Międzynarodowy przewóz kontenerowy w świetle prawa i praktyki. Poradnik użytkownika

Wprowadzenie 13
Przedmiot opracowania 14
Zakres i sposób ujęcia zagadnienia 17
Polska literatura tematu 29


Część I
Zarys problematyki

Rozdział 1
Czym jest przewóz multimodalny? 37
1.1. Próba definicji 37
1.2. Geneza 43
1.3. Dziś i jutro - zmiana paradygmatu w transporcie morskim 49

Rozdział 2
Spedycja i logistyka 65
2.1. Czym jest spedycja, a czym logistyka? 66
2.2. Rozwój logistyki 71
2.3. Charakterystyka 77
2.3.1. System pojęć 77
2.3.2. Kto jest kim? 80
2.3.3. Zagadnienia prawne 82
2.3.4. Zasady odpowiedzialności 84
2.3.5. Kwestia lojalności 87
2.3.6. Rola ogólnych warunków i ich charakter 90

Rozdział 3
Inne usługi związane z wykonywaniem przewozu multimodalnego 97


Część II
Źródła prawa

Rozdział 4
Prawo polskie 105
4.1. Prawo krajowe: Kodeks morski, Prawo przewozowe, Kodeks cywilny 105
4.2. Konwencje międzynarodowe 109
4.3. Prawo Unii Europejskiej 119

Rozdział 5
Stosunek prawa krajowego, konwencji międzynarodowych i prawa Unii Europejskiej 123
5.1. Pierwszeństwo stosowania 123
5.2. Zakres geograficzny i przedmiotowy konwencji międzynarodowych 132

Rozdział 6
Prawo umowy jako efekt nakładania się różnych porządków prawnych 137


Część III
Zawarcie i wykonanie umowy przewozu multimodalnego

Rozdział 7
Konstrukcja 143
7.1. Charakter umowy 143
7.2. Regulacja krajowa 152
7.3. Konwencje międzynarodowe i ogólne warunki przewozu 155
7.4. Konstrukcja umowy i jej elementy 160

Rozdział 8
Strony umowy 169
8.1. Przewoźnik: Multimodal Transport Operator - MTO 169
8.2. Frachtujący - Bukujący; Merchant 178

Rozdział 9
Podmioty bezpośrednio zaangażowane w wykonanie umowy przewozu multimodalnego 187
9.1. Załadowca 188
9.2. Odbiorca 193
9.3. Podwykonawcy przewoźnika multimodalnego 202

Rozdział 10
Inne osoby związane z wykonywaniem umowy przewozu multimodalnego 209
10.1. Właściciel statku 209
10.2. Armator statku; Manager 210
10.3. Kapitan statku 212
10.4. Agent przewoźnika 215
10.5. Właściciel kontenerów 220
10.6. Spedytor 221
10.7. Czarterujący 222
10.8. Inne podmioty 224

Rozdział 11
Zawarcie umowy 227
11.1. Uzgodnienia stron 227
11.2. Forma i treść 229
11.3. Stosunek umowy przewozu do konosamentu i innych dokumentów przewozowych 235

Rozdział 12
Fracht 241

Rozdział 13
Przekazanie ładunku przewoźnikowi 245
13.1. Przekazanie ładunku do przewozu lądowego 245
13.2. Załadowanie na statek 246
13.3. Obowiązek dostarczenia statku zdatnego do żeglugi i przewozu danego ładunku 250

Rozdział 14
Wykonanie przewozu morskiego 255
14.1. Trasa i szybkość przewozu; dewiacja; przeszkody w dotarciu do celu 255
14.2. Rozporządzanie ładunkiem w trakcie rejsu 258
14.3. Wyładowanie ze statku 260

Rozdział 15
Przewóz lądowy i lotniczy 263

Rozdział 16
Wydanie ładunku w miejscu przeznaczenia 267
16.1. Informacje ogólne 267
16.2. Za zwrotem konosamentu 268
16.3. Inne przypadki 272
16.4. Obowiązki i prawa odbiorcy 274
16.4.1. Obowiązki 275
16.4.2. Prawa 280

Rozdział 17
Przywileje i inne należności ciążące na ładunku 287

Rozdział 18
Awaria wspólna i ratownictwo 297

Rozdział 19
Ładunek nieodebrany 305


Część IV
Dokumenty przewozowe

Rozdział 20
Rodzaje dokumentów przewozowych 311

Rozdział 21
Konosament 313
21.1. Czym jest konosament? 315
21.2. Moment i miejsce wystawienia konosamentu 320
21.3. Treść konosamentu 324
21.4. Konosament „czysty" i „zabrudzony"; klauzula clean on board 329
21.5. Konosament jako papier wartościowy; przeniesienie praw z konosamentu 332
21.6. Konosament spedytorski i konosament NVOCC 334
21.7. Konosament bezpośredni i dowozowy (Feeder B/L) 335

Rozdział 22
Inne dokumenty przewozowe 341
22.1. Morski list przewozowy - Sea Waybill 341
22.2. „Konosament elektroniczny" 343
22.3. „Konosament celny" 344
22.4. Nota bukingowa 345
22.5. List gwarancyjny - Letter of Indemnity 346
22.6. Bondy awaryjne i ratownicze 349

Rozdział 23
Listy przewozowe w transporcie lądowym i lotniczym 353


Część V
Odpowiedzialność za szkodę

Rozdział 24
Pojęcie szkody w przewozie 357

Rozdział 25
Zróżnicowanie zasad odpowiedzialności przewoźnika multimodalnego - odpowiedzialność „morska" i „lądowa" 363

Rozdział 26
Odpowiedzialność przewoźnika za szkodę powstałą w czasie przewozu drogą morską 367
26.1. Przesłanki i założenia 367
26.1.1. Rozwój historyczny 367
26.1.2. Zasady ogólne 369
26.1.3. Zdatność żeglugowa statku (seaworthiness) 375
26.1.4. Podwykonawcy przewoźnika 380
26.1.5. Legitymacja czynna i bierna 384
26.2. Ciężar dowodu 385
26.3. Rodzaj i rozmiar szkody 387
26.4. Wyłączenie odpowiedzialności przewoźnika 391
26.5. Ograniczenie odpowiedzialności przewoźnika 414

Rozdział 27
Odpowiedzialność przewoźnika za szkodę powstałą w czasie przewozu drogą lądową i lotniczą 421

Rozdział 28
Odpowiedzialność za opóźnienie w przewozie 427

Rozdział 29
Roszczenia przewoźnika 429

Rozdział 30
Osoby zobowiązane do naprawienia szkody 435
30.1. Przewoźnik i jego podwykonawcy 435
30.2. Ubezpieczyciel przewoźnika - Klub P&I 439
30.3. Strona ładunkowa 441
30.4. Ubezpieczyciel ładunku 443
30.5. Spedytor i jego ubezpieczyciel 444

Rozdział 31
Postępowanie reklamacyjne, terminy przedawnienia, dochodzenie i zabezpieczenie roszczeń, ubezpieczenie 447
31.1. Postępowanie reklamacyjne 447
31.2. Terminy przedawnienia 457
31.3. Dochodzenia roszczeń w różnych rodzajach transportu - resume 461
31.4. Zabezpieczenie roszczeń 468
31.5. Ubezpieczenie ładunku 475

Rozdział 32
Sąd i prawo właściwe 481
32.1. Znaczenie problemu 481
32.2. Jurysdykcja 492
32.3. Prawo kontraktu 500

Uwagi końcowe 503
Bibliografia 505

I.       Źródła

1.      Wybrane ustawy, konwencje międzynarodowe i akty prawa unijnego

Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. z 2018 r. poz. 2175 (t.j.).

Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, Dz.U. z 2020 r. poz. 8 (t.j.).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 (t.j.).

Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej, Dziennik Praw Państwa Polskiego z 1919 r. Nr 64, poz. 385.

Konwencja międzynarodowa o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów, podpisana w Brukseli dnia 25 sierpnia 1924 r. (Ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 20 lutego 1936 r. – Dz.U. R. P. Nr 15, poz. 139), Dz.U. z 1937 r. Nr 33, poz. 258. Akty zmieniające: (1) Protokół zmieniający Międzynarodową konwencję o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów z dnia 25 sierpnia 1924. Zmienioną Protokołem z dnia 23 lutego 1968 r., sporządzony w Brukseli dnia 21 grudnia 1979 r., Dz.U. z 1985 r. Nr 9, poz. 26; (2) Protokół sporządzony w Brukseli dnia 23 lutego 1968 r. zmieniający Międzynarodową konwencję o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów z dnia 25 sierpnia 1924, Dz.U. z 1924 r. Nr 14, poz. 48.

Międzynarodowa konwencja w sprawie zajęcia (aresztu) statków morskich, podpisana w Brukseli dnia 10 maja 1952 r., Dz.U. z 1976 r. Nr 39, poz. 229. 

Konwencja o ograniczeniu odpowiedzialności za roszczenia morskie, 1976, sporządzona w Londynie dnia 19 listopada 1976 r., Dz.U. z 1986 r. Nr 35, poz. 175. Akt zmieniający: Protokół zmieniający Konwencję o ograniczeniu odpowiedzialności za roszczenia morskie z 1976 r., sporządzony w Londynie dnia 2 maja 1996 r., Dz.U. z 2012 r. poz. 146.

Konwencja międzynarodowa o ujednostajnieniu niektórych zasad, odnoszących się do przywilejów i hipotek morskich, podpisana w Brukseli dnia 10 kwietnia 1926 r. (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 20 lutego 1936 r.), Dz.U. z 1937 r. Nr 33, poz. 260.

Międzynarodowa konwencja o ratownictwie morskim, przyjęta przez Międzynarodową Organizację Morską w Londynie dnia 28 kwietnia 1989 r., Dz.U. z 2006 r. Nr 207, poz. 1523.

Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokół podpisania, sporządzone w Genewie dnia 19 maja 1956 r., Dz.U. z 1962 r. Nr 49, poz. 238 oraz Protokół do Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzony w Genewie dnia 5 lipca 1978 r., Dz.U. z 2011 r. Nr 72, poz. 382.

Konwencja o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF), sporządzona w Bernie dnia 9 maja 1980 r., Dz.U. z 1985 r. Nr 34, poz. 158. Akt zmieniający: Protokół z dnia 3 czerwca 1999 r. wprowadzający zmiany do Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF), sporządzonej w Bernie dnia 9 maja 1980 r., Dz.U. z 2007 r. Nr 100, poz. 674.

Konwencja o ujednostajnieniu niektórych prawideł, dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, podpisana w Warszawie dnia 12 października 1929 r. (Ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 28 stycznia 1932 r.), Dz.U. z 1933 r. Nr 8, poz. 49. Akty uzupełniające: (1) Znowelizowana Protokołem Haskim z 1955 r.; (2) Konwencja, uzupełniająca Konwencję Warszawską, o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego wykonywanego przez osobę inną niż przewoźnik umowny, sporządzona w Guadalajara dnia 18 września 1961 r., Dz.U. z 1965 r. Nr 25, poz. 167.

Konwencja Narodów Zjednoczonych o przewozie towarów morzem podpisana 31.03.1978 w Hamburgu, http://www.akademor.webd.pl/download/konwencja_uncitral_tekst_poprawiony.pdf. [Wersja ang.: United Nations Convention on the Carriage of Goods by Sea, 1978 (Hamburg Rules), https://www.uncitral.org/pdf/english/texts/transport/hamburg/XI_d_3_e.pdf] [dostęp: 17.12.2020].

Konwencja o międzynarodowym transporcie multimodalnym towarów z 1980 roku, przygotowana w ramach ONZ – UNCTAD (ang.: United Nations Convention on International Multimodal Transport of Goods, Geneva, 24 May 1980), https://unctad.org/system/files/official-document/tdmtconf17_en.pdf [dostęp: 27.11.2020].

Konwencja o międzynarodowym przewozie towarów wyłącznie lub częściowo morzem(ang. United Nations Convention on Contracts for the International Carriage of Goods Wholly or Partly by Sea – „Rotterdam Rules”) podpisana 23.09.2009 w Rotterdamie, https://www.uncitral.org/pdf/english/texts/transport/rotterdam_rules/Rotterdam-Rules-E.pdf [dostęp: 27.11.2020].

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.Urz. UE L 351/1 z 20.12.2012.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), Dz.Urz. UE L 177/6 z 4.7.2008.

Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”), Dz.Urz. UE L 199/40 z 31.7.2007.

2.      Wybrane wyroki sądów polskich dotyczące umowy przewozu morzem

1.   Postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 1966, I CR 433/64.

      Dot. Umowa czarterowa a konosament.

      Konosament stanowi podstawę stosunku prawnego łączącego przewoźnika z odbiorcą ładunku jedynie wówczas, gdy odbiorcę nie łączy z przewoźnikiem umowa czarterowa. W przeciwnym razie umowa czarterowa stanowi wyłączną podstawę stosunku prawnego łączącego przewoźnika z frachtującym, będącym równocześnie odbiorcą ładunku, a zatem w stosunku między tymi stronami zamieszczona w konosamencie klauzula jurysdykcyjna (prorogacyjna) nie ma mocy prawnej.

      Glosa: Łopuski J. OSP 1967/1/7

2.   Postanowienie SN z dnia 9 stycznia 1969, I CZ 92/67.

      Dot.: natura konosamentu, zapis na arbitraż w konosamencie.

      Zagadnienie, czy i w jakim zakresie odbiorcę towaru i przewoźnika wiąże treść konosamentu, należy do sfery prawa materialnego. Nie ma natomiast znaczenia dla oceny, czy strony te są związane klauzulą o rozpoznaniu sporu przez sąd polubowny, tę bowiem materię reguluje w sposób szczególny prawo procesowe.

      Glosa: Łopuski J. OSP 1970/5/95

3.   Wyrok SN z dnia 7 listopada 1967 r., I CR 289/67.

      Dot.: Skuteczność ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika.

      Ograniczona odpowiedzialność przewoźnika morskiego przewidziana w art. 158 § 1 kodeksu morskiego oraz w art. 4 międzynarodowej konwencji o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów, nie odnosi się do pojedynczego przedmiotu oddanego do przewozu bez opakowania, co do którego gołym okiem jest widoczne, że przedstawia on znacznie wyższą wartość niż górna granica odszkodowania przewidziana w wymienionych przepisach. W takim wypadku odszkodowanie należy określić stosownie do rzeczywistej szkody i na podstawach przewidzianych w art. 157 § 1 kodeksu morskiego.

      Glosa: Matysik S. PiP 1969/4-5/906

4.   Wyrok SN z dnia 30 stycznia 1968, I CR 541/67.

      Dot.: Seaworthiness.

      Dla wypełnienia obowiązku dostarczenia statku zdatnego do żeglugi przewoźnik musi wykazać faktyczną, należytą staranność, a nie tylko powołać się na dokumenty w postaci atestów klasyfikacyjnych. Jednak posiadanie atestów wystawionych przez właściwe organy i stwierdzających klasyfikację statku uprawniającą go do pełnomorskiej żeglugi oraz zaopatrzenie w prawidłowe i odpowiadające obowiązującym przepisom urządzenia techniczne stwarza domniemanie faktyczne, iż statek był w stanie zdatnym do żeglugi.

5.   Postanowienie SN z dnia 6 października 1969, I CZ 66/69.

      Dot.: natura konosamentu; zapis na arbitraż w konosamencie.

      Konosament nie jest umową i dlatego zastrzeżone w nim klauzule prorogacyjne nie spełniają warunków przewidzianych w art. 1105 k.p.c. dla poddania sporu pod rozstrzygnięcie zagranicznego sądu polubownego (§ 3 art. 1105 k.p.c.). Charakteru prawnego konosamentu jako czynności prawnej jednostronnej nie zmienia okoliczność, że indosatariusz konosamentu złoży na nim swój podpis. Samo bowiem złożenie podpisu bez równoczesnego złożenia oświadczenia woli o poddaniu sporu sądowi polubownemu nie daje podstawy do przyjęcia, że wolą podpisującego była akceptacja zastrzeżonej w konosamencie klauzuli arbitrażowej.

6.   Postanowienie SN z dnia 9 stycznia 1969, I CZ 3/68.

      Dot.: natura konosamentu, zapis na arbitraż w konosamencie.

      Nabycie przez polską jednostkę gospodarki uspołecznionej konosamentu, zawierającego klauzulę prorogacyjną przewidzianą w art. 1105 § 3 k.p.c., nie jest równoznaczne z zawarciem umowy pisemnej i tym samym nie powoduje samo przez się poddania się nabywcy postanowieniom tej klauzuli.

      Glosa: Hanausek S. OSP 1971/7-8/139

7.   Wyrok SN z dnia 21 sierpnia 1972, I CR 46/72.

      Dot.: Terminy reklamacji szkód wobec przewoźnika morskiego z tytułu straty lub uszkodzenia ładunku.

      Niezachowanie terminu do złożenia reklamacji przez odbiorcę, zgodnie z art. 139 par. 1 k.m. (ówczesnego) pozbawia odbiorcę możliwości dochodzenia roszczeń z tytułu uszkodzenia ładunku w przewozie.

8.   Wyrok SN z dnia 21 grudnia 1973, I CR 663/73.

      Dot.: Przedawnienie roszczeń z konosamentu; przewóz na podstawie konosamentu.

      Przewozem na podstawie konosamentu w rozumieniu art. 99 § 2 k.m. (w ówczesnym brzmieniu KM) jest każdy przewóz ładunku, którego przyjęcie przewoźnik stwierdził konosamentem, jeżeli treścią konosamentu uzasadniane są roszczenia do przewoźnika wynikające z umowy przewozu. Bez znaczenia jest przy tym, jakiego rodzaju umowę przewozu zawarł przewoźnik oraz czy załadowca przeniósł konosament na inną osobę, jeżeli tylko konosament został wystawiony i treścią jego jest uzasadnione roszczenie do przewoźnika z tytułu uszkodzenia lub utraty ładunku.

      Glosa: Łopuski J. OSP 1975/1/4

9.   Wyrok SN z dnia 22 grudnia 1973, I CR 691/73.

      Dot.: Załadowanie i zasztauowanie ładunku; Ekscepcja winy nautycznej.

      Wadliwe rozmieszczenie i zabezpieczenie ładunku (z winy kapitana) nie jest błędem w nawigacji lub administracji statku.

10.    Wyrok SN z dnia 10 czerwca 1974, I CR 254/74.

         Dot.: zdatność statku do żeglugi.

         Art. 163 § 1 k.m. nakłada na przewoźnika obowiązek dołożenia takiej staranności, aby statek zapewniał pasażerowi bezpieczeństwa „pod każdym względem”, a zatem także w zakresie korzystania z urządzeń zainstalowanych w kabinie. Zaniedbania w tym zakresie stanowią o winie przewoźnika i uzasadniają jego odpowiedzialność za szkody na podstawie art. 170 § 1 k.m.

         Glosa: Łopuski J. OSP 1975/11/239

11.    Wyrok SN z dnia 31 marca 1978, II CR 490/78.

         Dot.: Kto jest przewoźnikiem? Relacja czarter – konosament.

         Odesłanie w konosamencie do czarteru jest równoznaczne ze wskazaniem czarterującego, jako przewoźnika w rozumieniu art. 127 § 2 zd. 1 k.m.

         Jeżeli kapitan statku w czarterze na czas wystawiając konosament wskazał – w powyższy sposób – przewoźnika, tylko ten ostatni ponosi odpowiedzialność z konosamentu (art. 184 § 3 k.m.).

         Glosa: Łopuski J. OSP 1979/4/75

12.    Wyrok SN z dnia 14 marca 1979, II CR 221/78.

         Dot.: Odbiór ładunku; ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika.

         Żadna ze stron umowy przewozu nie zobowiązuje się odebrać ładunku, nawet w sytuacji, gdy frachtujący jest odbiorcą tego ładunku. Odbiorca nie ma obowiązku zgłoszenia się po ładunek.

         Artykuł 157 § 2 k.m. jest przepisem iuris dispositivi, a zakaz umownego wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika za uszkodzenie lub utratę ładunku (art. 160
§ 1 w zw. z art. 158 § 1 k.m.) nie dotyczy tej odpowiedzialności w ostatniej fazie przewozu, tj. – od zakończenia wyładowania ładunku. Stąd zgodnie z wyrażoną w art. 2 k.m. zasadą swobody umów, ważne jest postanowienie umowne zawarte w konosamencie, które w szerszym zakresie ogranicza odpowiedzialność przewoźnika za utratę lub uszkodzenie ładunku po zakończeniu jego wyładowania niż to w odniesieniu do uprzedniej fazy przewozu przewiduje kodeks morski i konwencja o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów, podpisana w Brukseli dnia 25.VIII.1924 r. (Dz.U. z 1937 r. Nr 33, poz. 258).

         Glosa: Łopuski J. OSP 1980/3/56

13.    Postanowienie SW w Gdańsku z dnia 30.07.1979, I CO 519/79 (niepublikowane).

         Dot.: Wydanie konosamentu.

         Teza: Powództwo o wydanie konosamentu podlega zabezpieczeniu przez zatrzymanie statku w porcie.

14. Wyrok ETS z 19 czerwca 1984 w sprawie Partenreederei m/s „Tilly Russ” v Nova N.V., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61983CJ0071_SUM&from=HU

         Skuteczność klauzuli jurysdykcyjnej w konosamencie w świetle przepisów Konwencji Brukselskiej 1968 roku.

15.    Postanowienie SA w Gdańsku z dnia 11 grudnia 1996, I ACz 1007/96.

         Dot.: forma pełnomocnictwa do dokonania zapisu na sad arbitrażowy.

         Brak pisemnej formy udzielenia pełnomocnictwa dla dokonania zapisu na sąd polubowny dla sporów z umowy czarterowej nie przesądza o jego bezskuteczności.

         Glosa krytyczna: M. Dragun-Gertner OSP 1997/7-8/146

16.    Wyrok SA w Gdańsku z 16.07.2003, I ACa 1387/2002.

         Dot.: Zasada odpowiedzialności przewoźnika; relacja KM – RHV.

1.   Do odpowiedzialności przewoźnika morskiego, będącego podmiotem zagranicznym nie mają zastosowania przepisy polskiego Kodeksu morskiego, lecz postanowienia powołanej w konosamencie, a ratyfikowanej przez Polskę konwencji brukselskiej dotyczącej konosamentów z 1924 r. ze zmianami wynikającymi z protokołów z lat 1968 i 1979 (Reguł hasko-visbijskich RHV), co jest zgodne z jej art. 10 lit. c.

2.   Przewoźnik, który zgodnie z umową czarterową nie ponosił odpowiedzialności za fumigację przewożonego towaru, wykonaną przy załadunku przez czarterującego na jego koszt i odpowiedzialność, nie odpowiada za szkody w ładunku spowodowane tą fumigacją wobec uprawnionego z konosamentu odbiorcy ładunku, który nabył go na podstawie umowy sprzedaży zawartej z tymże czarterującym i któremu treść umowy sprzedaży zawartej przez jego kontrahenta z przewoźnikiem była znana.

17.    Wyrok SN, Izba Cywilna z dnia 10 października 2008 r. II CSK 232/08.

         Dot. Ruch przedsiębiorstwa żeglugowego

         Wykładnia pojęcia ruchu przedsiębiorstwa zajmującego się żeglugą morską (art. 435 § 1 KC) musi uwzględniać szczególne unormowania stosunków prawnych związanych z tą żeglugą, zawarte w kodeksie morskim.

18.    Wyrok ETS (ECJ) z 23.10.2014, sprawa Hager & Schmidt GmbH v Mutuelles du Mans Assurances IARD and Others. Case C-305/13.

19.    Wyrok SA w Szczecinie z dnia 5 listopada 2014, I ACa 19/14.

         Dot.: Relacja pomiędzy umową frachtową a konosamentem, charakter prawny konosamentu.

         Konosament stanowi o umowie pomiędzy przewoźnikiem i frachtującym tylko wtedy, gdy umowa przewozu odsyła do niego.

20.    Wyrok SN z dnia 18 lutego 2016 r., II CSK 155/15.

         Dot.: Legitymacja czynna do dochodzenia roszczeń wynikających w niewykonania umowy przewozu oraz termin przedawnienia takich roszczeń.

21.    Wyrok SA w Łodzi z dnia 6 grudnia 2016, I ACa 271/16.

         Dot.: Termin przedawnienia roszczeń wynikających z konosamentu.

         Z ustawowego zakazu przedłużania lub skracania terminu przedawnienia wynika, że udzielone jednostronnie przez wierzyciela dłużnikowi odroczenie terminu do spełnienia świadczenia oraz umowa stron zmieniająca termin wymagalności roszczenia, a zawarta już po upływie pierwotnego terminu, przesuwają wprawdzie moment aktualizacji obowiązku dłużnika, ale nie wpływają na początek biegu przedawnienia; biegnie ono od pierwotnego terminu wymagalności, gdyż odmienne rozstrzygnięcie pozwalałoby obchodzić regułę określoną w art. 119 KC.

22.    Wyrok SA w Szczecinie z dnia 2 sierpnia 2016, sygn. akt I ACz 259/16.

         Dot. Klauzula jurysdykcyjna w konosamencie

1.   Zawarcie klauzuli jurysdykcyjnej w treści konosamentu oznacza, że niewątpliwie regulować ma ona stosunek prawny, zaistniały pomiędzy odbiorcą (posiadaczem konosamentu) a przewoźnikiem, powstałym na kanwie uprzednio zawartej umowy przewozu towarów.

2.   Klauzula prorogacyjna, zawarta w konosamencie, może być dotkliwa dla odbiorcy ładunku, który sam nie uczestniczy w zawieraniu umowy przewozu, przez co nie ma wpływu na treść klauzuli w nim zamieszczonej.

II. Opracowania

A Dictionary of Law, Oxford University Press, Oxford – New York 1994.

Adam J.H., Longman Dictionary of Business English, Longman – York Press, Harlow 1989.

Adamczak W., Godecki Z., Przywileje na statku i hipoteka morska, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1988.

Adamczak W., Instytucja ratownictwa we współczesnych stosunkach morskich, Wydawnictwo UG, Gdańsk 1981.

Adamski R., Łopuski J.,Kodeks morski. The Polish Maritime Code, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1985

Ambrożuk D., Dąbrowski D., Wesołowski K., Prawo przewozowe. Komentarz, Wolters Kluwert Polska, Warszawa 2013.

Anders P., Klauzula arbitrażowa w konosamencie i odpowiedzialność przewoźnika. Glosa do wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z 24.03.1969 r., II-C 87/68, „Technika i Gospodarka Morska” 1969, nr 8-9, s. 360-362.

Baatz Y., Lorenzon P., Debattista Ch., Serdy A., Staniland H., Tsimplis M., The Rotterdam Rules. A Practical Annotation, Informa Law from Routledge, London 2009.

Bajer A., Międzynarodowe reguły handlowe. Zasady i praktyka stosowania, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 2000.

Baughen S., Shipping Law, Routledge, London & New York 2012.

Berger A., Meissner W., Błąd nautyczny i niebezpieczeństwa morza w orzecznictwie francuskim z lat 1968-1971, Wydawnictwo Instytut Morski, Gdańsk 1973.

Berlingieri F., Arrest of Ships, Shipping Law Library, Informa Law from Routledge, London 2006.

Bowtruczuk A., Kwotowe ograniczenie odpowiedzialności przewoźnika za ładunek, „Technika i Gospodarka Morska” 1980, nr 8, s. 420-424.

Brodecki Z., Figarski J., Kamiński Z., Sołtys A., Ubezpieczenia morskie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1979.

Brodie P.R., Dictionary of Shipping Terms, Lloyd’s of London Press, London – New York – Hamburg – Hong Kong 1985.

Bundock M., Shipping Law Handbook, Informa, London 2011.

Całus A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 28.06.1991 r., 111 CZP 130/91 (dot. stosowania w prawie wewnętrznym protokołu zmieniającego konwencję brukselską o konosamentach), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1990, nr 10, s. 361-365.

Carver on Bill sof Lading, oprac. G.H. Treitel, M.B. Francis, Reynolds Sweet & Maxwell, London 2017.

Chorzelski M., Określenie stron umowy przewozu ładunku drogą morską, TGM 1976/6/348 „Technika i Gospodarka Morska” 1976, nr 6, s. 348-354.

Chorzelski M., Przewóz ładunków kontenerowych – pojęcie opakowania – rozszerzenie odpowiedzialności przewoźnika. Glosa do wyroku Trybunatu Federalnego RFN z 19/09.1977 r., II ZR 77/75, „Technika i Gospodarka Morska” 1978, nr 3, s. 190.

Ciszewski J., Ereciński T., Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, cz. 3:Przepisy z zakresu międzynarodowego prawa cywilnego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1998.

Ciszewski J.,Konwencja z Lugano. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001.

Colinvaux R.P., The Carriage of Goods by Sea Act. 1924, Stevens & Sons Limited, London 1954.

Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics, Edinburgh, UK, 3-4.09.2015, (ed.) R. Thomas, S. Lamont-Black, „Lawtext Publishing Limited”, Witney 2017.

Darski St., W służbie żeglugi, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1978.

Davies M., Forwarders, NVOCC, Carmack, COGSA (or not): a Road map to Multimodal transport into and out of the USA, in: Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics. Presented at the Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics, Edinburgh, 03 Sep 2015-04 Sep 2015.

Dąbrowski D., Ambrożuk D., Wesołowski K., Garnowski K., Umowa przewozu osób i rzeczy w prawie polskim, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2020

Debatista Ch., The Sale of Goods Carried by Sea, Tottel Publishing, Haywards Heath 1998.

Dockray M., Cases and materials on the carriage of goods by sea, Routledge-Cavendish, Oxon 2007.

Dragun M., Ewolucja kwotowego ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika w międzynarodowej legislacji morskiej, TGM 1983/11/554 „Technika i Gospodarka Morska” 1983, nr 11, s. 554-556.

Dragun-Gertner M., Kwotowe ograniczenie odpowiedzialności przewoźnika w międzynarodowym prawie przewozowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1984.

Dragun-Gertner M., Morski list przewozowy – wybrane aspekty prawne, [w:] Zagadnienia prawne transportu i ubezpieczeń. Zeszyt naukowy z okazji nadania tytułu Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Szczecińskiego Profesorowi Władysławowi Górskiemu, (red.) K. Wesołowski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1993, s. 28-35.

Dragun-Gertner M., Ograniczenie autonomii woli stron morskich kontraktów żeglugowych, Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Morskiego, Gdańsk 1996. 

Dragun-Gertner M.,Problemy prawno-kolizyjnej autonomii woli stron morskich kontraktów przewozowych, „Prawo Morskie” 1995, t. IX, s. 173-180.

Dragun-Gertner M., Przesłanki tendencji do ograniczania autonomii woli stron międzynarodowych kontraktów żeglugowych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Law v. XXVIII, Toruń 1990, s. 15-28.

Electronic Bills of Lading, https://comitemaritime.org/work/rules-for-electronic-billing-of-lading/ [dostęp: 17.02.2020].

Ellen E., Campbell D., International maritime fraud, Sweet and Maxwell, London 1981.

Ereciński T., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 21.04.1980 r., III CRN 305/78 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego według amerykańskiej ustawy o przewozie morskim towarów z 1936 r., ekscepcji błędu nautycznego), „Państwo i Prawo” 1981, nr 6, s. 141-146.

Europeizacja prawa morskiego, (red.) M. Adamowicz, J. Nawrot, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2016.

Fabian J., Czy klauzula arbitrażowa w konosamencie jest ważna? Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9.01.1969, I CZ 3/68, „Technika i Gospodarka Morska” 1969, nr 12, s. 549-551.

Ficoń K., Logistyka morska. Statki, porty, spedycja, Wydawnictwo Bel Studio, Warszawa 2010.

Figarski J., Rzeszewicz M., Klauzula jurysdykcyjna w umowach transportu międzynarodowego [artykuł niepublikowany. Materiały Polskich Linii Oceanicznych].

Fleszar K., Zagadnienia odpowiedzialności prawnej przewoźnika morskiego przy przewozie ładunków w kontenerach, Prace Instytutu Morskiego, Gdańsk 1972.

Fleszar T., Aspekty prawne przewozu morskiego kontenera, „Prace Instytutu Morskiego”, Gdańsk 1972.

Fleszar T., Niektóre warunki prawne przewozu morskiego kontenerów, „Prace Instytutu Morskiego”, Gdańsk 1971.

Gąsiorowski J., Pietraszewski J., Polskie orzecznictwo sądowe w sprawach morskich, Instytut Morski, Gdańsk 1973.

Gąsiorowski J., Pietraszewski J., Polskie orzecznictwo sądowe w sprawach morskich z roku 1970 i 1971, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk 1972.

Girvin D., Carriage of Goods by Sea, Oxford Press, Oxford 2011.

Goodie R., Commercial Law, Penguin Books, London 2004.

Górski J., Zagadnienia prawne związane z przewozem towarów w kontenerach, „Prace Instytutu Morskiego”, Gdańsk 1969.

Górski Wł., Charakter prawny umowy o przewóz towarów, „Gdańskie Studia Prawnicze” 1999, t. 5, s. 107-120.

Górski Wł., Wesołowski K., Komentarz do przepisów o umowie przewozu i spedycji, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 2009.

Grime R.,Shipping Law, Sweet & Maxwell, London 1978.

Halsbury’s Laws of England. Admiralty (Vol. 1)Jurisdiction of the High Court, LexisNexis Butterworths, 2007.

Hanusek St., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9.01.1969 r., I CZ 3/68 (dot. skutków nabycia konosamentu zawierającego klauzulę prorogacyjną), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1971, poz. 139c.

Hardy Ivamy E. R., Casebook on Carriage by Sea, Lloyd’s of London Press, London 1982.

Hill Ch., Maritime Law, Lloyd’s of London Press, London 1995.

Hill Ch., Robertson B., Hazelwood S., An introduction to P&I, Lloyd’s of London Press Ltd., London 1988.

Hippner H., Wzorce umowne w przewozie ładunku drogą morską, „Studia Iuridica Maritima” 1992, nr 2, s. 145-155.

Hodges S., Cases and Materials on Maritime Insurance Law, Cavendish Publishing Ltd., Oxon 2006.

Holman H., A Handy Book for Shipowners and Masters, The West of England Steamship Owners P&I Association Ltd., M.R. Holman, London 1964.

Hołowiński J., Umowa o przewóz ładunku drogą morską. Istota i charakter prawny, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1964.

Hołowiński J.T., Umowa o przewóz ładunku drogą morską. Istota i charakter prawny, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1964.

Hołowiński J.T., Morskie kontrakty przewozowe a praktyka polska, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk 1988.

Hołowiński J.T., O niektórych problemach czarterów-konosamentów, „Technika i Gospodarka Morska” 1978, nr 12, s. 728-830.

Hołowiński J.T., O ważności klauzuli jurysdykcyjnej i arbitrażowej w konosamencie, „Technika i Gospodarka Morska” 1980, nr 10, s. 526-528.

Hołowiński J.T., Odpowiedzialność przewoźnika morskiego za ładunek. Glosa do wyroku Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego d/s Żeglugi Morskiej i Śródlądowej w Gdyni, z 28.02.1971 r., „Technika i Gospodarka Morska” 1973, nr 4, s. 211- 220.

Hołowiński J.T., Odpowiedzialność przewoźnika morskiego za ładunek. Glosa do orzeczenia Sądu Arbitrażowego w Gdyni z 3.10.1977 r., „Technika i Gospodarka Morska” 1978, nr 10, s. 638-648.

Hołowiński J.T., Odpowiedzialność przewoźnika za braki w ładunku przewożonym na podstawie umowy czarterowej. Glosa do wyroku Sądu Polubownego z 15.09.1973 r, „Technika i Gospodarka Morska” 1974, nr 3, s. 157-165.

Hołowiński J.T., Propozycje zmian niektórych przepisów kodeksu morskiego dotyczących umowy przewozu, [w:] Wybrane zagadnienia prawa morskiego, (red.) A. Jastrzębska, A. Pawluk, Wydawnictwo Instytut Morski, Gdańsk 1984, s. 12-18.

Hołowiński J.T., Przeładunek według czarteru i konosamentu, Wydawnictwo Komunikacyjne, Warszawa 1955.

Hołowiński J.T., Przewoźnik morski a armator statku. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 31.03.1979 r., II CR 490/78, „Technika i Gospodarka Morska” 1980, nr 4, s. 224.

INTTRA’s Ocean Trade Platform – Part of E2open’s Leading TMS, http://www.inttra.com/ [dostęp: 17.02.2020].

Jabłoński E.,O katastrofalnych skutkach lekceważenia zdatności statku do żeglugi, „Prawo i Orzecznictwo Morskie” 1993, nr 29-30, s. 11-19.

Jarnot J., Podstawy włączenia do Kodeksu morskiego umowy przewozu ładunku portowego i umowy o sztauowanie, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk – Szczecin 1970.

Jodłowski J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9.01.1969 r., I CZ 3/68 (dot. klauzuli arbitrażowej w umowie czarterowej), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1971, poz. 33.

Kembe J., Qualification or characterization of logistics services agreement under French law; Presented at the Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics, Edinburgh, 03 Sep 2015-04 Sep 2015.  

Kindred H.M., Brooks M.R., Multimodal Transport Rules, Kluwer Law International, The Hague – London – Boston 2003.

Kochanowski K., Areszt statku morskiego, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2010.

Kochanowski K., Pojęcia demurrage i detention zastosowane do obrotu kontenerowego w Polsce, „Prawo Morskie” 2004, t. 20, s. 133-146.

Kochanowski K., Wyroki sądów zagranicznych w Polsce, „Rzeczpospolita” z 30.10.2009.

Kodeks morski. Komentarz(red.) D. Pyć, C. Łuczywek, I. Zużewicz-Wiewiórowska, Wolters Kluwer, Warszawa 2022].

Kodeks morski.The Polish Maritime Code, (oprac.) J. Łopuski, R. Adamski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1985.

Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, Komentarz, (red.) K. Piasecki, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1997.

Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, Komentarz do art. 506-1217, (red.) A. Zieliński, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006.

Kodeks postępowania cywilnego, t. 3, Komentarz, (red.) K. Piasecki, Wyd. 4, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007.

Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1096-1217 KPC oraz aktów prawnych UE regulujących międzynarodowe postępowanie cywilne, t. 3, (red.) K. Piasecki, wyd. 4, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006.

Konert A., Odpowiedzialność cywilna przewoźnika lotniczego, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.

Krąkowska-Antczak J., Popielarski P., Polskie orzecznictwo sądowe i arbitrażowe w sprawach morskich w roku 1969, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk-Szczecin 1979.

Krasicki A., Umowa przewozu typu „volume contract” w świetle przepisów kodeksu morskiego, „Technika i Gospodarka Morska” 1978, nr 3, s. 150-158.

Kruczalak K., Dokumenty przewozowe w prawie morskim (w świetle prawa krajowego i międzynarodowego), Wydawnictwo Naukowe Instytutu Morskiego, Gdańsk 1994.

Kunert J., Dokumenty i kalkulacje w handlu morskim, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Gdynia 1946.

Kunert J., Technika handlu morskiego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1970.

Kuśmirek K., Składanie not gotowości i liczenie czasu na załadunek/wyładunek statku w soboty wolne od pracy, „Technika i Gospodarka Morska” 1975, nr 3, s. 151-156.

Kwaśniewski Z.,Odpowiedzialność w przewozie multimodalnym. Sympozjum w Hamburgu, 21-22 XI 1985, „Państwo i Prawo” 1986, R. 41, z. 8, s. 126-128.

Legros C., Applicable law in freight forwarding – case C-305/13 Haeger & Schmidt GmbH as applied by the Cour de Cassation in its decision of 10th February 2015.

Leksykon prawa morskiego. 100 podstawowych pojęć, (red.) D. Pyć, I. Zużewicz-Wiewiórkowska, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013.

Łętowska E., Podstawy prawa cywilnego, Ecostar, Warszawa 1993.

Lewandowski P., Nowina-Konopczyna W., Nowina-Konopka P., Prawo morskie. Umowa przewozu ładunku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1987.

Łopuski J., Encyklopedia podręczna prawa morskiego, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982.

Łopuski J., Glosa do orzeczenia Głównej Komisji Arbitrażowej z 31.03.1979, IP-1154/79 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1982, poz. 90a.

Łopuski J., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9.01.1969, I CZ 92/67 (dot. klauzuli arbitrażowej w umowie czarterowej), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1970, poz. 95c.

Łopuski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14.03.1879, II CR 221/78 (dot. przewozu ładunku drogą morską), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1980, poz. 56c.

Łopuski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14.09.1972, I CR 229/72 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego i awarii wspólnej), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1973, poz. 245c.

Łopuski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 21.04.1979, III CRN 305/78 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego według amerykańskiej ustawy o przewozie morskim towarów z 1936 r., ekscepcji błędu nautycznego), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1980, poz. 82c.

Łopuski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 22.11.1974 r., I CR 548/74 (dot. roszczenia odszkodowawczego z tytułu nienależytego wykonania przewozu morskiego ładunku), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1976, poz. 179c.

Łopuski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 30.01.1868, CR 541/67 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1969, poz. 35.

Łopuski J., Hołowiński J., Umowa morskiego przewozu ładunku w prawie europejskich krajów socjalistycznych, Wydawnictwo PiHZ, Warszawa 1971. 

Łopuski J., Konosamenty, w: System prawa prywatnego. Prawo papierów wartościowych, t. 18, (red.) A. Szumański, Wydawnictwo CH Beck, Warszawa 2010, s. 419-450.

Łopuski J., Konwencja Lugańska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001.  

Łopuski J., Międzynarodowe konwencje cywilnoprawne – niektóre zagadnienia stosowania i wykładni, w:Prace z prawa cywilnego wydane dla uczczenia pracy naukowej Profesora Józefa Stanisława Piątkowskiego, (red.) B. Kordasiewicz, E. Łętowska, Ossolineum, Wrocław – Warszawa 1985.

Łopuski J., O żegludze i prawie morskim, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2011.

Łopuski J., O żegludze i prawie morskim. Wspomnienia i refleksje, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Gdynia 2011.

Łopuski J., Odpowiedzialność za szkodę w żegludze morskiej, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1969.

Łopuski J.,Odpowiedzialność za szkody ładunkowe wynikłe w międzynarodowym transporcie mieszanym z udziałem przewoźnika morskiego, „Problemy Prawa Przewozowego” 1979, nr 1, s. 53-58.

Łopuski J., Prawo morskie dla oficerów marynarki handlowej, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972.

Łopuski J., Problemy teoretyczne międzynarodowego ujednolicenia prawa morskiego, „Problemy Prawne Handlu Zagranicznego” 1984, nr 8, s. 34-40.

Łopuski J., Reforma morskiego prawa przewozowego. Reguły Hamburskie 1978, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego”, „Problemy Prawa Przewozowego” 1980, nr 2, s. 33-42.

Łopuski J., Z dziejów prawa morskiego – procesy rozwojowe i ich uwarunkowania. Prawo morskie, t. 3, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989.

Lord Chorley M.A., Giles O.C., Shipping Law, Sir Isaac Pitman & Sons, London 1947.

Lorenzon F., A uniform liability regime for multimodal transport, in: Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics. Presented at the Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics, Edinburgh, 03 Sep 2015-04 Sep 2015.

Lorenzon F., Multimodal transport evolving: freedom and regulation three decades after the 1980 MTO Convention, in:Maritime Law Evolving, ed. M. Clarke, Hart Publishing, Oxford 2013, p. 163-180.

Lynch M., Choose your jurisdiction carefully, Piper Alderman, Sydney 2011.

Maersk, Terms of Carriage, https://terms.maersk.com/carriage [dostęp: 16.12.2020].

Marinelli M., The Impact of the Container Shipping Alliances, https://www.morethanshipping.com/the-impact-of-the-container-shipping-alliances/ [dostęp: 11.02.2020].

Matysik St., Glosa do orzeczenia Głównej Komisji Arbitrażowej z 17.06.1970, BO -12759/69 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego za opóźnienie podstawienia statku pod załadunek), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1971, poz. 74a.

Matysik St., Glosa do orzeczenia Głównej Komisji Arbitrażowej z 8.04.1968, BO-1390/68 (dot. odpowiedzialności za przestój statku), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1969, poz. 46a.

Matysik St., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 25.11.1976 r., II CR 350/76 (dot. odpowiedzialności przewoźnika morskiego), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1977, poz. 159c.

Matysik St., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 7.11.1967, CR 289/67 (dot. wykładni art. 157 i 158 k.m.), „Państwo i Prawo” 1969, nr 4-5, s. 908-913.

Matysik St., Podręcznik prawa morskiego, PWN, Warszawa 1979.

Matysik St., Prawo morskie. Zarys systemu, t. 2: Przewóz towarów, przewóz pasażerów, czarter na czas, usługi pomocnicze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973.

Maura P., Meana V., The Validity of Jurisdiction Clauses in Bills of Lading, Fernando Meana Green & Co. Abogados, Madrid 2002.

Meissner W., Błąd nautyczny reliktem prawa morskiego, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk 1970.

Młynarczyk J., Pojęcie jednostki ładunku w przewozach morskich. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 17.09.1967 r., I CR 289/67, „Technika i Gospodarka Morska” 1972, nr 2, s. 77-84.

Młynarczyk J., Prawo morskie, Info-Trade, Gdańsk 1998.

MSC, Sea Waybill Tems & Conditions, https://www.msc.com/getattachment/fdebc8fb-faf5-4405-ab32-4e97f5486878/636355602856533885 [dostęp: 27.11.2020].

Multimodal Transport. Avoiding Legal Problems, ed. D. Faber, Lloyd’s of London Press, London – Hong Kong 1997.

Myburgh P., Uniformity or Unilateralism in the Law of Carriage of Goods by Sea, Victoria University of Wellington Law Review, Wellington 2001.

Norrman A., Henkow O., Logistics principles vs. legal principles: fractions and challenges, „International Journal of Physical Distribution & Logistics Management” 2014, Vol. 44, No. 10, pp. 744-767.  

Ogiegło L., Tytuł XV Umowa spedycji, w: System prawa prywatnego, t. 7: Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2004, s. 737-770.

Olszewski R., Opis ładunku w konosamencie według Kodeksu morskiego, „Technika i Gospodarka Morska” 1965, nr 7, s. 28-35.

Olszewski R.,Problemy prawne listów gwarancyjnych, „Zeszyty Naukowe WSM” 1965, nr 2, s. 12-20.

Podręcznik spedytora, (red.) D. Marciniak-Neider i J. Neider, Wydawnictwo Polska Izba Spedycji i Logistyki, Gdynia 2014.

Power V.J.G., EC Shipping Law, Lloyd’s of London Press, London 1998.

Prawo morskie, t. I, Wstęp do teorii współczesnego prawa morskiego, red. J. Łopuski, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996.

Prawo morskie, t. II, cz. 3: Prawo żeglugi morskiej 1, (red.) J. Łopuski, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1998.

Prawo morskie, t. II, cz. 3 :Prawo żeglugi morskiej 2, (red.) J. Łopuski, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000.

Raleigh C., Enforceability of Foreign Jurisdiction Clauses in Ocean Bills of Lading, Cozen and O’Connor, New York 2000.

Richardson J., The Hague and Hague-Visby Rules, Lloyd’s of London Press, London – Hong Kong 1998.

Salomon A., Spedycja w handlu morskim. Procedura i dokumenty, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003.

Schramm H.-J., Standard freight forwarding terms and logistics practices, [in:] Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics. Presented at the Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics, Edinburgh, 03 Sep 2015-04 Sep 2015.

Siedlecki J., Komentarz do Działu I Kodeksu morskiego (Tytuł IV – Umowy), Gdańsk – Szczecin 1972.

Siedlecki J., Konosament – dalsza reforma Konwencji brukselskiej z 1924 roku, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk 1970.

Siedlecki J., Kryteria nowelizacji umowy przewozu ładunku w Kodeksie morskim, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk – Szczecin 1970.

Siedlecki J., Ograniczenie odpowiedzialności za szkody powstałe w handlowej żegludze morskiej, Palestra 1975, nr 4, s. 4-12.

Siedlecki J., Orzecznictwo morskie państw kapitalistycznych (lata 1953-1964). Umowa przewozu ładunku, Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Gdańsk – Szczecin 1971.

Siedlecki J.,Przedawnienie roszczeń z tytułu szkód ładunkowych w przewozie morskim. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 21.12.1973 r., l CE 663/73, „Technika i Gospodarka Morska” 1975, nr 12, s. 732-740.

Sieveking A., The German Law Relating to the Carriage of Goods by Sea, Stevens and Sons Limited, Rochford 1997.

Singh L, The Law of Carriage of Goods by Sea, Bloomsbury Publishing Plc, London 2012.

Sowiński Wł., Konwencje brukselskie z 1924 r. i 1926 r. dotyczące prawa morskiego, Gebethner i Wolff, Warszawa 1938.

Sowiński Wł., Zarys morskiego prawa handlowego, Instytut Bałtycki, Gdańsk – Bydgoszcz – Szczecin 1946.

Stec M., Umowa przewozu w transporcie towarowym, Lexonline.wolterskluwer.pl.

Stevens E.F., Shipping Practice. With a consideration of the Law Relating Thereto, Sir Isaac Pitman & Sons, London 1947.

Suchorzewski St., Problem odpowiedzialności w transporcie wiązanym, „Technika i Gospodarka Morska” 1979, nr 7, s. 127-140.

Suchorzewski St., Protokół Brukselski do konwencji o konosamentach, „Technika i Gospodarka Morska” 1977, nr 12, s. 725-730.

System Prawa cywilnego, t. 3, cz. 2,Prawo zobowiązań, część szczegółowa, (red.) S. Grzybowski, Ossolineum, Wrocław 1976.

System Prawa Prywatnego, t. 7,Prawo zobowiązań – część szczegółowa, (red.) J. Rajski, C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2004.

System Prawa Prywatnego, t. 8,Prawo zobowiązań – część szczegółowa, (red.) T. Panowicz-Lipska, C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2004.

Szanciłło T., Odpowiedzialność kontraktowa przewoźnika przy przewozach drogowych przesyłek towarowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013.

Sztuba Z., Glosa do orzeczenia Głównej Komisji Arbitrażowej z 21.08.1982 r., OT 5343/82 (dot. przedawnienia roszczenia ubezpieczającego z tytułu ubezpieczenia ładunku morskiego), „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1986, poz. 66a.

Tetley W., Jurisdiction and Arbitration Clauses in Carriage of Goods by Sea in Canada – The New Law and OT Africa Line Ltd v Magic Sportswear Corp, Tetley’s Maritime and Admiralty Law (at 17 February 2007), 18-20.

Tetley W., Jurisdiction Clauses and Forum Non Conveniens in the Carriage of Goods by Sea, in: Jurisdiction and Forum Selection in International Maritime Law. Essays in Honor of Robert Force, Kluwer Law International, Hague 2005, s. 182-263.

Tetley W., McDonough B.G., Nixon E.B., Marine Cargo Claims, Éditions Y. Blais, Montreal 1988.

Tettenborn A., Bills of Lading, Multimodal Transport Documents and Other Things, in: Carriage of goods by Sea, land and Air. Uni-modal and Multi-modal Transport in the 21^st Century, Los Libros de las Catarata, Madrid 2006, p. 126-144. 

Tettenborn A., Codification – best left to states or to someone else? [Materiały z Konferencji naukowej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w ramach „X Europejskiego Kolokwium Badań Prawa Morskiego – Kodyfikacje prawa morskiego”, 20-21 września 2018].

The Carriage of Goods by Sea Under the Rotterdam Rules, (ed.) Th.D. Rhidian, Informa Law from Routledge 2010.

Todd P., Casus and Materials on International Trade Law, Sweet and Maxwell, London 2003. 

Torbus A., Umowa jurysdykcyjna w systemie międzynarodowego postępowania cywilnego, TONiK „Dom Organizatora”, Toruń 2012.

Tyczka M., Nieważność klauzuli arbitrażowej w konosamencie. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9/01/1969, I CZ 3/68, „Technika i Gospodarka Morska” 1970, nr 5, s. 209-215.

Tyczka M., Ważność klauzuli arbitrażowej w umowie czarterowej. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 18.04.1972, I CZ 176/71, „Technika i Gospodarka Morska” 1974, nr 5, s. 276-285.

Van Hooydonk E., Towards a worldwide restatement of the general principles of maritime law, „The Journal of International Maritime Law” 2014, No 20, pp. 170-182.

Verheyen W., Freight integrators: Carriers, freight forwarders or commissionaires de transport?, [in:] Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics. Presented at the Current Issues in Freight Forwarding: Law and Logistics, Edinburgh, 03 Sep 2015-04 Sep 2015.

Walczak R., Międzynarodowy przewóz drogowy, C.H. Beck, Warszawa 2006.

Wang F.F., Internet Jurisdiction and Choice of Law. Legal Practices in the EU, US and China, Cambridge University Press, Cambridge 2010.

Weitz K., Konwencja z Lugano. Wykonalność zagranicznych orzeczeń przed sądami polskimi, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2002.

Wesołowski K., Umowa międzynarodowego przewozu drogowego towarów na podstawie CMR, Wolters Kluwert Polska, Warszawa 2013.

Zaleszczuk T., Odpowiedzialność właściciela statku wyczarterowanego na czas w stosunku do osoby nie będącej konosamentowym odbiorcą. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 31.04.1974., l CR 301/74, „Technika i Gospodarka Morska” 1975, nr 7, s. 409-414.