Przestępczość farmaceutyczna w XXI wieku

Wykaz skrótów 11
Wprowadzenie - Ewa M. Guzik-Makaruk, Ireneusz Sołtyszewski 15

Rozdział 1
Pojęcie, geneza, skala i zakres przestępczości farmaceutycznej - Ireneusz Sołtyszewski 17
1.1. Uwagi wstępne 17
1.2. Rys historyczny przestępczości farmaceutycznej 20
1.3. Podstawowe pojęcia i zakres współczesnej przestępczości farmaceutycznej 22
1.4. Klasyfikacja przestępstw farmaceutycznych 25
1.4.1. Nielegalna produkcja (podrabianie) produktów leczniczych 26
1.4.2. Kradzieże produktów leczniczych 27
1.4.3. Zjawisko odwróconego łańcucha dystrybucji produktów leczniczych 28
1.4.4. Działania przestępcze w imporcie równoległym 29
1.5. Skala zjawiska współczesnej przestępczości farmaceutycznej i jego konsekwencje społeczne i gospodarcze 30
1.6. Uwagi końcowe 35

Rozdział 2
Inicjatywy podejmowane na arenie międzynarodowej na rzecz przeciwdziałania i zwalczania przestępczości farmaceutycznej
- Iga Jaroszewska, Mateusz Gąsowski 37
2.1. Uwagi wprowadzające 37
2.2. Unia Europejska 38
2.3. Światowa Organizacja Zdrowia 48
2.4. Światowa Organizacja Handlu 50
2.5. Międzynarodowa Organizacja Policji 52
2.6. Uwagi końcowe 53

Rozdział 3
Wybrane krajowe regulacje normatywne dotyczące przestępczości farmaceutycznej - Iga Jaroszewska, Mateusz Gąsowski 55
3.1. Uwagi wprowadzające 55
3.2. Prawo farmaceutyczne 56
3.3. Ustawa o wyrobach medycznych 72
3.4. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia 77
3.5. Ustawa o produktach kosmetycznych 83
3.6. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii 87
3.7. Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary 90
3.8. Uwagi końcowe 94

Rozdział 4
Wybrane czyny zabronione z obszaru przestępczości farmaceutycznej - Iga Kalinowska-Maksim 97
4.1. Uwagi wstępne 97
4.2. Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie produktów leczniczych bez zezwolenia (art. 125 PF, 127 PF) 100
4.3. Wytwarzanie import lub dystrybucja substancji czynnej bez wpisu do rejestru (125a PF) 104
4.4. Wprowadzanie do obrotu produktu leczniczego bez pozwolenia (art. 124 PF) 105
4.5. Fałszowanie produktu leczniczego (art. 124b PF) 107
4.6. Wprowadzanie do obrotu produktu przeterminowanego (art. 126 PF) 111
4.7. Przypisywanie właściwości produktu leczniczego produktowi, który nie spełnia wymagań produktu leczniczego (art. 130 PF) 112
4.8. Naruszenie zakazu dystrybucji w innym kierunku niż do pacjenta (art. 126b) i przepisów związanych z wywozem lub zbyciem leków za granicę (126c) 113
4.9. Uwagi końcowe 117

Rozdział 5
Wybrane kodeksowe przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu powiązane z przestępczością farmaceutyczną - Ewelina Wojewoda 119
5.1. Uwagi wstępne 119
5.2. Narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 KK) 124
5.3. Sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób (art. 165 KK) 134
5.4. Uwagi końcowe 146

Rozdział 6
Pozostałe wybrane kodeksowe przestępstwa powiązane z przestępczością farmaceutyczną - Ewelina Wojewoda 151
6.1. Uwagi wstępne 151
6.2. Korupcja (art. 228 KK, art. 229 KK) 155
6.3. Udział w zorganizowanych strukturach przestępczych (art. 258 KK) 170
6.4. Pranie pieniędzy (art. 299 KK) 179
6.5. Uwagi końcowe 190

Rozdział 7
Odpowiedzialność dyscyplinarna i deontologiczna farmaceutów - Adriana Kuligowska 195
7.1. Uwagi wstępne 195
7.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna 199
7.3. Odpowiedzialność deontologiczna 211
7.4. Uwagi końcowe 215

Rozdział 8
Przestępczość farmaceutyczna na rynku produktów leczniczych weterynaryjnych. Rola organów Inspekcji Weterynaryjnej - Andrzej Dzikowski, Krystian Popławski, Józef Szarek 219
8.1. Uwagi wstępne 219
8.2. Produkty lecznicze weterynaryjne 221
8.3. Obrót produktami leczniczymi weterynaryjnymi 224
8.4. Nadzór nad obrotem i stosowaniem produktów leczniczych weterynaryjnych 226
8.5. Działania związane z problemem antybiotykoodporności 230
8.6. Działania prewencyjne 234
8.7. Niezgodne z prawem działania na rynku produktów leczniczych weterynaryjnych 236
8.8. Uwagi końcowe 240

Rozdział 9
Rekomendacje dotyczące zapobiegania przestępstwom farmaceutycznym - Emilia Truskolaska 241
9.1. Uwagi wstępne 241
9.2. Działalność profilaktyczna organów państwa 244
9.3. Profilaktyka społeczna 254
9.4. Uwagi końcowe 256

Rozdział 10
Kryminalistyczne aspekty przestępczości farmaceutycznej - Ireneusz Sołtyszewski, Piotr Woźniak 259
10.1. Uwagi wstępne 259
10.2. Źródła informacji o przestępstwie 260
10.3. Modus operandi sprawców przestępstw farmaceutycznych 263
10.4. Badanie miejsca ujawnienia nielegalnej produkcji 270
10.5. Procesowo-kryminalistyczne aspekty zabezpieczania dowodów rzeczowych 278
10.6. Kompetencje biegłych w obszarze badań z zakresu kryminalistyczno-farmaceutycznego 281
10.7. Ekspertyza z zakresu badań farmacji kryminalistycznej 284
10.8. Uwagi końcowe 291

Rozdział 11
Medyczno-sądowe aspekty przestępczości farmaceutycznej - Marek Wiergowski, Mieszko Olczak, Łukasz Puchała 293
11.1. Uwagi wstępne 293
11.2. Charakterystyka nielegalnych produktów leczniczych 294
11.3. Charakterystyka suplementów diety 296
11.4. Ocena ryzyka i zagrożenia dla życia i zdrowia 304
11.5. Ekspertyza z zakresu medycyny sądowej 309
11.6. Ekspertyza z zakresu toksykologii klinicznej 311
11.7. Ekspertyza z zakresu toksykologii sądowej 314
11.8. Uwagi końcowe 318

Bibliografia 321
O Autorach 347

Andrzej Dzikowski - mgr prawa, lekarz weterynarii, absolwent Wydziału Prawa i Administracji, Wydziału Medycyny Weterynaryjnej oraz studiów doktoranckich Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Odbył dwa staże naukowe - na Wydziale Prawa Uniwersytetu Augsburskiego (RFN) i na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycyny Weterynaryjnej i Biotechnologii im. Grzyckiego (Ukraina). Był aktywnym uczestnikiem studenckich kół naukowych „Romanitas" „Fides", Prawników Kanonistów oraz „Weterynaria Sądowa". Stopień doktora nauk prawnych uzyskał w 2021 r. na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Wady fizyczne zwierząt w świetle aktów normatywnych". Autor i współautor publikacji naukowych oraz referatów na konferencjach krajowych i zagranicznych, zarówno z zakresu prawa, jak i medycyny weterynaryjnej. Włada siedmioma językami obcymi.

Mateusz Gąsowski - doktorant w Szkole Nauk Społecznych Uniwersytetu w Białymstoku, absolwent studiów magisterskich na kierunku prawo i studiów licencjackich na kierunku kryminologia na Wydziale Prawa UwB, laureat Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia na rok akademicki 2018/2019. W semestrze zimowym roku akademickiego 2018/2019 odbył wyjazd stypendialny do Università degli Studi dell'Insubria (Como, Włochy) w ramach programu Erasmus+. W trakcie studiów aktywnie włączał się w życie samorządu studenckiego, m.in. pełniąc funkcję Rzecznika Praw Studenta UwB.

Ewa M. Guzik-Makaruk - profesor nauk prawnych w Katedrze Prawa Karnego i Kryminologii na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, zastępca dyrektora Międzynarodowego Centrum Badań i Ekspertyz Kryminologicznych, adwokat. Stypendystka Fundacji Humboldta na Uniwersytecie w Monachium, wykładowca na wielu europejskich i amerykańskich uniwersytetach, specjalistka z zakresu prawa karnego medycznego i kryminologii, autorka ponad 200 publikacji, członek Krajowej Rady Transplantacyjnej przy Ministrze Zdrowia, członek Komisji Etycznej KRT, Przewodnicząca Zespołu do spraw Opinii Prawnych i Regulacji Międzynarodowych (na kadencje 2014-2022). Kierownik ze strony polskiego wykonawcy w projekcie ALPhA - „Auswirkungen der Liberalisierung des Internet-Handels in Europa auf den Phänomenbereich der Arzneimittelkriminalität", zrealizowanym na Uniwersytecie w Osnabrück pod kierunkiem prof. Arndta Sinna. Kierownik i wykonawca wielu projektów badawczych finansowanych z KBN, NCN, NCBiR. Za monografię na temat transplantacji narządów w ujęciu prawnokarnym i kryminologicznym otrzymała nagrodę Prezesa PAN w 2018 r. w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych. Recenzent w wielu polskich i zagranicznych czasopismach naukowych, także z zakresu nauk medycznych. Członek Europejskiego Stowarzyszenia Kryminologii, Amerykańskiego Stowarzyszenia Kryminologii, Societas Humboldtiana Polonorum. Towarzystwo Naukowe, Towarzystwa Naukowego Prawa Karnego, Polskiego Towarzystwa Kryminologicznego im. Stanisława Batawii, Prezes Polskiej Platformy Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a także członek Rady Naukowej Wydawnictwa Temida 2.

Iga Jaroszewska - doktor nauk prawnych. Absolwentka kierunku prawo (2011-2015) oraz studiów doktoranckich (2015-2020) na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Podczas studiów była beneficjentką rocznych programów MOST oraz Erasmus, w ramach których studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i Paris-Lodron-Universität w Salzburgu, a także odbyła trzymiesięczny staż zagraniczny w holenderskiej firmie Corporise. Stopień doktora nauk prawnych uzyskała w 2020 r. na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Nielegalny obrót produktami leczniczymi". Aktualnie pracuje jako prawnik w kancelarii prawnej Tomasik Jaworski Sp. p., specjalizującej się w doradztwie na rzecz sektora Life Science. Jest także wolontariuszem w Stowarzyszeniu PRO HUMANUM, którego działalność ukierunkowana jest na zapobieganie wykluczeniu społecznemu i marginalizacji różnych grup społecznych oraz przeciwdziałanie dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół prawa farmaceutycznego, medycznego i żywieniowego.

Iga Kalinowska-Maksim - doktor nauk prawnych, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, adwokat. W 2019 r. z wyróżnieniem obroniła rozprawę doktorską na temat aspektów prawnych i kryminologicznych fałszowania produktów leczniczych, która ukazała się w postaci książki wydanej przez wydawnictwo Wolters Kluwer w styczniu 2020 r. Autorka publikacji z zakresu prawa karnego i farmaceutycznego. Wykonuje zawód adwokata, specjalizując się w prawie karnym, administracyjnym, gospodarczym i farmaceutycznym. Przez wszystkie lata studiów uczestniczyła w Szkole Prawa Niemieckiego we współpracy z Humboldt Universität zu Berlin, a następnie współorganizowała ją. Ponadto brała czynny udział w międzynarodowym projekcie ALPhA - „Auswirkungen der Liberalisierung des Internet-Handels in Europa auf den Phänomenbereich der Arzneimittelkriminalität", badającym stan regulacji prawnych w odniesieniu do przestępczości związanej z handlem produktami leczniczymi, w tym przede wszystkim opartych na implementacji Dyrektywy Unii Europejskiej 2011/62/UE.

Adriana Kuligowska - doktorantka w Szkole Nauk Społecznych Uniwersytetu w Białymstoku, absolwentka studiów magisterskich na kierunku prawo na Wydziale Prawa UwB. Napisana przez nią praca magisterska „Zgwałcenie osoby najbliższej jako przykład typu kwalifikowanego przestępstwa" została wyróżniona w konkursie im. Dr. Jana Zygmunta Robla, zorganizowanym przez Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. Dra Jana Sehna w Krakowie. Członek Zarządu Krajowej Reprezentacji Doktorantów w kadencji 2021 r. oraz Rzecznik Praw Doktoranta Uniwersytetu w Białymstoku.

Mieszko Olczak - doktor habilitowany nauk medycznych, adiunkt w Zakładzie Medycyny Sądowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Absolwent I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (2008 r.). W 2021 r. otrzymał tytuł doktora habilitowanego nauk medycznych i nauk o zdrowiu nadany przez Uniwersytet Medyczny w Lublinie na podstawie cyklu publikacji pt. „Biochemiczne i neuropatologiczne markery zmian urazowych oraz ostrego niedokrwienia i niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego w badaniach pośmiertnych". W 2015 r. uzyskał tytuł specjalisty medycyny sądowej. W 2011 r. obronił w Instytucie Psychiatrii i Neurologii pracę doktorską pt. „Ocena neurorozwojowej toksyczności Thimerosalu w zwierzęcym modelu - analiza behawioralna i neuropatologiczna, w kontekście zaburzeń spektrum autyzmu", uzyskując stopień doktora nauk medycznych. Jego zainteresowania badawcze obejmują patofizjologię, neuropatologię i neurotraumatologię ośrodkowego układu nerwowego.

Krystian Marek Popławski - doktor nauk weterynaryjnych, adiunkt w Uniwersyteckim Centrum Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Jagiellońskiego - Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Absolwent Wydziału Zootechnicznego i Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego - Akademii Rolniczej w Warszawie. Stopień doktora nauk weterynaryjnych uzyskał w 2010 r. na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Analiza dostosowania polskiego prawodawstwa weterynaryjnego do przepisów weterynaryjnych Unii Europejskiej z oceną przepisów o weterynaryjnej kontroli granicznej". Długoletni pracownik Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, gdzie zajmował się m.in., w okresie przedakcesyjnym, harmonizacją polskiego prawa weterynaryjnego z prawem Unii Europejskiej. Po wstąpieniu Polski do UE nadal współtworzył polskie przepisy weterynaryjne, pracując na różnych stanowiskach w administracji centralnej. W latach 2016-2018 jako dyrektor Departamentu Bezpieczeństwa Żywności i Weterynarii w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi był odpowiedzialny za legislację weterynaryjną i zootechniczną, w szczególności za przepisy dotyczące zwalczania afrykańskiego pomoru świń, grypy ptaków oraz reformę systemu bezpieczeństwa żywności. Lider wielu międzynarodowych projektów finansowanych przez Unię Europejską dotyczących bezpieczeństwa żywności i pasz oraz ochrony zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt w takich krajach jak: Armenia, Ukraina, Bośnia i Hercegowina, Kosowo i Turcja.

Łukasz Puchała - doktor nauk farmaceutycznych, asystent w Katedrze Farmakologii i Toksykologii Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jest absolwentem Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Gdańsku (obecnie Gdański Uniwersytet Medyczny) (2006). W 2019 r. obronił pracę doktorską pt. „Lokalizacja i kodowanie chemiczne neureguliny-1 w neuronach śródściennych jelita cienkiego w modelu zwierzęcym" na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Rzeszowskiego. Doświadczony i ceniony dydaktyk, dwukrotnie nagrodzony przez Rektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego za osiągnięcia dydaktyczne (2019 oraz 2020). Autor kilkunastu recenzowanych artykułów naukowych. Jako konsultant naukowy uczestniczy w projektowaniu i wdrażaniu aplikacji wspomagających pracę personelu medycznego. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (PTFarm).

Ireneusz Sołtyszewski - profesor w Katedrze Kryminologii i Kryminalistyki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz adiunkt w Zakładzie Medycyny Sądowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Konsultant naukowy w Fundacji Itaka - Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych. Jest doktorem habilitowanym nauk medycznych w zakresie biologii medycznej. Absolwent Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W 2009 r. ukończył Studia Podyplomowe w zakresie Prawa Medycznego, Bioetyki i Socjologii Medycyny. Jest autorem lub współautorem ponad 150 prac, głównie z zakresu kryminalistyki i medycyny sądowej. Za osiągnięcia naukowe był wielokrotnie nagradzany nagrodami indywidualnymi i zespołowymi przyznanymi przez JM Rektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i JM Rektora Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Jest członkiem International Society for Forensic Genetics - ISFG, Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego oraz Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego.

Józef Szarek - emerytowany profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jest specjalistą z zakresu patomorfologii weterynaryjnej i weterynarii sądowej. W 1988 r. zorganizował pierwszy w Polsce Zakład Weterynarii Sądowej i Administracji Weterynaryjnej, którego był kierownikiem do czasu przejścia na emeryturę w 2018 r. Przebywał m.in. na stypendium w Zakładzie Anatomii Patologicznej Królewskiego Uniwersytetu Weterynarii i Rolnictwa w Kopenhadze (1977) oraz na misjach naukowych w RFN (1985) i Indiach (1986-1987), a w ramach programu Erasmus w Hiszpanii (2007, 2008, 2010), na Litwie (rokrocznie: 2006-2009) i we Włoszech (2009, 2012, 2015, 2017). Jest promotorem 15 prac doktorskich i autorem lub wsp. 261 oryginalnych publikacji naukowych, 150 prac przeglądowych, 325 komunikatów zjazdowych, 21 podręczników i książek naukowych, 31 ekspertyz naukowych i 7 prawnych oraz ponad 650 ekspertyz procesowych. W latach 2007-2008 był ekspertem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności. W latach 2004-2014 członkiem zarządu Europejskiego Towarzystwa Patologii Weterynaryjnej, a w latach 2011-2014 członkiem Komitetu Nauk Weterynaryjnych Polskiej Akademii Nauk. Jest członkiem rad programowych czasopism „Weterynaria w Praktyce", „Polish Journal of Pathology", „Polish Journal of Natural Sciences", „Journal of Elementology", „Journal of Dermatology", „Slovenian Veterinary Journal", „Journal of Zoological Sciences", „International Journal of Forensic Sciences and Pathology". Odznaczony m.in. Srebrnym (1997) i Złotym (2005) Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2012) oraz Odznaczeniem Honorowym „Pro Scientia Veterinaria Polona" (2012). Biegły sądowy przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku i przy Sądzie Okręgowym w Olsztynie.

Emilia Truskolaska - doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Prawa Karnego, Katedrze Prawa Karnego i Kryminologii na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Absolwentka stażu w Instytucie Prawa Karnego i Kryminologii na Uniwersytecie w Bernie (Szwajcaria). Absolwentka Szkoły Prawa Niemieckiego oraz Letniej Szkoły Prawa Amerykańskiego i Europejskiego współorganizowanej z University of Michigan. Autorka publikacji z zakresu prawa karnego i kryminologii, w sposób szczególny zainteresowana patologiami społecznymi, głównie zjawiskiem bezdomności i jego konotacjami, także w sferze życia i zdrowia człowieka. Napisana praca doktorska „Kryminologiczne aspekty bezdomności" została obroniona z wyróżnieniem oraz uzyskała II miejsce w konkursie Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości na najlepszą rozprawę doktorską. W 2019 r. nakładem wydawnictwa IWS została opublikowana monografia. Członek Europejskiego Stowarzyszenia Kryminologii, Amerykańskiego Stowarzyszenia Kryminologii, Polskiego Towarzystwa Kryminologicznego im. Stanisława Batawii, Polskiej Platformy Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Marek Wiergowski - doktor habilitowany nauk farmaceutycznych, adiunkt w Pracowni Toksykologii Sądowej Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (od 1999 r.). Jest absolwentem studiów magisterskich (1994) i doktoranckich (1999) Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej. Habilitacja na Wydziale Farmaceutycznym z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego pt. „Oszacowanie zagrożenia dla życia i zdrowia wybranymi ksenobiotykami na podstawie miarodajnej analizy chemiczno-toksykologicznej" (2016). Przebywał na 2-letnim stażu po doktoracie w European Commission Joint Research Centre - Institute for Reference Materials and Measurements w Geel w Belgii (2003-2004). Ukończył studium farmaceutyczne w dziedzinie „Alkohologii sądowej i narkomanii" w Instytucie Ekspertyz Sądowych w Krakowie (2000) oraz szkolenia specjalizacyjne zakończone egzaminami państwowymi z laboratoryjnej toksykologii medycznej (2012) i laboratoryjnej toksykologii sądowej (2016). Jest ekspertem technicznym Polskiego Centrum Akredytacji (2014). Opublikował 75 oryginalnych recenzowanych artykułów. Jego zainteresowania badawcze dotyczą toksykologii sądowej i toksykologii analitycznej, szczególnie w diagnostyce różnicowej śmiertelnych zatruć oraz toksykologii alkoholu etylowego. Jest członkiem International Association of Forensic Toxicologists (TIAFT) oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii (PTMSiK).

Ewelina Wojewoda - doktor nauk prawnych, asystent w Zakładzie Prawa Karnego, Katedrze Prawa Karnego i Kryminologii na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. W 2019 r. z wyróżnieniem obroniła rozprawę doktorską pt. „Prawnokarne i kryminologiczne aspekty medycznie wspomaganej prokreacji", która została opublikowana w postaci monografii przez wydawnictwo Temida 2. Absolwentka stażu w Instytucie Prawa Karnego i Kryminologii na Uniwersytecie w Bernie (Szwajcaria), gdzie prowadziła badania prawnoporównawcze dotyczące rozwiązań normatywnych w obszarze medycznie wspomaganego rozrodu. Od 2016 r. odpowiada za współorganizację Szkoły Prawa Niemieckiego (Schule des Deutschen Rechts). W roku akademickim 2018/2019 we współpracy z Humboldt Universität zu Berlin organizowała międzynarodowy projekt wymiany studenckiej Ost-West-Netzwerk. Autorka publikacji z zakresu prawa karnego i kryminologii, w sposób szczególny zainteresowana prawem karnym medycznym i zagadnieniami z pogranicza prawa i medycyny.

Piotr Woźniak - magister, absolwent Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, od 2012 r. funkcjonariusz Centralnego Biura Śledczego Zarząd w Poznaniu, a od 2018 r. asystent w Zakładzie i Katedrze Chemii Farmaceutycznej Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół problematyki zwalczania przestępstw farmaceutycznych.

Recenzja:
Prof. dr hab. Bogusław Sygit,
Prof. dr hab. Wojciech Miltyk

Literatura

Adamiak B., Borowski J. (red.) (2021), Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Komentarz do art. 189b, Legalis el.

Adamowicz P., Zuba D., Kała M., Ketamine: A New Substance On The Polish drug Market, January 2003, Z Zagadnień Nauk Sądowych 56.

Aljohani B., Substandard and Counterfeit Medicines (w) S. Davies, A. Johnston, D. Holt (ed.), Forensic Toxicology: Drug Use and Misuse, Royal Society of Chemistry, 2016.

Antoniak-Drożdż A. (2007), Zakres podmiotowy ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, Prok.i Pr., nr 2.

Bachmat P. (2012), Drobna korupcja na przykładzie przestępstw z art. 228 § 2 i art. 229 § 2 k.k. w ujęciu doktryny i ocenach sądów, Prawo w działaniu. Sprawy karne, nr 11.

Balicki A. (2013), art. 30 [w:] A. Szymecka-Wesołowska (red.)Bezpieczeństwo żywności i żywienia. Komentarz, Warszawa.

Biernat S. (2006), Źródła prawa Unii Europejskiej [w:] J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, prawo materialne i polityki, Warszawa.

Biesaga T. (2004), Dobro pacjenta celem medycyny i podstawą etyki medycznej, „Studia Philosophiae Christianae” 40(1).

Binkowska-Bury M., Wolan M., Januszewicz P., Mazur A., Fijałek Z.E. (2012). What Polish hospital healthcare workers and lay persons know about counterfeit medicine products?,Central European Journal of Public Health, 20 (4).

Blicharz R., Chmielniak Ł, Ogiegło L (2012), Ustawa o wyrobach medycznych. Komentarz. Warszawa.

Bogdalski P., Świderski M., Wojtaszczyk K.A. (red. nauk.), Słownik wiedzy o Policji, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa, 2015.

Bogdan G. (2006), Komentarz do art. 163 kk [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Komentarz, t. 2, Kraków.

Bojarowicz H., Dźwigulska P. (2012), Suplementy diety. Część I. Suplementy diety a leki – porównanie wymagań prawnych, Hygeia Public Health, nr 47(4).

Bojarski M. (2013), Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu [w:] L. Gardocki (red.), Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, Warszawa.

Bojarski M., Radecki W. (2002), Pozakodeksowe prawo karne, t. I, Przestępstwa przeciwko pamięci narodowej, obronności, bezpieczeństwu osób i mienia, zdrowiu. Komentarz, Warszawa.

Brzoskowski G., Współpraca grupy Sanofi z organami ścigania, ochrona zdrowia i życia pacjentów, Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny 3 (28) 2016, Piła 2016.

Całkiewicz M., Wykorzystanie wiedzy o modus operandi w postępowaniu karnym, Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny w Pile, 2(19), 2014.

Ciszewska N. (2016), Przestępstwa gospodarcze – istota i rodzaje, Studia nad bezpieczeństwem, nr 1.

Clifford K., Desai D., Prazeres da Costa Ch., Meyer H., Klohe K., Winkler A., Rahman T., Islame T., Zaman M.H., Antimicrobial resistance in livestock and poor quality veterinary medicines, Bulletin of the World Health Organization 96(9)/2018.

Cockburn R., P.N. Newton, E.K. Agyarko, D. Akunyili, N.J. White, The global threat of counterfeit drugs why industry and goverments must communicate the dangers, PloS Medicine, 2005, Apr, 2 (4), e100.

Ćwiąkalski Z. (2013), Komentarz do art. 258 kk [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. II. Komentarz do art. 117-277, Warszawa.

Ćwik K., Eliminacyjna baza danych DNA szansa czy zagrożenie? Przegląd funkcjonowania baz eliminacyjnych na przykładzie wybranych państw, Problemy Kryminalistyki, 2017, 295(1).

Długosz J. (2011), Komentarz do art. 299 kk [w:] R. Zawłocki (red.), System Prawa Karnego, t. 9. Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, Warszawa.

Dobrowolski Z., Nadzór państwowy nad obrotem produktami leczniczymi, „kontrola i audyt”, Nr 3/maj-czerwiec 2016 roku.

Drozd M., Machorowska-Kiciak I., Drozd K. (2014), Wybrane problemy transportu produktów leczniczych, Logistyka, (3).

Drzeżdżon W. (2013), Etyczne aspekty pracy zawodowej. Wybrane zagadnienia, „Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość”, t. X.

Dudziak M. (2014), Prawo karne wobec narażenia życia i zdrowia ludzkiego na niebezpieczeństwo, Warszawa.

EU Anti-Corruption Report, Brussels, 3.2.2014 COM(2014) 38 final.

Fijałek Z. (2016), Przestępczość farmaceutyczna – globalny problem XXI w., Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny, nr 3 (28).

Fijałek Z., Sarna K. (2009), Fałszowanie leków i inne przestępstwa farmaceutyczne, Problemy Kryminalistyki, nr 263.

Fijałek Z., Sarna K. (2009), Wybrane aspekty jakości produktów leczniczych i suplementów diety – produkty substandardowe, nielegalne i sfałszowane, Farmacja Polska, 65(7).

Fijałek Z., Sarna K. (2012), Sfałszowane leki, wyroby medyczne i suplementy diety [w:] P. Januszewicz, M. Binkowska-Bury, Z.E. Fijałek (red.) Leki a zdrowie publiczne. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.

Fijałek Z., Sarna K., Błażewicz A., Marin J. (2010), Sfałszowane inhibitory fosfodiesterazy typu 5-narastające zagrożenie dla zdrowia publicznego, Roczniki PZH 2010, 61, nr 3.

Fijałek Z., Sarna K., Wybrane aspekty jakości produktów leczniczych i suplementów diety – produkty substandardowe, nielegalne i sfałszowane, Rynek farmaceutyczny, Tom 65, nr 7 2009.

Filipkowski W., Pływaczewski E.W. (2016), Komentarz do art. 299 kk [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 5, LEX.

Fiutak A. (2017), hasło: zawód medyczny [w:] A. Górski (red.), Leksykon prawa medycznego, Warszawa.

Flanagan R.J., Whelpton R., Maurer H.H., Fundamentals of Analytical Toxicology, second edition, John Wiley & Sons, 2020.

Flemming M. (1999), Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu [w:] M. Flemming, W. Kutzmann, Kodeks Karny. Komentarz, Warszawa.

Furdzik D. (2019), Analiza kar i środków karnych w ustawie z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary na tle prawnoporównawczym, Prokuratura i państwo, nr 5, Legalis el.

Furmanek W., Kompetencje − próba określenia pojęcia, Edukacja Ogólnotechniczna, nr 7, 1997.

Gałązka M. (2019), Komentarz do art. 299 kk [w:] A. Grześkowiak, Kodeks karny. Komentarz, wyd. 5, Legalis.

Gądzik Z., Hałas R.G. (2018), Komentarz do art. 163 kk [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 5, Warszawa.

Giętkowski R. (2013), Odpowiedzialność dyscyplinarna w polskim prawie, Gdańsk.

Goc M., Dokumentowanie wyników oględzin [w:] Widacki J., Kryminalistyka, Wydawnictwo C.H. Beck, 1999.

Goc M., Ślady Kryminalistyczne − zagadnienia ogólne [w:] Goc M., Moszczyński J.(red.), Ślady kryminalistyczne. Ujawnianie, zabezpieczanie, wykorzystanie, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007.

Górniok O. (2005), Komentarz do art. 229 kk [w:] A. Wąsek (red.), Kodeks karny, t. II.

Górniok O. (1987), O pojęciu „korzyści majątkowej” kodeksie karnym, Państwo i Prawo, z. 4.

Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka czyli o współczesnych metodach dowodzenia przestępstw, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2020.

Grześkowiak A. (red.) (2021), Kodeks karny. Komentarz, Komentarz do art. 43b, Legalis el.

Grzywna H., Oględziny miejsca zdarzenia, Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku, 2015.

Grzywna P. (2015), Bezpieczeństwo zdrowotne – wprowadzenie do problematyki, Studia Politicae Universitatis Silesiensis, T. 14.

Gubiński A. (1961), Wyłączenie bezprawności czynu (o okolicznościach uchylających szkodliwość społeczną czynu), Warszawa.

Gurgul J., O organizacyjnych i psychologicznych problemach oględzin miejsca z perspektywy doświadczeń praktyka, Problemy Kryminalistyki nr 269, Warszawa 2010.

Guzik-Makaruk E.M., Pływaczewski E.W. (2016), Komentarz do art. 228 kk [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, LEX.

Guzik-Makaruk E.M., Pływaczewski E.W. (2016), Komentarz do art. 229 kk [w:] M. Filar (red), Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, LEX.

Guzik-Makaruk E.M., Wojewoda E., Truskolaska E. (2021), Odpowiedzialność za błędy medyczne w Polsce i Republice Federalnej Niemiec – wybrane aspekty, Warszawa.

Habrat D. (2005), Analiza kar i środków karnych określonych w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, „Cz.PKiNP”, nr 1.

Habrat D. (2014), art. 1 [w:] Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Komentarz, Warszawa, LEX.

Habrat D. (2014), art. 8 [w:] Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Komentarz, Warszawa.

Habrat D. (2014), art. 9 [w:] Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Komentarz, Warszawa 2014.

Hall A., Koenraadt R., Antonopoulos G.A. (2017), Illicit pharmaceutical networks in Europe: organising the illicit medicine market in the United Kingdom and the Netherlands, Trends in Organized Crime, nr 20(3-4).

Halpert J.R., Structural basis of selective cytochrome P450 inhibition, Annual Review Pharmacology and Toxicology, 1995, 35.

Hałas R.G. (2018), Komentarz do art. 115 §19 kk [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.) Kodeks karny. Komentarz, wyd. 5, Warszawa.

Hałas R.G. (2021), Komentarz do art. 228 kk [w:] A. Grześkowiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 7, Legalis.

Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 2000.

Harasim K. (2018), Bezpieczeństwo zdrowotne vs dobrostan psychospołeczny – aspekty aksjologiczne i funkcjonalne, Kultura Bezpieczeństwa. Nauka-Praktyka-Refleksje, nr 29.

Hołyst B. (2009), Kryminologia, Warszawa 2009, s. 249.

Horosiewicz K., Wybrane elementy taktyki werbowania i współpracy z osobowymi źródłami informacji, Szczytno 2019.

Howman D., Supporting the Integrity of Sport and Combating Corruption, Marquette Sports Law Review (245) 2013.

Hudson E., Lopez A.J., Almalki A.L., Roe A.I., Calderón, A Review of the Toxicity of Compounds Found in Herbal Dietary Supplements, Planta Medica 2018; 84.

International Narcotics Control Board (2009): Guidelines for Governments on Preventing the Illegal Sale of Internationally Controlled Substances through the Internet.

Isles M. (2017), What’s in a word? Falsified/counterfeit/fake medicines – the definitions debate, Med Access @ Point Care, 1(1), e40-e4, DOI: 10.5301/maapoc.000008.

Jachowicz R., Farmacja praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.

Jagiełło D. (2012), Implikacje praktyczne przyjęcia konstrukcji czynu współukaranego uprzedniego, Jurysta, nr 2.

Jagodzińska M., Przybyszewska K., Strumińska-Doktór A. (2014), Patologie społeczne. Rys terminologiczny, teoretyczny i praktyczny, Płock.

Januszkiewicz P., Binkowska-Bury M., Fijałek Z.E. (2008), Leki sfałszowane – nowe zagrożenie dla zdrowia publicznego, Medycyna Ogólna, 14 (XLIII), 4.

Jarecka J. (2017), Kryminalna analiza zjawiska „odwróconego łańcucha dystrybucji leków”, Studia Prawnoustrojowe, 38.

Jarosz M., Suplementy diety a zdrowie. Porady lekarzy i dietetyków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.

Jasiński W. (2003), Nowe rozwiązania kodeksu karnego przeciw korupcji, PUG, nr 11.

Jasiński W. (2012), Nowe wyzwania w zakresie zwalczania prania pieniędzy i korupcji w dobie kryzysu finansowego [w:] W. Pływaczewski, P. Chlebowicz (red.), Nielegalne rynki. Geneza, skala zjawiska i możliwości przeciwdziałania, Olsztyn.

Jóźwiak P. (2014), Odpowiedzialność dyscyplinarna w sporcie, Poznań.

Jurecka M., Niedzielski T., Poszukiwanie osób zaginionych w terenach otwartych przegląd metod, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2020.

Kalinowska-Maksim I. (2020), Fałszowanie produktów leczniczych. Zagadnienia prawne i kryminologiczne, Wolters Kluwer, Warszawa.

Kalitowski M. (2016), Komentarz do art. 258 kk [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa.

Kąkol C. (2010), Prawnokarne aspekty ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, Prokuratura i Prawo, nr 7-8.

Kelesidis T., Falagas M.E., Substandard/counterfeit antimicrobial drugs, Clinical Microbiology Reviews, 2015, Apr;28 (2).

Kisitu W., Assessing the awareness of selected veterinary drugs’ stakeholders regarding veterinary drug counterfeits in Luwero District – Central Uganda, dysert., Kampala 2019.

Kładoczny P., Ocena dowodów z pomówienia w praktyce sądowej [w:] M. Hara, M. Mrowicki (red.), Instytucja małego świadka koronnego − praktyka, kontrowersje, wyzwania, Warszawa 2020.

Kocot J. (2019), Prawo Unii Europejskiej wobec procederu fałszowania produktów leczniczych, Warszawa.

Kokot R. (2015), Komentarz do art. 160 kk [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa.

Konarska-Wrzosek V. (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. II, LEX.

Kondrat M. (red.) (2016), Prawo farmaceutyczne. Komentarz, wyd. II, Warszawa, LEX.

Kondrat M. (red.) (2016), Prawo farmaceutyczne. Komentarz.

Kostka-Trąbka E., Woroń J., Interakcje leków w praktyce klinicznej, Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2006.

Kozielewicz W. (2013), Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, Warszawa.

Koźmiński L., Miś W., Szplit L., Podstawowe czynności techniczno-kryminalistyczne podczas oględzin miejsca zdarzenia, Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile, 2015.

Krekora M., Adamczyk J. (red.) (2016), Meritum. Prawo farmaceutyczne, Warszawa.

Krekora M., Świerczyński M., Traple E. (2012), Prawo farmaceutyczne, Warszawa.

Królikowska-Olczak M. (2016), Import równoległy produktów leczniczych a zasada swobodnego przepływu towarów [w:] Studia prawno-ekonomiczne, t. C.

Kruszyński R.J. (2014), Obrót detaliczny lekami. Zagadnienia prawne, Warszawa.

Kubicka M., Gąsiorowski J. (2012), Narkotyki. Charakterystyka wybranych substancji, Wyższa Szkoła Policji w Katowicach.

Kulicki M., Kwiatkowska-Wójcikiewicz V., Stępka L., Kryminalistyka. Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo-sadowej, Wydawnictwo UMK, 2005.

Kulik M. (2014), Komentarz do art. 229 kk [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz.

Kulik M. (2017), Komentarz do art. 115 § 4 kk [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa.

Kulik M. (2021), Komentarz do art. 163 kk [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz, LEX.

Kulik M. (2021), Komentarz do art. 165 kk [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX.

Kulik M. (2021), Komentarz do art. 299 kk [w:] M. Mozgawa (red.) Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX.

Kuriata E., Trepka-Polidowska A., Sobek-Karolak M., Odwrócony łańcuch dystrybucji produktów leczniczych (2013), Biuletyn Informacyjny Okręgowej Izby Aptekarskiej w Olsztynie 4/94.

Kurzępa B. (2019), art. 70 [w:] A. Ważny (red.), Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, wyd. II, Warszawa.

Kuźnicka B. (1982), Kierunki rozwoju farmacji w Polsce Epoki oświecenia, wyd. Ossolineum, Wrocław.

Lach A. (2020), Komentarz do art. 228 kk [w:] V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3, WKP.

Lach A. (2020), Komentarz do art. 229 kk [w:] V. Konarska-Wrzosek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3, LEX.

Lach A. (2021), Komentarz do art. 228 kk [w:] V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, Legalis.

Lachowski J. (2015), Stan wyższej konieczności w polskim prawie karnym, Warszawa.

Laskowska K. (2019), Fenomen przestępczości narkotykowej [w:] E.W. Pływaczewski, S. Redo, E.M. Guzik-Makaruk, K. Laskowska, W. Filipkowski, E. Glińska, E. Jurgielewicz-Delegacz, M. Perkowska, Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju, Warszawa.

Lazer J., Dessoulavy-Śliwińska H. (2016), Produkty lecznicze, wyroby medyczne a kosmetyki – podobieństwa i różnice. Regulacje prawne produktów z pogranicza [w:] D. Rydlichowska, K. Pachnik (red.) Monografa Pokonferencyjna. I Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku „Prawo Medyczne i Farmaceutyczne”, Warszawa.

Leciak M., Prawo karne wobec problemu dopingu w sporcie [w:] Tomanek T., Raniszewski Sz. (red.), Problemy kultury fizycznej – aspekty ekonomiczne, prawne, pedagogiczne, Bydgoszcz 2015.

Lee H., Park H.N., Park O.R., Kim N.S., Park S.K., Kang H., Screening of illegal sexual enhancement supplements and counterfeit drugs sold in the online and offline markets between 2014 and 2017, Forensic Science International, 2019, 298.

Lee W., Kim R.B., Transporters and renal drug elimination, Annual Review Pharmacology Toxicology, 2004, 44.

Leoński Z. (1959), Odpowiedzialność dyscyplinarna w prawie Polski Ludowej, Poznań.

Lisiowska M., Sołtyszewski I., Szarek J., Wąsowicz K., Felsmann M.Z., Popławski K., Effectiveness of control measures taken by the Veterinary Inspection in Poland, Polish Journal of Natural Sciences, 33(1)/2018.

Łucarz K., Muszyńska A. (2008), art. 1 [w:] K. Łucarz, A. Muszyńska, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, Kraków-Warszawa.

Łyżwa R. (2020), Komentarz do art. 228 kk [w:] M. Banaś-Grabek, B. Gadecki, J. Karnat, A. Łyżwa, R. Łyżwa, Kodeks karny. Część szczególna. Art. 148-251. Komentarz, Legalis.

Mackey T.K., Cuomo R., Guerra C., Liang B.A., After counterfeit avastin®-what have we learned and what can be done?, Nature Reviews Clinical Oncology, 2015, 12(5).

Mages R., Kubic T.T., Counterfeit Medicines. Threat to Patient Health and Safety, Pharmaceuticals Policy & Law 18/2016.

Malczewska M. (2012), Komentarz do art. 168 TFUE [w:] A. Wróbel (red.), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. II, Warszawa.

Malinowska I., Adamus M., Judycka-Proma U. (2011), Wykrywanie i zwalczanie przestępczości farmaceutycznej w Polsce, Przegląd Policyjny, 4.

Marek A. (2010), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa.

Marek A., Satko J. (2020), Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Przegląd problematyki. Orzecznictwo (SN 1918-99). Piśmiennictwo, Kraków.

Maślanka T., Farmakologia kliniczna małych zwierząt. Wybrane zagadnienia, Olsztyn 2014.

Materna G. (2016), Zmowy przetargowe w prawie ochrony konkurencji i prawie karnym, Warszawa.

Mazur M. (2014), Penalizacja prania pieniędzy, Warszawa.

Mądrzejowski W., „Biały wywiad” w policji [w:] Filipowski W., Mądrzejowski W., Biały wywiad. Otwarte źródła informacji – wokół teorii i praktyki, Warszawa 2012.

Mędraś M., Jóźków P. (2009), Zastosowanie testosteronu i steroidów androgenno-anabolicznych w sporcie, Endokrynologia Polska, t. 63, nr 3.

Michalska-Warias A. (2013), Komentarz do art. 258 kk [w:] M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks Karny. Część szczegółowa. Tom II, Warszawa.

Michalski B. (2016), Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu [w:] J. Warylewski (red.), Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym [w:] L. Paprzycki, A. Marek (red.), System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, Warszawa.

Młynarek M. (2019), Zjawiska patologiczne na rynku farmaceutycznym, Warszawa.

Moats W.A., Determination of penicillin and cloxacillin residues in beef and pork tissue by high performance liquid chromatography, Journal of Chromatography 317/1984.

Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX/el.

MSW (2015), Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2014 r., Warszawa.

MSW (2017), Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2016 r., Warszawa.

Muszyński J. (1957), Farmakognozja, wyd. PZWL, Warszawa.

Najmoła D., Liszewski K. (2016), Eksport − import równoległy a odwrócony łańcuch dystrybucji leków, Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny, 3 (28).

Narodowska J. (2012), Nielegalny rynek farmaceutyczny – przyczyny, przejawy, przeciwdziałanie [w:] W. Pływaczewski, P. Chlebowicz, (red.), Nielegalne rynki. Geneza, skala zjawiska oraz możliwości przeciwdziałania, Olsztyn.

Narodowska J., Duda M. (2012), Korupcja w sektorze farmaceutycznym – analiza zjawiska, Journal of Modern Science, nr 4(15).

Narodowska J., Nielegalny rynek farmaceutyczny – przyczyny, przejawy, przeciwdziałanie, [w:] Pływaczewski W., Chlebowicz P. (red.), Nielegalne rynki. Geneza, skala zjawiska oraz możliwości przeciwdziałania, Olsztyn 2012.

Nosal A., Reims E., Woźniak P. (2017), Przestępczość farmaceutyczna (zarys problematyki), Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny, 3 (32).

Nosal A., Rheims E., Woźniak P., Przestępczość farmaceutyczna. Zarys problematyki, Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny 3 (32) 2017, Piła 2017.

Nosal A., Rheims E., Woźniak P., Przestępczość farmaceutyczna. Zarys Problematyki, Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny 3 (32) 2017, Piła 2017.

Oczkowski T. (2020), Komentarz do art. 299 kk [w:] V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3, LEX.

Oksiuta A. (2002), Wartości i normy dziennikarskiego etosu na podstawie kodeksów etyki dziennikarskiej, Kultura i prawo, Lublin.

Olek A., Bachliński R., Synteza metamfetaminy metodą redukcyjnego aminowania za pomocą amalgamatu glinu – przykład z nielegalnego polskiego laboratorium, Problemy Kryminalistyki 263 (styczeń-marzec), 2009.

Olszewski W.L. (red.), Prawo farmaceutyczne. Komentarz, LEX.

Olszewski W.L. (2016) [w:] Prawo farmaceutyczne. Komentarz, red. W.L. Olszewski, LEX.

Olszewski W.L. (2016) [w:] W.L. Olszewski (red.), Prawo farmaceutyczne. Komentarz, LEX.

Olszewski W.L. (red.) (2016), Prawo farmaceutyczne. Komentarz, LEX.

Ozawa S., Evans D.R., Bessias S., Prevalence and Estimated Economic Burden of Substandard and Falsified Medicines in Low- and Middle-Income Countries, A Systematic Review and Meta-analysis, JAMA Network Open. 2018;1(4).

Ożóg M. (2010), System handlu produktem leczniczym i produktami pokrewnymi. Problematyka prawna, Warszawa.

Palleria C., Di Paolo A., Giofrè C. et al., Pharmacokinetic drug-drug interaction and their implication in clinical management, Journal of Research in Medical Sciences, 2013;18(7).

Papich M.G., Leki w weterynarii. Małe i duże zwierzęta, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2013.

Pashkov V., Soloviov A., Olefir A., Legal aspect of counteracting the trafficking, Wiadomości Lekarskie, tom LXX, nr 4, Konstancin- Jeziorna 2017.

Pashkov V., Soloviov A., Olefir A. (2017), Legal aspects of counteracting the trafficking of falsified medicines in the european union, Wiadomości Lekarskie, 70(4).

Petasz P. (2013), Komentarz do art. 165 kk [w:] M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. 1, Warszawa.

Pękała M., Pojęcie oględzin [w:] J. Widacki (red.) Kryminalistyka, Wydawnictwo C.H. Beck. 1999.

Pickett A., Counterfeit Botulinum Medical Products and Risk of Bioterrorism. In: Gopalakrishnakone P. (eds) Toxinology, Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-007-6645-7_28-1.

Pikulski S., Podstawowe zagadnienia taktyki kryminalistycznej, Wyd. Temida 2, Białystok 1997.

Piórkowska Flieger J. (2016), Komentarz do art. 165 kk [w:] T. Bojarski (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, Warszawa.

Pływaczewski E.W. (1997), Pranie brudnych pieniędzy [w:] W. Pływaczewski, J. Świerczewski (red.), Policja polska wobec przestępczości zorganizowanej, Szczytno.

Pniewska M. (2009), Odpowiedzialność lekarza za przyjęcie korzyści materialnych w związku z reklamą produktu leczniczego, Prawo i Medycyna, nr 1.

Posyniak A., Występowanie antybiotyków w żywności – aspekty prawne i analityczne kontroli pozostałości, Życie Weterynaryjne 86(9)/2011.

Potulski J. (2018), Komentarz do art. 228 kk [w:] L. Gardocki (red.), Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, System Prawa Karnego, t. 8. wyd. 2, Legalis.

Potulski J. (2021), Komentarz do art. 299 kk [w:] R. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 26, Legalis.

Pyziak-Szafnicka M. (2007) [w:] M. Safjan (red.), System prawa prywatnego, t. 1. Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa.

Rahman M.S., Yoshida N., Tsuboi H., Tomizu N., Endo J., Miyu O., Akimoto Y., Kimura K., The health consequences of falsified medicines – A study of the published literaturę, Tropical Medicine International Health, 2018, Dec;23(12).

Ramsey J., Solid Dosage Form Identification, [in:] Anthony C. Moffat, M. David Osselton, B.Widdop (ed.),Clarke’s Analysis of Drugs and Poisons in pharmaceuticals, body fluids and postmortem material, 4th edition, Pharmaceutical Press, 2011.

Raport Najwyższej Izby Kontroli, Dopuszczenie do obrotu suplementów diety, Informacja o wynikach kontroli, 195/2016/P/16/078/LLO, Warszawa, 3.02.2017.

Raport PMR, Rynek suplementów diety w Polsce 2020, Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata 2020-2025.

Raport roczny Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (2017).

Rebiere H., Guinot P., Chauvey D., Brenier C., Fighting falsif’ied medicines: The analytical approach, Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, 2017/142.

Redelbach A. (2002), Wstęp do prawoznawstwa, Toruń.

Redo S. (2019), Kryminologiczne aspekty wzrostu gospodarczego [w:] E.W. Pływaczewski, S. Redo, E.M. Guzik-Makaruk, K. Laskowska, W. Filipkowski, E. Glińska, E. Jurgielewicz-Delegacz, M. Perkowska, Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju, Warszawa.

Rheims E., Woźniak P., Zawadka D., Przestępstwo sprowadzenia stanu powszechnie niebezpiecznego dla życia i zdrowia poprzez obrót środkami farmaceutycznymi niewiadomego (nielegalnego?) pochodzenia, Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny 3 (28) 2016, Piła 2016.

Rodriguez-Rojas A., Rodriguez-Beltran J., Couce A., Blázquez J., Antibiotics and antibiotic resistance: a bitter fight against evolution, International Journal Medical Microbiology 303/2013.

Roelen C.C.J., A. van Riel, I. de Vries, Serious health problems after use of a dietary supplement for weight-loss and sports enhancement, Clinical Toxicology, 2014. 1 (52).

Rogalski M. (2005), Odpowiedzialność dyscyplinarna prokuratorów a odpowiedzialność karna. Zagadnienia wybrane [w:] H. Zięba-Załucka, M. Kijowski (red.), Godność obywatela, urzędu i instytucji. Zmiany prawnoustrojowe Prokuratury RP, Rzeszów.

Roszak M. (2014), Handel równoległy produktami leczniczymi w prawie unijnym, Warszawa, LEX.

Rusinek M. (2007), Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Warszawa.

Saranjit Singh, Bhagwat Prasad, Savaliya A.A., Shah R.P., Gohil V.M., Kaur A., Strategies for characterizing sildenafil, vardenafil, tadalafil and their analogues in herbal dietary supplements, and detecting counterfeit products containing these drugs, Trends in Analytical Chemistry, 2009, Vol. 28, No. 1.

Sawicki W., Krasowska M., Metody i mechanizm wytwarzania tabletek. Część II, Farmacja Polska, Tom 65, Nr 1, Warszawa 2009.

Silas A.F.A., Ayo-Ajasa O.Y., Oluwole O.B., Onyibe J., Dike S.I., Elemo G.N., Evaluation of tetracycline residues in pork organs and tissues sold for human consumption in Lagos and Ogun States of Nigeria, Multidisciplinary Advances in Veterinary Science 1.1/2016.

Skała J. (2004), Normatywne mechanizmy zwalczania przestępczości zorganizowanej w świetle przepisów kodeksu karnego, cz. II, Prokuratura i Prawo, nr 9.

Skuczyński P. (2008), Granice odpowiedzialności dyscyplinarnej [w:] P. Skuczyński, P. Zawadzki (red.), Odpowiedzialność dyscyplinarna, Warszawa.

Srogosz T. (2008), Komentarz do art. 3, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, Legalis el.

Stankiewicz R. (2016), Krajowe systemy ochrony zdrowia a Unia Europejska. Przykład Polski, Warszawa.

Stankiewicz R. (red.) (2016), Instytucje rynku farmaceutycznego, Warszawa.

Stefańczyk-Kaczmarzyk J. (2016), Komentarz do art. 124 ustawy Prawo farmaceutyczne [w:] M. Konrat (red.) Prawo farmaceutyczne. Komentarz, wyd. II, Warszawa.

Stefańska B. (2021), Komentarz do art. 228 kk [w:] R. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 26, Legalis.

Stefańska B. (2021), Komentarz do art. 229 [w:] R. Stefański (red.) Kodeks karny. Komentarz, wyd. 26, Legalis.

Stefański R.A. (2013), Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu [w:] L. Gardocki (red.), System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko Państwu i dobrom zbiorowym, Warszawa, tom 8.

Stefański R.A. (2016), Komentarz do art. 163 kk [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa, wyd. 5.

Stefański R.A. (2016), Komentarz do art. 165 kk [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa, wyd. 5.

Stefański R.A. (2018), Komentarz do art. 165 kk [w:] L. Gardocki (red.), Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, System Prawa Karnego, t. 8, Legalis, uw. 74.

Stefański R.A. (2021), Komentarz do art. 165 kk [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 26, LEX.

Stefański R.A. (2021), Komentarz do art. 165 kk [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, Legalis.

Stoś K., Bogusz-Kaliś B., Suplementy diety a zdrowie – porady lekarzy i dietetyków, red. M. Jarosz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.

Suławko-Karetko A. (red.) (2010), Rejestracja produktów leczniczych, Warszawa.

Suławko-Karetko A. (red.) (2010), Rejestracja produktów leczniczych, Warszawa.

Sułek M., Świniarski J. (2001), Etyka jako filozofia dobrego działania zawodowego. Warszawa.

Surkont M. (1998), Z zagadnień odpowiedzialności za łapownictwo w kodeksie karnym z 1997 r., Przegląd Sądowy, nr 5.

Syska M. (2013), art. 103 [w:] A. Szymecka-Wesołowska (red.), Bezpieczeństwo żywności i żywienia. Komentarz, Warszawa.

Szczodrowski J. (2009), Handel równoległy produktami farmaceutycznymi w orzecznictwie ETS, LEX.

Sztoldman A. (2018), Korzystanie z chronionego wynalazku w celu rejestracji produktu leczniczego, Wolters Kluwer Polska S.A, Warszawa.

Szukalski B., Błachut D., Psychoaktywne analogii strukturalne katynonu – nowa klasa narkotyków zmodyfikowanych, Problemy kryminalistyki, 274(4), 2011.

Ślęzak P., Prawo farmaceutyczne. Komentarz, [w:] L. Ogiegło (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010.

Świeczkowski D., Krysiński J., Merks P. (2016), Rola farmaceuty i miejsce opieki farmaceutycznej w terapii nadciśnienia tętniczego, Choroby Serca i Naczyń, 13(1).

Świeczkowski D., Zdanowski Sz., Merks P., Jaguszewski M.J. (2019), Leki sfałszowane jako wyzwanie dla zdrowia publicznego – próba definicji pojęcia i skali zjawiska na świecie oraz ujęcie prawne i socjologiczne, Farmacja Polska, 75(11).

Świerczyński M. (2010), Produkty lecznicze i suplementy diety. Glosa do wyroku TS z dnia 15 listopada 2007 r., C-319/05, LEX/el.

Taracha A., Czynności operacyjno-rozpoznawcze aspekty kryminalistyczne i prawnodowodowe, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.

Tarapata Sz., Przedmiot czynności wykonawczej a przedmiot służący do popełnienia przestępstwa, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych, Rok XIII: 2009, z. 3.

Teluk R., Osobowe źródła informacji jako jedna z metod operacyjnego działania organów policyjnych, Zeszyty Prawnicze 13.4, 2013.

Thummel K.E., Wilkinson G.R. , In vitro and in vivo drug interactions involving human CYP3A, Annual Review Pharmacology Toxicology, 1998; 38.

Tomaszewski T., Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Kraków 2000.

Tyszkiewicz L. (2016), Komentarz do art. 160 kk [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. 5, Warszawa.

Ulz Z. (2009), Fałszowane leki w Polsce- Działania Inspekcji Farmaceutycznej, Czasopismo Aptekarskie, 11 (191).

Urban K., Warmińska E., Zaopatrywanie ludności w produkty lecznicze a sprzedaż hurtowa, LEX.

US FDA Guidance for Industry: in vivo metabolism/drug interaction: study design, data analysis and recommendation for dosing and labeling, Rockville, November 1999.

Wasilewski A. (2001), Prawo do sądu w sprawach dyscyplinarnych (ustawodawstwo polskie na tle standardów Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Konstytucji RP), ,Przegląd Sądowy, nr 9.

Wąsik D., Wyłudzanie refundacji na leki: „modus operandi” sprawców, motywy ich działania oraz szkodliwość społeczna nadużyć, Studia Prawnoustrojowe 2015.

Wąsik N. (2015), art. 11 [w:] D. Wąsik, N. Wąsik, Ustawa o wyrobach medycznych. Komentarz, Warszawa.

Wąsik N. (2017), Bezpieczeństwo użytkowania wyrobu medycznego a odpowiedzialność karna za błąd organizacyjny w leczeniu pacjenta – studium przypadku, Studia prawnoustrojowe, nr 36.

Wiatrowski P. (2007), Pojęcie korzyści majątkowej i osobistej w kontekście znamion przestępstwa łapownictwa, Przegląd Sądowy, nr 7-8.

Wieniawski W. (2010), Ustawodawstwo farmaceutyczne Unii Europejskiej – nadchodzące zmiany w polskiej perspektywie. Kongres Farmacji Przemysłowej – Kościelisko 2009 Część 1 [w:] Farmacja Polska, t. 66(4).

Wiergowski M., Galer-Tatarowicz K., Nowak-Banasik L., Rutkowska J., Kucułyma G., Walkman W., Chodorowski Z., Jankowski Z., Sein Anand J., Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego przez nieświadome zastosowanie syntetycznej sybutraminy, sprzedawanej jako chiński preparat ziołowy „Meizitanc”, Przegląd Lekarski, 2007, 64, 4-5.

Wilk L. (2011), Korupcja w reklamie farmaceutycznej, Prokuratura i Prawo, nr 10.

Wilk L. (2017)Komentarz do niektórych przepisów − Prawo farmaceutyczne [w:] M. Mozgawa (red.) Pozakodeksowe przestępstwa przeciwko zdrowiu. Komentarz, Warszawa.

Wilk L. (2017), IX. Ustawa o wyrobach medycznych [w:] M. Mozgawa (red.), Pozakodeksowe przestępstwa przeciwko zdrowiu. Komentarz, Wolters Kluwer Polska S.A., Warszawa.

Wilk L. (2017), Komentarz do art. 124 b pr. farm. [w:] M. Mozgawa (red.), Komentarz do niektórych przepisów − Prawo farmaceutyczne [w:] Pozakodeksowe przestępstwa przeciwko zdrowiu. Komentarz, LEX.

Wilk L. (2017),VIII. Prawo farmaceutyczne [w:] M. Mozgawa (red.),Pozakodeksowe przestępstwa przeciwko zdrowiu. Komentarz, Warszawa.

Wilk L. (2018),Rozdział 9. Przepisy karne, kary pieniężne i przepis końcowy [w:] L. Ogiełło (red.), Prawo farmaceutyczne. Komentarz, III wydanie, Warszawa.

Wilk L. (2015), Komentarz do art. 124b pr. farm. [w:] L. Ogieło (red.) Prawo farmaceutyczne. Komentarz, Warszawa.

Witkowska K., Biegły w postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo, 2013, nr 1.

Witkowska K., Pozycja prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, Prokuratura i Prawo nr 6, 2013.

Włodarczyk A., Opoka W., Muszyńska B., Prawna odpowiedzialność zawodowa farmaceutów, Farmacja Polska, Tom 74, nr 5, 2018.

Wojciechowski J. (1993), Kodeks karny z krótkim komentarzem praktycznym, Skierniewice.

Wojewoda E. (2019), Prawnokarne i kryminologiczne aspekty medycznie wspomaganej prokreacji, Białystok.

Wojewoda E. (2021), Zaniechanie obowiązkowego szczepienia ochronnego dzieci i młodzieży oraz alternatywny sposób uodparniania potomstwa podczas „ospa/świnka party” a odpowiedzialność karna przedstawiciela ustawowego na podstawie art. 160 § 2 kk, Zeszyty Prawnicze, 21.

Wojtacka J., Grudzień W., Wysok B., Szarek J., Causes of stress and conflict in the veterinary professional workplace – a perspective from Poland, Irish Veterinary Journal 73, 23/2020.

Wojtacka J., Szarek J., Strzyżewska E., Morphological pattern of head kidney in Siberian sturgeon (Acipenser baeri Brandt 1869) exposed to the action of dimerized lysozyme (KLP-602) after the application of oxytetracycline. Pakistan Veterinary Journal 35(4)/2015.

Wolter W. (1975), W obronie metody, „Państwo i Prawo”, z. 8-9.

World Economic Forum (2011): Global Risks, Sixth edition, An Initiative of the Risk Response Network.

Woźniak P., Modyfikacje modus operandi sprawców w procederze handlu sfałszowanymi lekami [w:] Pokrywka A., Skibińska B. (red.), Przestępczość farmaceutyczna w okresie pandemii COVID-19, Warszawa 2021.

Wróbel A. (2021), art. 189(b) [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX/el. 2021.

Wróbel W. (2016), Komentarz do art. 299 kk [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny, t. 3, Kraków 2016, s. 680-681.

Wróbel W. (2017), Komentarz do art. 229 kk [w:] W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. II. Komentarz do art. art. 212-277d, LEX.

Wrześniewska-Wal I. (2016), Wpływ Kodeksu etyki lekarskiej na wykonywanie zawodu lekarza. Analiza orzecznictwa i praktyka sądów lekarskich [w:], A. Białek, M. Wróblewskiego (red.), Wybrane aspekty praw człowieka a bioetyka, Warszawa.

Zacharzewski K. (2011), Znaczenie kodeksów deontologicznych w dziedzinie prawa prywatnego, „Przegląd Prawa Handlowego”, nr 6.

Zaracostas J. (2006), WHO to set up international task force on counterfeit drugs, BMJ.

Zatyka E. (2011), Przestępczość zorganizowana w aspekcie prawa karnego materialnego [w:] E.W. Pływaczewski (red.) Przestępczość zorganizowana, Warszawa.

Zawłocki R. (2012), O potrzebie reformy pozakodeksowego prawa karnego, Forum Prawnicze, nr 4.

Zawłocki R. (2018), Karnoprawne aspekty hurtowego nabywania leków, Przedsiębiorstwo i Prawo, nr 2.

Zimmermann A., Malach P. (2009), Import równoległy produktów leczniczych, Farmacja Polska, 65(8).

Zimmermann A., Malach P. (2009), Import równoległy produktów leczniczych [w:] Prawo w farmacji, nr 65(8).

Zimmermann A., Reklama apteki i reklama skierowana do osób świadczących usługi farmaceutyczne, [w:] Apteka, jako ośrodek świadczący opiekę farmaceutyczną, Biblioteka naukowa Czasopisma Aptekarskiego, 2010.

Zoll A. (2006), Komentarz do art. 160 kk [w:] A. Zoll (red.) Kodeks karny. Komentarz, t. II, Zakamycze.

Zoll A. (2017), Komentarz do art. 160 kk [w:] W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 117-211a, t. II, Warszawa.

Zubańska M., Nowe technologie w kryminalistyce. Aspekty prawne i kryminalistyczne, Pracownia Wydawnicza „ElSet”, Olsztyn 2019.

Zubańska M., O usprawnieniu czynności oględzin i zmniejszeniu deficytu poznawczego czyli o potrzebie implementacji nowej techniki obrazowania i wymiarowania miejsca zdarzenia, Problemy Kryminalistyki 2018, 302 (4).

Wykaz aktów prawnych

Akty prawa polskiego

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.

Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty, Dz.U. z 2021 r., poz. 97.

Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o produktach kosmetycznych, Dz.U. 2018, poz. 2227.

Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo Przedsiębiorców, Dz.U.2021.162 t.j. z dnia 26.01.2021 r.

Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 971 ze zm.

Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 357 ze zm.,

Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1133.

Ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych, Dz.U. 2020, poz. 186.

Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich , t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 965.

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz.U. z 2020 r., poz. 1845, 2112 i 2401.

Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2021.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 328 ze zm.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz.U. 2005 Nr 179, poz. 1485 ze zm.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. z 2020 r., poz. 1398, z późn. zm.

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 358.

Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1708.

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, Dz.U.2001 Nr 126, poz. 1381 ze zm.

Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, t.j. Dz.U. 2019, poz. 1461.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 2027.

Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym, t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1197.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1444 ze zm.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 534.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 53 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz.U. 1997 Nr 75, poz. 468 ze zm.

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 217.

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich, t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1419 z późn. zm.

Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Dz.U. 1985 Nr 12, poz. 49 ze zm.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. o zapobieganiu narkomani, Dz.U. 1985 Nr 4 poz. 15 ze zm.

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969.

Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. 2018, poz. 2096.

Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 344.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9.11.2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania, Dz.U. 2019, poz. 728.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2015 r. w sprawie wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych, Dz.U. z 2015 r., poz. 481.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 marca 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej, Dz.U. z 2017 r. poz. 509.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów zaliczenia produktu leczniczego do poszczególnych kategorii dostępności, Dz.U. 2016, poz. 1769 t.j.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie sposobu postępowania produktów leczniczych, w sytuacji gdy brak jest odpowiedniego produktu leczniczego weterynaryjnego dopuszczonego do obrotu dla danego gatunku zwierząt Dz.U. z 2008 Nr 217 poz. 1388.

Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie recept lekarskich (Dz.U. z 2020 r. poz. 2424).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego 2009 r. w sprawie wymagań dotyczących oznakowania opakowań produktu leczniczego i treści ulotki, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1847.

Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 października 2018r. w sprawie zapotrzebowania oraz wydawania z apteki produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych (Dz.U z 2018 r., poz. 2008).

Uchwała Nr VI/25/2012 VI Krajowego Zjazdu Aptekarzy z dnia 22 stycznia 2012 r. w sprawie przyjęcia Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 37 pkt 1 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 856, z późn. zm.).

Decyzja Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 19 marca 2015 r. znak WIFOL.8521.16.2014.

Decyzja Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 19 kwietnia 2018 r. znak WIFOL.8520.137.2017.

Decyzja Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 27 lipca 2018 r. znak WIFOL.8520.75.2017.

Decyzja Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 2 sierpnia 2019 r. znak WIFOL.8520.65.2018.

Decyzja Lubuskiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 8 kwietnia 2016 r. znak WIFG.8530.4.1.2016.

Decyzja Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 12 lipca 2018 r. znak LU-WIF.8520.4.13.EŁ.2018.

Akty prawa międzynarodowego

Traktat o Unii Europejskiej, Dz.U.2004.90.864/30.

Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia, Dz.U.1948.61.477.

Council of Europe Convention on the counterfeiting of medical products and similar crimes involving threats to public health (E.T.S. Nr 211).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi – w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji, Dz.Urz. UE JOL_2011_174_R_0074_01.

Dyrektywa Komisji (UE) 2017/1572 z 15 września 2017 r. uzupełniająca dyrektywę 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do zasad i wytycznych dobrej praktyki wytwarzania produktów leczniczych stosowanych u ludzi, Dz.Urz. UE L 238.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE Z Dnia 8 Czerwca 2011 r. Zmieniająca Dyrektywę 2001/83/WE W Sprawie Wspólnotowego Kodeksu Odnoszącego się do Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi – W Zakresie Zapobiegania Wprowadzaniu Sfałszowanych Produktów Leczniczych do Legalnego Łańcucha Dystrybucji.

Dyrektywa 2004/27/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. zmieniająca dyrektywę 001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, Dz.U.UE.L.2004.136.34.

Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, Dz.U.UE.L.2001.311.67.

Dyrektywa Rady z dnia 25 czerwca 1987 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących produktów, których wygląd wskazuje na przeznaczenie inne niż rzeczywiste, zagrażających zdrowiu lub bezpieczeństwu konsumentów, Dz.U.UE.L.1987.192.49.

Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, Dz.Urz. UE L 311 z 28.11.2001.

Dyrektywa Rady 65/65/EWG z dnia 26 stycznia 1965 r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych i administracyjnych dotyczących produktów leczniczych.

Wytyczne Komisji Europejskiej z 5.11.2013 r. w sprawie dobrej praktyki dystrybucyjnej dotyczącej produktów leczniczych do stosowania u ludzi, 2013/C 343/01.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/745 z dnia 5 kwietnia 2017 r. w sprawie wyrobów medycznych, zmiany dyrektywy 2001/83/WE, rozporządzenia (WE) Nr 178/2002 i rozporządzenia (WE) Nr 1223/2009 oraz uchylenia dyrektyw Rady 90/385/EWG i 93/42/EWG, Dz.U.UE.L.2017.117.1.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/746 z dnia 5 kwietnia 2017 r. w sprawie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro oraz uchylenia dyrektywy 98/79/WE i decyzji Komisji 2010/227/UE, Dz.U.UE.L.2017.117.176.

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2016/161 z dnia 2 października 2015 r. uzupełniające dyrektywę 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady przez określenie szczegółowych zasad dotyczących zabezpieczeń umieszczanych na opakowaniach produktów leczniczych stosowanych u ludzi, Dz.U.UE.L.2016.32.1.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi − w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji, Dz.U.UE.L.2011.174.74.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/84/UE z dnia 15 grudnia 2010 r. zmieniająca – w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii − dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, Dz.U.UE.L.2010.348.74.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych, Dz.U.UE.L.2009.342.59.

Rozporządzenie (WE) Nr 1394/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie produktów leczniczych terapii zaawansowanej i zmieniające dyrektywę 2001/83/WE oraz rozporządzenie (WE) Nr 726/2004 9, Dz.U.UE.L.2007.324.121.

Rozporządzenie (WE) Nr 1901/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii oraz zmieniające rozporządzenie (EWG) Nr 1768/92, dyrektywę 2001/20/WE, dyrektywę 2001/83/WE i rozporządzenie (WE) Nr 726/2004, Dz.U.UE.L.2006.378.1.

Rozporządzenie (WE) Nr 726/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. ustanawiające unijne procedury wydawania pozwoleń dla produktów leczniczych stosowanych u ludzi i do celów weterynaryjnych i nadzoru nad nimi oraz ustanawiające Europejską Agencję Leków, Dz.U.UE.L.2004.136.1.

Rozporządzenie (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, Dz.Urz. WE L Nr 31 z 1 lutego 2002 r.

Traktat dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej, Dz.U.2004.90.864.

Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualne Dz.U.UE.L.1994.336.214.

Uzgodnienie w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów, Dz.U.UE.L.1994.336.234.

Projekt Rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie niedoboru leków – jak sprostać pojawiającemu się problemowi, 2020/0000(INI).

Dyrektywa 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r.

Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/161 z dnia 2 października 2015 r.

Orzecznictwo

Postanowienie TK z dnia 7 października 1992 r., sygn. akt U 1/92, OTK 1992, Nr 2, poz. 38, LEX.

Wyrok SN z dnia 4 października 1933 r., Zbiór Orzeczeń 1933, Nr 222.

Wyrok SN z dnia 21 kwietnia 1970 r., V KRN 78/70, OSNPG 1970, Nr 7-8, poz. 93, wydany na gruncie kk z 1969 r.

Wyrok SN z dnia 4 maja 1972 r., I KR 22/72, OSNKW 1972, Nr 11, poz. 174, wydany na gruncie art. 140 kk z 1969 r.

Wyrok SN z dnia 15 kwietnia 1976 r., II KR 48/76, OSNKW 1976, Nr 10-11, poz. 133.

Wyrok SN z dnia 12 czerwca 1980 r., I KR 99/80, OSNKW 1980, Nr 12, poz. 93, wydany na gruncie kk z 1969 r.

Wyrok SN z dnia 23 listopada 1982r. II KR 186/82, OSNPG 1983, Nr 5, poz. 59.

Wyrok SN z dnia 6 listopada 1987 r., V KRN 200/87, OSNPG 1988, Nr 8, poz. 81.

Wyrok SN z dnia 5 listopada 1997 r., V KKN 105/97, OSNKW 1998, Nr 1-2, poz. 7.

Wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2000 r., V KKN 318/99, LEX Nr 50985.

Wyrok SN z dnia 18 grudnia 2000 r., IV KKN 331/00, LEX Nr 51135.

Wyrok SN z dnia 11 lipiec 2002 r., I CKN 1319/00, OSNC 2003, Nr 5, poz. 73.

Wyrok SN z dnia 2 lutego 2007 r., II CSK 289/07, OSNC 2008, Nr 12, poz. 140.

Wyrok SN z dnia 16 maja 2008 r., II KK 92/07, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 1100.

Wyrok SN z dnia 24 marca 2009 r., WA 9/09, OSNwSK 2009, Nr 1, poz. 752.

Wyrok SN z dnia 14 lipca 2011 r., III KK 77/11, OSNKW 2011, Nr 10, poz. 94.

Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2011 r., V KK 140/11, OSNKW 2012, Nr 4, poz. 37.

Wyrok SN z dnia 11 lutego 2014 r., V KK 272/13, LEX Nr 1430442.

Wyrok SN z dnia 01 grudnia 2016 r., WA 14/16, LEX Nr 2177104.

Wyrok SN z dnia 8 lutego 2018 r., V KK 224/17, LEX Nr 2449792.

Postanowienie SN z dnia 25 lutego 2002 r., I KZP 1/02, OSNKW 2002, z. 5-6, poz. 35.

Postanowienie SN z dnia 2 lutego 2005 r., IV KK 399/04, Lex Nr 142539.

Postanowienie SN z dnia 9 marca 2006 r., III KK 230/05, LEX Nr 180769.

Postanowienie SN z dnia 14 marca 2007 r., III KK 248/06, LEX Nr 262647.

Postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 2010 r., II KK 226/09, LEX Nr 590212.

Postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2015 r., III KK 247/14, LEX Nr 1622321.

Postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2016 r., V KK 342/15, LEX nr 1977834.

Postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2017 r., III KK 196/16, OSNKW 2017, Nr 5, poz. 25.

Uchwała SN z dnia 30 stycznia 1980 r., VII KZP 41/178, OSNKW 19980, nr 3, poz. 24, wydana na gruncie k.k. z 1969 r.

Uchwała SN z dnia 20 czerwca 2001 r., I KZP 5/01, OSNKW 2001, nr 9-10, poz. 71.

Uchwała SN z dnia 19 lutego 2003 r., I KZP 49/02, OSP 2003, Nr 11, poz. 146.

Uchwała siedmiu sędziów SN z 21 września 2005 r., I KZP 29/05, OSNKW 2005/10, poz. 90.

Uchwała SN z dnia 18 grudnia 2013 r., I KZP 19/13, OSNKW 2014, Nr 1, poz. 1.

Wyrok NSA w Warszawie z 13 sierpnia 1999 r., II SA 879/99, LEX Nr 46610.

Wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn. akt: II OSK 421/05.

Wyrok NSA z dnia 4 kwietnia 2017 r., II OSK 1987/15.

Wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2017 r. II OSK 2203/15.

Wyrok NSA z dnia 27 lipca 2017 r., II OSK 2938/15.

Wyrok NSA z dnia 27 lutego 2018 r., II GSK 1269/16, ONSAiWSA 2019, Nr 4, poz. 65.

Wyrok NSA z dnia 5 marca 2019 r., II GSK 1542/17, LEX Nr 2653517.

Wyrok NSA z dnia 4 czerwca 2019 r., II GSK 278/19, LEX Nr 2695765.

Wyrok NSA z 4 lutego 2020 r., II GSK 3025/17, LEX Nr 2786036.

Wyrok NSA z 4 lutego 2020 r., II GSK 3026/17, LEX Nr 3047040.

Wyrok NSA z 27 listopad 2020 r., II GSK 777/20, LEX Nr 3108854.

Wyrok TSUE z dnia 20 marca 1986 r. w sprawie Procureur de la République/Tissier (C-35-85).

Wyrok TSUE z dnia 21 marca 1991 r. w sprawie Delattre, C-369/88.

Wyrok TSUE z dnia 2 lutego 1994 r. w sprawie Verband Sozialer Wettbewerb/Clinique Laboratories Estée Lauder (C-315/92).

Wyrok TSUE z dnia 9 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych HLH Warenvertriebs GmbH (C-211/03) oraz Orthica BV (C-299/03 i C-316/03 do C-318/03).

Wyrok TSUE z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie Komisja p. Niemcy, C-319/05.

Wyrok TSUE z dnia 15 stycznia 2009 r. w sprawie Hecht-Pharma, C-140/07.

Wyrok TSUE z dnia 30 kwietnia 2009 r. w sprawie BIOS Naturprodukte GmbH (C-27/08).

Wyrok ETS z dnia 30 listopada 1983 r. w sprawie van Bennekom, C-227/82.

Wyrok ETS z dnia 16 kwietnia 1991 r. w sprawie Upjohn, C-112/89.

Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 22 stycznia 2008 r., II AKz 54/08, LEX nr 357135.

Wyrok SA w Białymstoku z dnia 9 maja 1996 r., II Aka 74/96, OSAB 1996, Nr 2, poz. 26 (wydany na gruncie art. 140 kk z 1969 r.).

Wyrok SA w Krakowie z dnia 24 kwietnia 1997 r., LEX nr 30471.

Wyrok SA w Lublinie z dnia 10 sierpnia 1998 r., II AKa 77/98, OSA 1998, Nr 4, poz. 28.

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 6 czerwca 2001 r., II AKa 197/01, OSA 2001, Nr 10, poz. 67.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 27 września 2001 r., II AKa 150/01, LEX Nr 54690.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 20 marca 2003 r., II AKa 18/03, LEX Nr 82842.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 2 listopada 2004 r., II AKa 119/04, LEX Nr 584149.

Wyrok SA w Krakwie z dnia 26 listopada 2008 r., II Aka 168/08, LEX nr 490994.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 29 kwietnia 2009 r., II AKa 405/08, LEX Nr 5196553.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie II AKa 150/09 Lex Nr 519648.

Wyrok SA w Lublinie z dnia 24 listopada 2009 r., II Aka 188/09, LEX Nr 560532.

Wyrok SA w Katowicach z 2 września 2010 r., II Aka 202/10, LEX Nr 686853.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 27 października 2010 r., II AKa 123/10, LEX nr 686851.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 24 marca 2011 r., II Aka 468/10, LEX Nr 1001371.

Wyrok SA w Łodzi z dnia 26 października 2012 r., II AKa 72/12.

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 29 grudnia 2012 r., II AKa 270/12, LEX Nr 1238648.

Wyrok SA w Łodzi w wyroku z dnia 14 stycznia 2014 r., I ACa 894/13, LEX nr 1433815.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 22 lutego 2016 r., II AKa 492/15, LEX Nr 2044309.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 29 lipca 2016 r., II AKa 479/15, LEX Nr 2139377.

Wyrok SA w Białymstoku z dnia 9 maja 2017 r., II AKa 48/17.

Wyrok SA w Lublinie z dnia 11 stycznia 2018 r., II AKa 266/17, LEX Nr 2455116.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 listopada 2004 r., I SA 1775/03.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 sierpnia 2006 r., VII SA/Wa 802/06, LEX Nr 282441.

Wyrok WSA w Łodzi z dnia 4 września 2007 r., III SA/Łd 56/06.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 1 lutego 2008 r., VII SA/Wa 1960/07, LEX Nr 451165.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 17 października 2008 r., VII SA/Wa 698/08, LEX Nr 527533.

Wyrok WSA z dnia 17 października 2008 r., VII SA/Wa 698/08.

Wyrok WSA z dnia 9 stycznia 2013 r., VI SA/Wa 1988/12.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 lutego 2013 r., VI SA/Wa 2692/12, LEX Nr 1617272.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 25 marca 2015 r., VII SA/Wa 1442/14.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 3 lutego 2015 r., VII SA/Wa 2095/14.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 lipca 2015 r., VI SA/Wa 399/15, LEX Nr 1819873.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 19 maja 2016 r., VI SA/Wa 2796/15, LEX Nr 2090223.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 6 lipca 2016 r., VI SA/Wa 3196/15, LEX Nr 2137967.

Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 16 grudnia 2016 r., III SA/Wr 1133/16, LEX Nr 2205322.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 28 listopada 2017 r., VI SA/Wa 417/17, LEX Nr 2428611.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 20 stycznia 2020 r., VI SA/Wa 1974/19, LEX Nr 3030872.

Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 27 lipca 2020 r., III SA/Gd 550/19.

Postanowienie WSA w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2020 r. sygn. akt VI SO/Wa 8/20.

Postanowienie WSA w Gliwicach z dnia 7 grudnia 2020 r., sygn. akt III SO/Gl 11/20

Postanowienie WSA w Gliwicach z dnia 10 grudnia 2020 r. sygn. akt III SO/Gl 9/20.

Postanowienie WSA w Gliwicach z dnia 28 stycznia 2021 r. sygn. akt III SO/Gl 20/20.

Postanowienie SO w Krakowie z dnia 5 maja 2016 r. sygn. akt IV 1 KZ 61/6.

Postanowienie SR w Opolu z dnia 16 września 2016 r., II K 403/16.

Postanowienie SR w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 8 lipca 2020 r., II Kp 406/20.

Decyzja GIF z dnia 20 stycznia 2011 r. znak GIF-N-412/282-23/MP/11.

Decyzja GIF z dnia 9 października 2017 r. znak GIF-P-R-450/32-3/JD/17.

Decyzja GIF z dnia 23 kwietnia 2018 r. znak PR.600.28.2017.JD.3.

Decyzja GIF z dnia 24 lipca 2018 r. znak PORZII.600.12.2018.JD.

Decyzja GIF z dnia 11 września 2018 r. znak PR.600.16.2018.JD.

Decyzja GIF z dnia 22 października 2018 r. znak PORZII.600.11.2018.

Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 30 sierpnia 2013 r. znak DDK-111/2013.

Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 27 stycznia 2014 r. znak DDK-7/2014.

Spis źródeł elektronicznych

INTERPOL and nd pharmaceutical industry launch global initiative to combat fake medicines, https://www.interpol.int/ [dostęp: 26.04.2021].

What we do, https://www.wto.org/ [dostęp: 26.04.2021].

Bagozzi D., Lindmeier Ch., 1 in 10 medical products in developing countries is substandard or falsified, WHO urges governments to take action, https://www.who.int/news/item/28-11-2017-1-in-10-medical-products-in-developing-countries-is-substandard-or-falsified [dostęp: 24.04.2021].

Blisko 50 proc. leków kupowanych w internecie to fałszywki, Polityka Zdrowotna z 27 lipca 2017 r., https://www.politykazdrowotna.com/21040,blisko-50-proc-lekow-kupowanych-w-internecie-to-falszywki [dostęp: 8.03.2021].

Blisko 50 proc. leków kupowanych w internecie to fałszywki, Polityka Zdrowotna z 27 lipca 2017 r., https://www.politykazdrowotna.com/21040,blisko-50-proc-lekow-kupowanych-w-internecie-to-falszywki [dostęp: 8.03.2021].

Brodwin E., The $37 billion supplement industry is barely regulated — and it’s allowing dangerous products to slip through the cracks, Business Insider, Nov 8, 2017, https://www.businessinsider.com/supplements-vitamins-bad-or-good-health-2017 8?IR=T [dostęp: 24.04.2021].

Business Insider Polska, Miliardowe wydatki na suplementy i leki bez recepty. Rynek rósł też w pandemii, https://businessinsider.com.pl/finanse/handel/suplementy-diety-i-leki-otc-rynek-w-czasie-pandemii/dm5jdnv [dostęp: 24.05.2021].

Chińska „Viagra” z... gipsu, Wprost z 5 kwietnia 2012 r., https://www.wprost.pl/light/314927/chinska-viagra-z-gipsu.html [dostęp: 22.03.2021].

Chu W., Counterfeit supplements taken by almost 40 of young people, 1.06.2020, https://www.nutraingredients.com/Article/2020/05/29/Counterfeit-supplements-taken-by-almost-40-of-young-people [dostęp: 11.05.2021].

Department of Essential Drugs and Other Medicines, World Health Organization: Guidelines for the development of measures to combat counterfeit drugs, WHO/EDM/QSM/99.1, on-line: https://digicollections.net/medicinedocs/#d/h1456e [dostęp: 25.03.2021].

Dobra Praktyka Apteczna – kolejne wyzwanie dla farmaceutów, http://www.farmakoekonomika.com.pl/dobra-praktyka-apteczna/ [dostęp: 10.09.2021].

EFSA, ECDC, The European Union Summary report on antimicrobial resistance in zoonotic and indicator bacteria from human, animal and food in 2014, 2016, 104, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2018-0257_PL.html; [dostęp: 9.04.2021].

Eksperci: Sfałszowane leki są zabójcze dla pacjentów, Polityka Zdrowotna z 28 sierpnia 2017 r., https://www.politykazdrowotna.com/22074,eksperci-sfalszowane-leki-sa-zabojcze-dla-pacjentow [dostęp: 8.03.2021].

European Commission: EU logo for online sale of medicines, on-line: http://ec.europa.eu/health/human-use/eu-logo/index_en.htm [dostęp: 11.03.2021].

European Medicines Agency: Europejskie ramy regulacyjne dotyczące produktów leczniczych. Spójne podejście do przepisów dotyczących produktów leczniczych w Unii Europejskiej, on-line: https://www.ema.europa.eu/en/documents/leaflet/european-regulatory-system-medicines-european-medicines-agency-consistent-approach-medicines_pl.pdf [dostęp: 18.03.2021].

Europejska Agencja Leków, ema.europa.eu/ema/index.jsp?curl=pages/special_topics/general/general_content_000186.jsp [dostęp: 1.03.2021].

Europol How Covid 19 related crime infected Europe during 2020, 11 November 2020. https://www.europol.europa.eu/publications-documents/how-covid-19-related-crime-infected-europe-during-2020 [dostęp: 23.07.2021].

Fałszowanie leków: laboratorium jak z CSI wykrywa to, czego nie widzi oko, Polityka Zdrowotna z 12 kwietnia 2018 r., https://www.politykazdrowotna.com/30631,falszowanie-lekow-laboratorium-jak-z-csi-wykrywa-to-czego-nie-widzi-oko [dostęp: 8.03.2021].

Fałszowanie leków: laboratorium jak z CSI wykrywa to, czego nie widzi oko, Polityka Zdrowotna z 12 kwietnia 2018 r., https://www.politykazdrowotna.com/30631,falszowanie-lekow-laboratorium-jak-z-csi-wykrywa-to-czego-nie-widzi-oko [dostęp: 20.03.2021].

Fałszowanie leków: laboratorium jak z CSI wykrywa to, czego nie widzi oko, Polityka Zdrowotna z 12 kwietnia 2018 r., https://www.politykazdrowotna.com/30631,falszowanie-lekow-laboratorium-jak-z-csi-wykrywa-to-czego-nie-widzi-oko [dostęp: 8.03.2021].

Global Surveillance and Monitoring System for substandard and falsified medical products: executive summary. Geneva: World Health Organization; 2017(WHO/EMP/RHT/SAV/2017.01). License: CC BY-NC-SA3.0 IGO, https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/326708/9789241513425-eng.pdf [dostęp: 24.04.2021].

http://www.antykorupcja.gov.pl [dostęp: 20.03.2021].

http://www.ptmsik.pl/pdf/Zalecenia_PTMSiK_w_sprawie_pobierania_materialu_sekcyjnego_do_badan_toksykologicznych.pdf [dostęp: 24.04.2021].

http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3107 uzasadnienie [dostęp:13.01.2021].

http://www.urpl.gov.pl/pl/produkty-lecznicze/zagadnienia-rejestracyjne/safety-features-%E2%80%93-pytania-i-odpowiedzi [dostęp: 28.01.2021].

https://archiwum.gif.gov.pl/pl/urzad/obsluga-klientow/informacje-dla-przedsie/733, Odwrcony-lancuch-pytania -i-odpowiedzi.html [dostęp: 24.01.2021].

https://buysaferx.pharmacy/for-the-media/examples-of-people-harmed-by-medications-bought-online/ [dostęp: 24.04.2021].

https://natemat.pl/95591,chciala-schudnac-wiec-zjadla-tasiemca-zmarla-z-ogolnego-wycienczenia-organizmu-byla-szczesliwa-bo-schudla [dostęp: 22.03.2021].

https://orka2.sejm.gov.pl/INT8.nsf/klucz/ATTB9TJRD/%24FILE/i29021-o1.pdf [dostęp: 25.01.2021].

https://www.amr-review.org/sites/default/files/160525_Final%20paper_with%20cover. pdf [dostęp: 1.03.2021].

https://www.caymanchem.com/forensics/publications/csl [dostęp: 24.04.2021].

https://www.cdc.gov/drugoverdose/epidemic/index.html [dostęp: 24.04.2021].

https://www.cez.gov.pl/interoperacyjnosc/dane-z-rejestrow-medycznych/ [dostęp: 1.03.2021].

https://www.ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/0909_TER_The_Bacterial_Challenge_Time_to_React.pdf [dostęp: 1.03.2021].

https://www.efsa.europa.eu/en [dostęp: 17.11.2021].

https://www.fda.gov/ [dostęp: 17.11.2021].

https://www.gif.gov.pl/pl/aktualnosci/1147,Porozumienie-o-wspolpracy-Krajowej-Administracji-Skarbowej-i-Panstwowej-Inspekcj.html [dostęp: 23.07.2021].

https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-ministra-zdrowia-w-sprawie-dostepnosci-do-produktow-leczniczych-arechin-i-plaquenil [dostęp: 29.12.2020].

https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-w-sprawie-dostepnosci-do-produktow-leczniczych-arechinhttps://www.politykazdrowotna.com/64256,szczepionki-przeciw-grypie-beda-reglamentowane [dostęp: 29.12.2020].

https://www.interpol.int/en/Crime-areas/Pharmaceutical-crime/Operations/Operation-Pangea [dostęp: 23.07.2021].

https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=110019 [dostęp: 29.01.2021].

https://www.medonet.pl/leki-od-a-do-z,meridia---dzialanie--dawkowanie--przeciwwskazania--opinie,artykul,1727087.html [dostęp: 22.03.2021].

https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,bablowica-wielojamowa,artykul,1663150.html [dostęp: 22.03.2021].

https://www.mzcloud.org/ [dostęp: 24.04.2021].

https://www.politykazdrowotna.com/64256,szczepionki-przeciw-grypie-beda-reglamentowane [dostęp: 29.12.2020].

https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/apteczka/dinitrofenol-dnp-odchudzanie-na-smierc-jak-dziala-dnp-aa-JN9W-zAfv-zB7m.html [dostęp: 22.03.2021].

https://www.rynekaptek.pl/farmakologia/gif-sfalszowane-drogie-leki-onkologiczne-w-legalnym-obrocie,12244.html [dostęp: 22.03.2021].

https://www.rynekaptek.pl/marketing-i-zarzadzanie/posel-szczepionki-p-grypie-zalegaja-w-szpitalnych-aptekach,41259.html [dostęp 2.01.2020]-i-plaquenil [dostęp: 29.12.2020].

https://www.sisweb.com/software/ms/nist.htm [dostęp: 24.04.2021].

https://www.swgdrug.org/ms.htm [dostęp: 24.04.2021].

https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanplh/PIIS2542-5196(17)30141-9.pdf [dostęp: 9.04.2021].

https://www.unodc.org/e4j/en/organized-crime/module-3/key-issues/falsified-medical-products.html [dostęp: 3.03.2021].

https://www.urpl.gov.pl/pl [dostęp: 1.03.2021].

https://www.wetgiw.gov.pl/publikacje/rrw-sprawozdawczosc-statystyczna [dostęp: 9.01.2021].

International Medical Products Anti-Counterfeiting Taskforce, IMPACT Frequently Asked Questions with Answers, s. 2, on-line: https://www.who.int/medicines/services/counterfeit/impact-faqwa.pdf [dostęp: 23.03.2021].

Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020, https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/ 2020/12/Normy_zywienia _2020web-1.pdf [dostęp: 24.04.2021].

Karta charakterystyki produktu leczniczego Fentanyl Actavis [dostęp: 4.05.2021]

Komunikat prasowy Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 3 grudnia 2015 r., https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=12041 [dostęp: 20.01.2021].

Majewski P., Raport na temat korupcji w polskim systemie ochrony zdrowia, https://docplayer.pl/4789302-Raport-na-temat-korupcji-w-polskim-systemie-ochrony-zdrowia.html [dostęp: 2.10.2021].

Matusewicz K., Puls Medycyny z 2 grudnia 2020 r., https://pulsmedycyny.pl/podrabiane-leki-globalny-problem-1010356 [dostęp: 16.03.2021].

Ministerstwo Zdrowia: Proces powstania leku, on-line: https://www.gov.pl/web/zdrowie/pacjent [dostęp: 1.05.2021].

Molęda S., Zasady rejestracji leków w Polsce, on-line: https://pulsmedycyny.pl/zasady-rejestracji-lekow-w-polsce-878719 [dostęp: 24.02.2021].

National Library of Medicine, NIH, National Center for Biotechnology Information, www.pubmed.gov, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp: 30.04.2021].

Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2020 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, Dz.U. 2020 poz. 2021, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/ WDU20200002021/O/D20202021.pdf [dostęp 2.05.2021].

Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 17 września 2020 r. w sprawie ograniczenia w ordynowaniu produktów leczniczych na jednego pacjenta (Dz.U. MZ z 2020 r., poz. 69).

Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 17 września 2020 r. w sprawie ograniczenia w ordynowaniu produktów leczniczych na jednego pacjenta (Dz.U. MZ z 2020 r., poz. 69).

Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 30 listopada 2020 r. w sprawie ograniczenia i wydawania produktów leczniczych na jednego pacjenta (Dz.U. MZ z 2020 r., poz. 102).

Oficjalna strona internetowa WHO https://www.who.int/medicines/regulation/ssffc/definitions/en/ [dostęp: 25.04.2021].

Oficjalna strona internetowa WHO: http://www.who.int/healthsystems/hss_glossary/en/index8.html [dostęp: 25.04.2021].

Pfizer Verification System, https://builder-assets.digitalpfizer.com/website/fa914a43-212c-47f8-b530-0cf417401ac8/en/pfizer-verification-system.html [dostęp: 24.04.2021].

Pharmaceutical crime operations, https://www.interpol.int/ [dostęp: 26.04.2021].

Pill Identifier, Search by Imprint, Shape or Color, Drugs.com, https://www.drugs.com/imprints.php [dostęp: 24.04.2021].

Pill Identifier, WebMD, https://www.webmd.com/pill-identification/default.htm [dostęp: 24.04.2021].

Products 2017, s. 3, on-line: https://www.who.int/docs/default-source/documents/evaluation/review-member-state-mechanism-medical-products.pdf?sfvrsn=6a1132a0_2 [dostęp: 22.05.2021].

Europejskie ramy regulacyjne dotyczące produktów leczniczych, on-line: https://https://www.ema.europa.eu/en/documents/leaflet/european-regulatory-system-medicines-european-medicines-agency-consistent-approach-medicines_pl.pdf [dostęp: 4.04.2021].

Raport IMM: Ponad 651 milionów złotych zainwestowano w reklamę branży farmaceutycznej w październiku 2019 r., Instytutu Monitorowania Mediów, 11/2019, https://www.imm.com.pl/raport-imm-ponad-651-milionow-zlotych-zainwestowano-w-reklame-branzy-farmaceutycznej-w-pazdzierniku-2019-r/ [dostęp: 24.04.2021].

Raport z prac zespołu ds. opieki farmaceutycznej powołanego przez Ministra Zdrowia na podstawie zarządzenia z dnia 8 lipca 2020 r., s. 7 – analiza udostępniona na stronie Naczelnej Rady Aptekarskiej, https://www.nia.org.pl [dostęp: 10.09.2021].

Review of the Member State mechanism on substandard/spurious/falselylabelled/falsified/counterfeit medical

Rise of fake ‘corona cures’ revealed in global counterfeit medicine operation, artykuł z 21 marca 2020 r., https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/rise-of-fake-%E2%80%98corona-cures%E2%80%99-revealed-in-global-counterfeit-medicine-operation [dostęp: 16.03.2021].

Rynek apteczny w Polsce wzrósł do 37,7 mld zł w 2020 r., https://www.stockwatch.pl/wiadomosci/rynek-apteczny-w-polsce-wzrosl-do-377-mld-zl-w-2020-r,wyniki-i-prognozy-spolek-gieldowych,285041 [dostęp: 20.03.2021].

Skazania prawomocne z oskarżenia publicznego – dorośli – wg rodzajów przestępstw i wymiaru kary w l.2008-2018, opracowanie wieloletnie, dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie [dostęp: 25.04.2021].

Southwick N., Counterfeit Drugs Kill 1 Mn People Annually: Interpol, on-line: https://www.insightcrime.org/news/brief/counterfeit-drugs-kill-1-million-annually-interpol/ [dostęp: 22.05.2021].

Spółka straszy inspektora farmaceutycznego pozwem o 3 mln odszkodowania https://www.google.com/search?client=firefox-bd&q=Sp%C3%B3%C5%82ka+straszy+ inspektora+farmaceutyc znego+pozwem+o+3+mln+odszkodowania [dostęp: 6.04.2021].

Szczepaniak W., Suplementy diety – argumenty za i przeciw, Serwis Zdrowie, PAP, https://zdrowie.pap.pl/dieta/suplementy-diety-argumenty-za-i-przeciw [dostęp: 21.01.2021].

Światowa Organizacja Zdrowia, Working definitions document approved by Seventieth World Health Assembly, 2017, who.int/medicines /regulation/ssffc/definitions/en/ [dostęp: 1.03.2021].

Terms of Reference for International Medical Products Anti-Counterfeiting Taskforce (IMPACT) in the World Health Organisation (WHO), 2006, http://www.who.int/impact [dostęp: 23.07.2021].

The Federal Food and Cosmetic Act, Subchapter II, http: //www. law.comell edu/uscode/html/ uscode21/usc_sec_21_00000321---000-.html [dostęp: 23.07.2021].

The WTO in brief, https://www.wto.org/ [dostęp: 26.04.2021].

The WTO’s Pharma Agreement, https://www.wto.org/ [dostęp: 29.04.2021].

TICTAC visual drug identification and information system, TICTAC Communications Ltd., https://www.tictac.org.uk/products-services/tictac-visual-identification-system/ [dostęp: 24.04.2021].

TopPharm Consulting: Rejestracja leków procedura DCP, on-line: http://www.rejestracja-lekow.pl/procedura-DCP.html [dostęp: 24.02.2019].

Training to fight illicit goods, https://www.interpol.int/ [dostęp: 26.04.2021].

United Nations Office on Drugs and Crime, Research Brief COVID-19-related Trafficking of Medical Products as a Threat to Public Health. Report on Covid-19-Related Trafficking of medical products as a threat to public health, https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/covid/COVID-19_research_brief_trafficking_medical_products.pdf, Vienna 2020 [dostęp: 3.03.2021], s. 8-9.

Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych: Procedura scentralizowana, on-line: http://www.urpl.gov.pl/pl/produkty-lecznicze/zagadnienia-rejestracyjne/nowa-rejestracja/procedura-scentralizowana [dostęp: 18.03.2021].

Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych: Procedury europejskie, on-line: http://www.urpl.gov.pl/pl/produkty-lecznicze/zagadnienia-rejestracyjne/nowa-rejestracja/procedura-narodowa-0 [dostęp: 22.02.2021].

What is INTERPOL?, https://www.interpol.int/ [dostęp: 26.04.2021].

Woodburn B., Vitamin F (for fake): The danger of counterfeit supplements, RedPoints, https://www.redpoints.com/blog/the-danger-of-counterfeit-supplements/ [dostęp: 11.05.2021].

World Health Organization. A study on the public health and socioeconomic impact of substandardand falsified medical products, Geneva 2017, http://www.who.int/medicines/regulation/ssffc/publications/SEStudy_EN_web.pdf?ua=1 [dostęp: 3.03.2021].

World Health Organization. New definition for Substandard Medicines. QAS/10.344, March 2010. http://www. who.int/impact/FinalBrochureWHA2008a.pdf [dostęp: 23.07.2021].

World Health Organization: WHO Global Surveillance and Monitoring System, on-line: https://www.who.int/who-global-surveillance-and-monitoring-system [dostęp: 22.05.2021].

World Health Organization: WHO Member State Mechanism, on-line: https://www.who.int/medicines/regulation/ssffc/mechanism/en/ [dostęp: 22.05.2021].

WTO members commend efforts to monitor governments’ trade measures during COVID-19 crisis, https://www.wto.org/ [dostęp: 29.04.2021].

Zapobieganie fałszowaniu leków, https://www.lilly.pl/bezpieczenstwo/zapobieganie-falszowaniu-lekow [dostęp: 8.03.2021].

Zdrowie i ochrona zdrowia w 2019 roku, s. 46 – raport udostępniony na stronie Głównego Urzędu Statystycznego, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-i-ochrona-zdrowia-w-2019-roku,1,10.html [dostęp: 10.09.2021].