. Dz.U z 2021 r., poz. 1882.

Ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1913.

Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1062.

Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1333.

Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 217.

Ustawa z 13 października 1995 r. Prawo łowieckie, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1683.

Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 716.

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 53.

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1444.

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 534.

Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 638.

Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1995.

Ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 408.

Ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 324.

Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1526.

Ustawa z 2 marca 2001 r. o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych, tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 2352.

Ustawa z 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1977.

Ustawa z 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1970.

Ustawa z 5 lipca 2002 r. o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym, tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 1341.

Ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1228.

Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 710.

Ustawa z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1421.

Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1876.

Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1098.

Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 2050.

Ustawa z 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1753.

Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 2021.

Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 133.

Ustawa z 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1419.

Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 2171.

Ustawa z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1319.

Ustawa z 11 września 2015 r. o osobach starszych, Dz.U. z 2015 r., poz. 1705.

Ustawa z 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy Kodeks postępowania karnego, Dz.U. z 2017 r., poz. 773.

Ustawa z 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 624.

Ustawa z 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych, tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1781.

Ustawa z 13 czerwca 2019 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1545.

Ustawa z 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2020 r., poz. 471.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, Dz.U. z 2016 r., poz. 2231.

Uchwała nr 161 Rady Ministrów z 26 października 2018 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność, M.P. z 2018 r., poz. 1169.

Wykaz orzecznictwa

Uchwała Sądu Najwyższego z 24 lutego 2011 r., III CZP 134/10, OSNC 2011, nr 11, poz. 118.

Uchwała Sądu Najwyższego z 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNK 1976, nr 7-8, poz. 86.

Wyrok Sądu Najwyższego z 10 grudnia 2018 r., II DSK 11/18, LEX nr 2644721.

Wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2002 r., II KKN 17/00, OSNKW 2002, nr 7-8, poz. 55.