Zdrowie tancerzy

Przedmowa do wydania drugiego          15

 

Rozdział 1

Anatomia narządu ruchu w tańcu – Krystyna Świderska i Tomasz Chmielewski    21

1.1. Wstęp               21

1.2. Kości i ich połączenia      24

1.3. Mięśnie            31

1.4. Kończyna górna               36

1.4.1. Kości kończyny górnej                 36

1.4.2. Stawy obręczy kończyny górnej (obręczy barkowej)   38

1.4.3. Mięśnie działające na obręcz kończyny górnej i mięśnie ramienia               39

1.4.4. Mięśnie działające na staw ramienny            42

1.4.5. Kości i stawy przedramienia         45

1.4.6. Mięśnie działające na staw łokciowy            46

1.4.7. Kości ręki     46

1.5. Kończyna dolna               48

1.5.1. Kości i stawy kończyny dolnej     48

1.5.2. Mięśnie działające na staw biodrowy           60

1.5.3. Mięśnie działające na staw kolanowy           70

1.5.4. Mięśnie działające na stawy stopy                71

1.6. Tułów              80

1.6.1. Kręgosłup     82

1.6.1.1. Budowa ogólna          82

1.6.1.2. Odcinek szyjny kręgosłupa       83

1.6.1.3. Odcinek piersiowy kręgosłupa  85

1.6.1.4. Odcinek lędźwiowy kręgosłupa 87

1.6.1.5. Kość krzyżowa          88

1.6.1.6. Kręgi guziczne           89

1.6.1.7. Połączenia szkieletu osiowego   89

1.6.1.8. Kręgosłup jako całość               90

1.6.2. Klatka piersiowa           93

1.6.2.1. Mięśnie tułowia – mięśnie oddechowe      94

1.6.2.2. Mięśnie tułowia – mięśnie brzucha           95

1.6.2.3. Mięśnie działające na kręgosłup i stawy głowy         99

1.7. Zaburzenia postawy         100

Słownik skrótów i pojęć         107

Bibliografia             109

 

Rozdział 2

Podstawy biomechaniki tańca – Joanna Gorwa    111

2.1. Masa, ciężar i moment siły              112

2.2. Ogólny środek ciężkości (centrum)                 116

2.3. Parametry masowe ciała człowieka i środki ciężkości poszczególnych części ciała        117

2.3.1. Parametry masowe        117

2.3.2. Środki ciężkości poszczególnych części 14-elementowego modelu ciała człowieka    118

2.4. Rodzaje obciążeń w tańcu                120

2.4.1. Obciążenia statyczne     120

2.4.2. Obciążenia dynamiczne                122

2.4.2.1. Wybrane parametry opisujące lądowanie  123

2.4.2.2. Jak bezpiecznie lądować?          124

2.4.2.3. Gęstość kości tancerzy a siły reakcji podłoża           125

2.5. Higiena układu ruchu tancerza w ujęciu biomechanicznym            127

2.5.1. Łańcuchy biokinematyczne, biomechanizm i podstawa biomechanizmu     127

2.5.2. Czynności mięśni w biomechanizmie           130

2.5.3. Dziesięć biomechanicznych zasad higieny układu ruchu tancerza               133

2.6. Wybrane biomechaniczne aspekty kontuzji oraz zmian w układzie ruchu tancerzy        134

2.6.1. Kilka słów o kontuzjowanym tancerzu         134

2.6.2. Biomechaniczne aspekty kontuzji oraz zmian w układzie ruchu tancerzy    135

Słownik skrótów i pojęć         144

Bibliografia             146

 

Rozdział 3

Równowaga ciała człowieka − wybrane zagadnienia – Joanna Gorwa                151

3.1. Układ równowagi             151

3.2. Co należy do głównych zadań układu równowagi?         152

3.3. Zmysł równowagi i ośrodkowa kontrola         152

3.3.1. Budowa zmysłu równowagi          153

3.3.2. Rola móżdżku               156

3.3.3. Wzrok           156

3.4. Równowaga ciała człowieka i stabilność w ujęciu biomechanicznym             157

3.4.1. Warunki równowagi      158

3.4.2. Kąty stabilności, płaszczyzna podparcia      158

3.4.3. Jak biomechanicznie poprawić stabilność?   161

3.4.4. Rola mięśni i kręgosłupa              162

3.5. Zaburzenia równowagi     165

Słownik skrótów i pojęć         166

Bibliografia             167

 

Rozdział 4

Fizjologia wysiłku – Tomasz Chmielewski               169

4.1. Wysiłek fizyczny             169

4.2. Metabolizm i energetyka wysiłku fizycznego  170

4.3. Układ sercowo-naczyniowy            179

4.4. Krew                182

4.5. Układ oddechowy            184

4.6. Układ moczowy               187

4.7. Termoregulacja                188

4.8. Przewód pokarmowy       188

4.9. Układ żylny kończyn dolnych         190

4.10. Układ chłonny               191

4.11. Adaptacja do wysiłku fizycznego  192

4.12. Zmęczenie      196

4.13. Skóra             197

4.14. Kwalifikacja lekarska do zwiększonego wysiłku fizycznego         201

4.15. COVID-19     202

Słownik skrótów i pojęć         204

Bibliografia             206

 

Rozdział 5

Profil hormonalny z uwzględnieniem wysiłku, stresu i zaburzeń odżywiania – Nadia Sawicka-Gutaj                207

5.1. Podstawy fizjologii układu wydzielania wewnętrznego   207

5.1.1. Podwzgórze i przysadka               207

5.1.2. Tarczyca       208

5.1.3. Nadnercza     209

5.1.4. Gonady         210

5.1.5. Cykl miesiączkowy       211

5.1.6. Przytarczyce  212

5.1.7. Trzustka        212

5.1.8. Tkanka tłuszczowa i mięśniowa   212

5.1.9. Diagnostyka układu wydzielania wewnętrznego           212

5.2. Wpływ wysiłku fizycznego i stresu na układ wydzielania wewnętrznego       213

5.2.1. Odpowiedź układu hormonalnego na trening wytrzymałościowy                214

5.2.2. Odpowiedź układu hormonalnego na trening siłowy    214

5.2.3. Stres a układ hormonalny             215

5.2.4. Podsumowanie             216

5.3. Hormonalne konsekwencje niedoboru energii w sporcie                216

5.3.1. Hormony płciowe         219

5.3.2. Hormon wzrostu           220

5.3.3. Hormony tarczycowe    220

5.3.4. Hormony nadnerczowe 221

5.3.5. Podsumowanie             221

5.4. Tańcząc z hormonami, czyli słowo końcowe  222

Słownik skrótów i pojęć         222

Bibliografia             224

 

Rozdział 6

Problemy medyczne narządu ruchu w tańcu – Tomasz Chmielewski     227

6.1. Wstęp               227

6.2. Urazy narządu ruchu       228

6.2.1. Diagnostyka uszkodzeń narządu ruchu        231

6.2.2. Rehabilitacja i powrót do tańca     234

6.2.3. Trening mobilności w rehabilitacji i profilaktyce urazów             237

6.2.4. Trening siłowy w rehabilitacji i profilaktyce urazów    239

6.2.5. Żywienie rehabilitacyjne               241

6.2.6. Urazowe uszkodzenia mięśni       243

6.2.7. Hipermobilność            244

6.2.8. Złamania zmęczeniowe                 246

6.2.9. Złamania awulsyjne      248

6.3. Choroby i nieprawidłowości kręgosłupa i klatki piersiowej            249

6.3.1. Kręgosłup – wady wrodzone        249

6.3.1.1. Zaburzenia segmentacji kręgów                 250

6.3.1.2. Rozszczep kręgosłupa               250

6.3.2. Kręgosłup – zaburzenia rozwojowe              251

6.3.2.1. Kręcz szyi  251

6.3.2.2. Kręgoszczelina (spondylolysis) i kręgozmyk (spondylolisthesis)               252

6.3.2.3. Choroba Scheuermanna (kifoza Scheuermanna, kifoza młodzieńcza)      252

6.3.3. Ból pleców    253

6.3.4. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa          255

6.3.5. Skolioza        257

6.3.6. Protrakcja łopatek         260

6.3.7. Nadmierna rotacja wewnętrzna kości ramiennej           261

6.3.8. Łopatka skrzydłowata   261

6.3.9. Deformacje klatki piersiowej        261

6.4. Choroby i nieprawidłowości budowy kończyn dolnych  262

6.4.1. Staw biodrowy i miednica            262

6.4.1.1. Młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej (Slipped Capital Femoris Epiphysis, SCFE)      262

6.4.1.2. Jałowa martwica kości udowej (choroba Legga-Calve-Perthesa)               263

6.4.1.3. Ból biodra  263

6.4.1.3.1. Konflikt udowo-panewkowy  264

6.4.1.3.2. Biodro trzaskające  265

6.4.1.3.3. Hipermobilność      266

6.4.2. Staw kolanowy             267

6.4.2.1. Uszkodzenia aparatu więzadłowego          269

6.4.2.1.1. Więzadło krzyżowe przednie  269

6.4.2.1.2. Więzadła poboczne                 272

6.4.2.2. Uszkodzenia łąkotek  272

6.4.2.3. Choroba Osgooda-Schlattera     273

6.4.2.4. Choroby stawu rzepkowo-udowego          274

6.4.2.5. Torbiel podkolanowa (cysta Bakera)         275

6.4.3. Stopa i staw skokowy   275

6.4.3.1. Skręcenie stawu skokowego      275

6.4.3.2. Stopa          278

6.4.3.2.1. Stopa płaska           278

6.4.3.2.2. Paluch koślawy (hallux valgus)              279

6.4.3.2.3. Paluch sztywny       280

6.4.3.2.4. Nabyte zniekształcenia palców               280

6.4.3.2.5. Zmienność anatomiczna palców             281

6.4.3.2.6. Entezopatia rozcięgna podeszwowego    281

6.4.3.2.7. Tendinopatia ścięgna zginacza długiego palca I (tendinopatia tancerzy)                281

6.4.3.2.8. Konflikt przednio-boczny stawu skokowego         282

6.4.3.2.9. Patologie ścięgien mięśni strzałkowych  282

6.4.3.2.10. Nerwiak Mortona  283

6.4.3.2.11. Martwica jałowa guza piętowego          283

6.4.3.2.12. Jałowa oddzielająca martwica chrzęstno-kostna bloczka kości skokowej            284

6.4.3.3. Patologie ścięgna Achillesa        284

6.4.3.3.1. Tendinopatia ścięgna Achillesa              284

6.4.3.3.2. Zerwanie ścięgna Achillesa     285

Słownik skrótów i pojęć         285

Bibliografia             288

 

Rozdział 7

Żywienie tancerzy – Krystyna Świderska i Milena Nosek        295

7.1. Podstawy żywienia – Krystyna Świderska        295

7.1.1. Materiały energetyczne  296

7.1.1.1. Węglowodany            296

7.1.1.2. Tłuszcze     296

7.1.2. Materiały budulcowe    297

7.1.2.1. Białko        297

7.1.2.2. Witaminy   298

7.1.2.2.1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczu       298

7.1.2.2.2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie         300

7.1.2.3. Składniki mineralne   303

7.1.2.4. Woda         307

7.2. Zasady żywienia tancerza – Milena Nosek       309

7.2.1. Specyfika odżywiania tancerza     309

7.2.1.1. Teoria z praktyką       310

7.2.1.2. Wymagania zawodowe              310

7.2.1.3. Trendy i kontrowersje               311

7.2.2. Kompozycja jadłospisu                312

7.2.2.1. Zapotrzebowanie energetyczne  316

7.2.2.2. Nawodnienie              317

7.2.2.3. Rekomendacje żywieniowe w wybranych stylach tańca            319

7.2.2.4. Okołowysiłkowe strategie żywieniowe      319

7.2.3. Redukcja masy ciała     323

7.2.3.1. Koncepcja planowania redukcji masy ciała               324

7.2.3.2. Wspomaganie organizmu w niedoborach  326

7.2.3.3. Psychodietetyczne aspekty odchudzania   327

7.2.4. Zaburzenia odżywiania u tancerzy               329

7.2.4.1. Charakterystyka zaburzeń         330

7.2.5. Najczęstsze zmagania tancerza ze zdrowiem                333

7.2.5.1. Wybrane dolegliwości i schorzenia           333

7.2.5.2. Profilaktyka zdrowotna             335

Słownik skrótów i pojęć         336

Bibliografia             337

 

Rozdział 8

Ciąża i powrót artystek baletu do zawodu – aspekty praktyczne – Anna Grabka              339

8.1. Wprowadzenie i uwagi dotyczące okresu ciąży               339

8.2. Ćwiczenia z gimnastyki poporodowej, jogi, gimnastyki rozciągającej, pilates i barre a terre a odzyskanie formy i kondycji fizycznej tancerki klasycznej po porodzie             346

8.2.1. Krótkie wprowadzenie w tematykę               346

8.2.2. Ćwiczenia z zakresu gimnastyki poporodowej             347

8.2.3. Joga − opis i zasady ćwiczeń        351

8.2.4. Opis i charakterystyka ćwiczeń z gimnastyki rozciągającej – stretching       362

8.2.5. Pilates − technika i jej zadania      373

8.2.6. Barre a sol według Borisa Kniasieffa           387

8.3. Propozycje treningu po okresie ciąży              401

Podsumowanie        407

Bibliografia             408

Post scriptum          410

 

Komentarz do rozdziału 8 – Paweł Gutaj              412

Słownik skrótów i pojęć         414

Bibliografia             414

 

Rozdział 9

Ocena budowy ciała pod kątem predyspozycji do tańca – Krystyna Świderska    415

9.1. Wstępna ocena                 415

9.1.1. Płaszczyzna czołowa − badanie z tyłu          416

9.1.2. Płaszczyzna czołowa − badanie z przodu     417

9.1.3. Badania w płaszczyźnie strzałkowej − z boku              418

9.1.4. Badanie w płaszczyźnie horyzontalnej         418

9.2. Badanie stóp    419

9.3. Badanie zakresu ruchów tułowia i kończyn     422

9.4. Badania dodatkowe za pomocą testów            424

9.5. Opracowanie wyników badania dla pedagogów              430

 

Rozdział 10

Zalecane ćwiczenia korekcyjne – Krystyna Świderska            431

10.1. Uczenie nawyku prawidłowej postawy          431

10.1.1. Znaczenie ustawienia miednicy w utrzymaniu prawidłowej postawy u tancerzy       433

10.1.2. Specyfika budowy i funkcji mięśni brzucha              435

10.2. Ćwiczenia korekcyjne i modelujące ciało      436

10.2.1. Ćwiczenia oddechowe                437

10.2.2. Ćwiczenia pasa barkowego i grzbietu         439

10.2.3. Ćwiczenia mięśni brzucha          441

10.2.4. Ćwiczenia mięśni pasa biodrowego            442

10.2.5. Ćwiczenie mięśni kończyny dolnej            443

10.3. Stopa a ćwiczenia baletowe            445

10.3.1. Zapobieganie i profilaktyka wad stóp         449

10.3.2. Ćwiczenia stóp            450

 

Rozdział 11

Z zagadnień zdrowia psychicznego tancerzy – Zofia Konaszkiewicz     463

11.1. Wprowadzenie               463

11.2. Rozumienie zdrowia psychicznego                466

11.3. Wybrane problemy pracy zawodowej i życia artystów baletu w Polsce        469

11.4. Sukces zawodowy w opinii artystów baletu  475

11.5. Zawód artysty baletu jako zawód ryzyka      478

11.6. Wpływ zawodu tancerza na życie osobiste    482

11.7. Stres, nerwica i odporność psychiczna          485

11.8. Zakończenie   490

Bibliografia             494

 

Garść wspomnień – Maria Kijak-Rakowska            497

Posłowie – Stanisław Wolny     499

O autorach              501

Tomasz Chmielewski
Lekarz (certyfikat Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej), trener przygotowania motorycznego. Od wielu lat współpracuje z organizacjami zajmującymi się medycyną tańca (Performing Arts Medicine Association i International Association for Dance Medicine). Autor prawie 200 warsztatów i wykładów z zakresu profilaktyki i leczenia urazów oraz kształtowania motorycznego osób aktywnych fizycznie, ze szczególnym uwzględnieniem przedstawicieli tańca i sportów gimnastycznych (m.in. cykl szkoleń dla kadry pedagogicznej Ogólnokształcących Szkół Baletowych na zlecenie CENSA, warsztaty dla Uczniów i Pedagogów OSB w Gdańsku). Przez kilka lat współpracował z Kadrą Narodową Polski w gimnastyce artystycznej jako trener przygotowania motorycznego. Oprócz pracy w poradni medycyny sportowej prowadzi treningi indywidualne i grupowe dla tancerzy i zawodników sportów gimnastycznych. Specjalizuje się w profilaktyce i leczeniu przeciążeń narządu ruchu oraz korekcie postawy dzieci i młodzieży aktywnych fizycznie.

Prof. AWF dr hab. Joanna Gorwa
Biomechanik tańca i fizyk medyczny, absolwentka fizyki na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, specjalista BHP, nauczyciel akademicki, profesor uczelni w Zakładzie Biomechaniki Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Instruktor tańca sportowego, specjalizuje się w analizie ruchu i mechanice ciała w kontekście sztuki tanecznej. Jest ekspertem w dziedzinie zrozumienia, jak ludzkie ciało reaguje podczas wykonywania różnych kroków i technik tanecznych. Pomaga tancerzom poprawić swoje umiejętności poprzez zwiększenie biomechanicznej świadomości swojego ciała oraz bardziej efektywnego wykorzystania go podczas treningów oraz występów.
Autorka kilkudziesięciu prac naukowych związanych z tańcem klasycznym, współczesnym oraz flamenco. Jej prace dotyczące biomechaniki tańca są cenione zarówno przez naukowców, profesjonalnych tancerzy, jak i amatorów, którzy chcą polepszyć swoje umiejętności taneczne. Dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu pomaga tancerzom unikać kontuzji oraz poprawiać technikę. W 2008 r. obroniła pracę doktorską Przeciążenia dynamiczne oraz biomechaniczny profil u tancerzy zawodowych uprawiających taniec klasyczny i współczesny. W latach 2010-2015 kierowała grantem badawczym Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Badania obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego w wybranych ekspresyjnych elementach tańca współczesnego i klasycznego z zastosowaniem metod identyfikacji sił generowanych przez mięśnie. W 2013 r. pracowała w Komisji Eksperckiej przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, w projekcie Druga Kariera Młodych Seniorów. Projekt ten dotyczył modelu postępowania w zakresie reorientacji zawodowej dla osób wcześniej kończących karierę - sportowców i tancerzy. W 2022 r. na podstawie osiągnięcia naukowego, którym był cykl powiązanych tematycznie artykułów naukowych pod wspólnym tytułem: Biomechaniczne obciążenia układu ruchu tancerzy zawodowych, uzyskała tytuł naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu.
Aktualnie wraz z zespołem realizuje projekt finansowany przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca Ocena ryzyka dysfunkcji narządu ruchu tancerzy na podstawie biomechanicznych badań postawy ciała w wybranych pozycjach baletowych. Pracując w Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, prowadzi zajęcia dla studentów Fizjoterapii oraz Tańca w Kulturze Fizycznej. Jest autorką sylabusów dla następujących przedmiotów: kinezjologia tańca, biomechanika tańca, laboratorium biomechaniki tańca, biomechaniczny trening stabilności i skoczności.
Współredagowanie kolejnego, zaktualizowanego wydania książki Krystyny Świderskiej dla Joanny Gorwy było spełnieniem jej zawodowych marzeń o edukacji tancerzy w zakresie biomechaniki tańca i ochrony ich zdrowia.

Artysta baletu Anna Grabka
Absolwentka Szkoły Baletowej im. Romana Turczynowicza i Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie, specjalność Pedagogika baletu. W 1980 r. została zaangażowana do zespołu baletowego Teatru Wielkiego w Warszawie, gdzie wkrótce awansowała do rangi pierwszej solistki. W 1985 r. podjęła współpracę z Hamburskim Zespołem Baletowym kierowanym przez Johna Neumeiera, dwa lata później otrzymała tam stanowisko pierwszej solistki, tańcząc czołowe role w klasycznym i neoklasycznym repertuarze. Z hamburskim zespołem występowała m.in. w Operze Paryskiej, Teatrach Maryjskim i Bolshoj w Rosji, na scenie Lincoln Center for the Performing Arts in New York, Teatru Felice w Genova, Teatro Colon w Buenos Aires oraz wielu teatrów operowych w Azji. Przez 18 lat współpracy z zespołem hamburskim powstały dla niej znakomite kreacje będące m.in. konsekwencją spotkania z takimi mistrzami jak Maurice Bejart, William Forsythe, Mats Ek i Jiri Kilian. Tańczyła główne partie w baletach Johna Cranko, George'a Balanchina, Antona Tudora, Jose Limona i Matsa Eka.
Od 2001 r., po zakończeniu kariery scenicznej, jako gościnny repetytor, prowadziła zajęcia w najlepszych zespołach baletowych w Anglii, Niemczech, Holandii, Australii, Polski i Skandynawii − w Royal Swedish Ballet na stanowisku baletmistrzyni pracowała w latach 2004-2008. Jako asystent i repetytor współpracowała z Johnem Neumeierem, Natalią Makarową, Patrysem Bartem, Aleksandrem Grandem, Kinsunem Chanem, Sabriną Matthews i Christianem Spuckiem.
Jest matką dwojga dzieci. W Akademii Muzycznej w Warszawie w 2002 r. obroniła pracę magisterską dotyczącą powrotu tancerek klasycznych do zawodu po okresie ciąży. W 2003 i 2006 r., jako docent gościnny w Akademii Muzycznej, prowadziła seminaria letnie dla studentów i przyszłych pedagogów tańca.
W latach 2011-2023 była docentem tańca klasycznego i repertuaru w Tanz Akademie Zürich, w placówce podlegającej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Zurychu.
Do dziś pracuje jako gościnny pedagog tańca klasycznego, prowadząc kursy mistrzowskie, oraz jako juror na międzynarodowych konkursach baletowych w Europie.

Dr hab. n. med. Paweł Gutaj
Absolwent Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, nagrodzony Medalem Uczelni za osiągnięcia w nauce i pracy społecznej (2010). Laureat stypendium Ministra Zdrowia oraz trzykrotnie nagród naukowych im. Prof. Artura Czyżyka przyznawanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (2014, 2015, 2017). Laureat nagród za działalność naukową w dziedzinie cukrzycy wikłającej ciążę − I nagrody naukowej przyznawanej przez Diabetic Pregnancy Study Group of North America (2013, Waszyngton) oraz John Stowers Research Award przyznawanej przez Diabetic Pregnancy Study Group (2014, Budapeszt). Laureat licznych listów gratulacyjnych oraz nagród naukowych JM Rektora Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Specjalista położnictwa i ginekologii oraz perinatologii. Adiunkt w Klinice Rozrodczości Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Członek i sekretarz zarządu Diabetic Pregnancy Study Group oraz Sekcji Cukrzycy i Chorób Metabolicznych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP). Członek oraz sekretarz Klubu 35 PTGiP. Współautor licznych publikacji w recenzowanych czasopismach (w tym m.in.: „Diabetologia", „American Journal of Obstetrics and Gynecology", „Diabetes Technology & Th erapeutics", „Scientific Reports). Współautor zaleceń PTGiP dotyczących postępowania w ciążach powikłanych cukrzycą oraz otyłością. Prywatnie szczęśliwy mąż oraz tata dwóch córek, Marianny i Aleksandry. Pasjonat architektury modernistycznej oraz turystyki rowerowej.

Maria Kołtowska-Haggstrom MD., PhD.
Z zawodu pediatra, jest jedną ze współzałożycieli firmy Proper Medical Writing (PMW), pierwszej w Polsce agencji pisarstwa medycznego wspierającej naukowców w publikowaniu prac oraz przygotowującej dokumentację do badań biomedycznych. Swoje trzydziestoletnie międzynarodowe doświadczenie zawodowe zdobyła w firmach farmaceutycznych, pracując w działach marketingu, medycznym oraz badań i rozwoju. Jest autorką ponad osiemdziesięciu publikacji naukowych. W latach 2023-24 była przewodniczącą Europejskiego Stowarzyszania Pisarzy Medycznych (EMWA), organizacji zrzeszającej pisarzy medycznej z wielu krajów z całego świata. Członkini Europejskiego Stowarzyszenia Redaktorów Naukowych (EASE), Europejskiego Towarzystwa Endokrynologicznego (ESE), Towarzystwa Badań nad Hormonem Wzrostu (GRS) oraz Stowarzyszenia na Rzecz Dobrej Praktyki Badań Klinicznych w Polsce (GCPpl).
Przygotowanie redakcyjne kolejnego wydania książki Krystyny Świderskiej nie tylko leżało w zakresie pisarskich zainteresowań zawodowych Marii Kołtowskiej-Häggström, ale jednocześnie stanowiło podziękowanie jej Mamie - Autorce.

Prof. zw. dr hab. Zofia Konaszkiewicz
Emerytowana profesor Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, długoletni kierownik Katedry Edukacji Muzycznej, a także Międzywydziałowego Studium Pedagogicznego w tejże Uczelni.
Ukończyła studia w zakresie psychologii na Uniwersytecie Warszawskim, a także w zakresie wychowaniamuzycznego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Na Uniwersytecie Warszawskim studiowała także pedagogikę. Stopień doktora i doktora habilitowanego uzyskała na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Tytuł naukowy profesora uzyskała w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Całe życie zawodowe, do chwili obecnej, związana z Uniwersytetem Muzycznym Fryderyka Chopina. Pracowała w Akademii Pedagogiki Specjalnej, kierując Katedrą Wychowania Estetycznego. Pracuje także w Akademii Katolickiej w Warszawie.
Do głównych kierunków zainteresowań naukowych dr Zofii Konaszkiewicz należą psychopedagogiczne podstawy kształcenia w szkolnictwie muzycznym wszystkich szczebli oraz kształcenie nauczycieli muzyki, edukacyjne i wychowawcze funkcje muzyki w odniesieniu do osób na różnych etapach rozwojowych (ze szczególnym uwzględnianiem okresu szkolnego), terapeutyczne funkcje muzyki w odniesieniu do dzieci (szczególnie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi), a także psychopedagogiczne uwarunkowania zawodu tancerza i kształcenia w szkołach baletowych.

Mgr Milena Nosek
Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, dietetyczka kliniczna, psychodietetyczka. Dietetyczka Polskiego Baletu Narodowego z doświadczeniem we współpracy w polskich placówkach nauczania tańca klasycznego i współczesnego. Laureatka nagrody liderki w dziedzinie psychodietetyki 2022 magazynu „Businesswoman & life". Autorka książek dotyczących zdrowego stylu życia, w tym żywienia, m.in.: „Otyłość brzuszna" (2020), „Hormony w równowadze" (2022), „Jak wygrać z osteoporozą? Dieta dla mocnych kości" (2023). Czynna blogerka, autorka wypowiedzi eksperckich, szkoleń i programów warsztatowych w zakresie well-being.

Prof. dr hab. n. med. Nadia Sawicka-Gutaj
Lekarz, naukowiec i nauczyciel akademicki. W 2010 r. ukończyła Wydział Lekarski Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Uhonorowana Medalem JM Rektora za osiągnięcia w nauce i pracy społecznej. W 2016 r. uzyskała stopień doktora nauk medycznych, w 2019 r. doktora habilitowanego, od 2022 r. zatrudniona jest na stanowisku profesora Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. W maju 2024 r. uzyskała tytuł profesora. Jako koordynator przedmiotów klinicznych realizuje szereg zadań dydaktycznych, a od 2022 r. pełni funkcję wicedyrektora Centrum Nauczania w Języku Angielskim Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Od czasu studiów głównym obszarem aktywności naukowej i klinicznej są choroby tarczycy oraz zaburzenia metaboliczne. W 2018 r. uzyskała tytuł specjalisty z chorób wewnętrznych, w 2020 r. z endokrynologii, w 2022 r. z andrologii klinicznej, a aktualnie sfinalizowała szkolenie specjalizacyjne z medycyny sportowej. Oprócz pracy w Oddziale Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Poznaniu, realizuje się zawodowo w opiece ambulatoryjnej oraz jako lekarz Kadry Narodowej kobiet kajakarek. Autorka ok. 90 artykułów o zasięgu międzynarodowym oraz wielu doniesień konferencyjnych. Nagrodzona m.in. przez Ministra Zdrowia, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Naukową Fundację Polpharmy, Radę Miasta Krakowa, Radę Miasta Poznania, Rektora UM w Poznaniu. W latach 2016-2021 członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego oraz Przewodnicząca Sekcji Młodych Endokrynologów. Aktualne zainteresowania naukowe dotyczą wpływu wysiłku fizycznego na układ hormonalny i poszukiwań „recepty na ruch", jako niezwykle istotnego elementu prewencji i terapii schorzeń przewlekłych.

Dr n. wych. fiz. Krystyna Świderska
Urodzona 23 maja 1931 r. w Warszawie, doktor nauk wychowania fizycznego. Absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu (1965). Wykładowczyni na kierunku Taniec Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina przedmiotów anatomii z elementami biomechaniki i fizjologii, gimnastyki korekcyjnej w latach 1972-2006. W latach 1953-1975 współpracowała z Państwową Szkołą Baletową w Poznaniu w zakresie badań nad układem narządu ruchu u dzieci i młodzieży. W latach 1953-1960 współpracowała z Kliniką Ortopedii i Neurochirurgii Akademii Medycznej w Poznaniu, w latach 1959-1986 z Polskim Towarzystwem Lekarskim. Nagrody: Rektora III stopnia za szczególne osiągnięcia dydaktyczne (1986), Nagroda Zespołowa Ministra Kultury i Sztuki (1993), Srebrny Medal „Gloria Artis" Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie szkolnictwa artystycznego (2006) i Medal za Zasługi dla Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina (2014). Autorka wielu publikacji naukowych, m.in. publikacji Zdrowie tancerzy (Warszawa 1995).

Recenzja: Prof. dr hab. n. med. Dawid Larysz