Fenomen spółdzielni rolników. Pomiędzy rynkiem, hierarchią i klanem

Wprowadzenie 9


Część I
Spółdzielnie rolników w ujęciu neoklasycznym

Rozdział 1
Tradycyjna teoria firmy a istota i funkcjonowanie spółdzielni rolników 25
1.1. Wczesny nurt rozważań ekonomicznych na temat spółdzielni 25
1.2. Spółdzielnia jako forma rozszerzenia działalności ekonomicznej gospodarstw 32
1.3. Spółdzielnia jako niezależne przedsiębiorstwo 39

Rozdział 2
Neoklasyczne modele spółdzielni a korzyści rolników i dobrobyt ekonomiczny .......................................................................................59
2.1. Przykład spółdzielni zaopatrzenia ..............................................................59
2.2. Wkomponowanie specyficznych celów spółdzielni w neoklasyczną teorię firmy 60
2.2.1. Możliwe cele spółdzielni 60
2.2.2. Maksymalizacja jednostkowej premii dla członków spółdzielni (1) 64
2.2.3. Maksymalizacja premii dla członków spółdzielni (2) 66
2.2.4. Minimalizacja ceny ostatecznej środka produkcji (3) 67
2.2.5. Łączna maksymalizacja nadwyżki konsumenta i zysku producenta (4) 68
2.2.6. Minimalizacja ceny transakcyjnej środka produkcji (5) 70
2.3. Stabilność rozwiązań związanych z różnymi celami spółdzielni 73
2.4. Wpływ długiego okresu na rozwiązania związane z różnymi celami spółdzielni 76


Część II
Spółdzielnie rolników w ujęciu nowej ekonomii instytucjonalnej

Rozdział 3
Pomiędzy rynkiem a hierarchią - instytucje koordynacji w procesach kontraktowania 89
3.1. Geneza i rozwój nowej ekonomii instytucjonalnej 89
3.1.1. Podglebie 89
3.1.2. Wiodący twórcy nowej ekonomii instytucjonalnej 92
3.2. Kluczowe elementy nowej ekonomii instytucjonalnej 103
3.2.1. Instytucje 103
3.2.2. Transakcje i kontraktowanie 108
3.2.3. Koszty transakcyjne 120

Rozdział 4
Spółdzielnia rolników - hybrydowa instytucja koordynacji 125
4.1. Sposoby koordynacji transakcji w ujęciu Williamsona 125
4.2. Hybrydy jako instytucje koordynacji transakcji 128
4.3. Hybrydowy charakter spółdzielni 139

Rozdział 5
Uzasadnienie istnienia spółdzielni rolników w kontekście zawodności kontraktowania rynkowego 147
5.1. Integracja pionowa jako alternatywa dla kontraktowania rynkowego 147
5.2. Spółdzielnie a „zwykła" siła rynkowa 149
5.3. Spółdzielnie a siła rynkowa wynikająca z fundamentalnej transformacji 154
5.3.1. Istota specyficzności aktywów a rolnictwo 154
5.3.2. Specyficzność położenia aktywów w rolnictwie 157
5.3.3. Czasowa specyficzność aktywów w rolnictwie 165
5.3.4. Niepewność i częstotliwość transakcji 167

Rozdział 6
Spółdzielnia rolników - hybrydowa forma własności 171
6.1. Osobliwość posiadania w spółdzielni - własność jako sposób na ograniczenie zawodności kontraktowania rynkowego 171
6.2. Istota praw własności 174
6.3. Rodzaje praw własności 181
6.4. Swoistość uprawnień własnościowych w spółdzielni 192

Rozdział 7
Osobliwość spółdzielni rolników w kontekście problemów wynikających z ograniczenia kompletności uprawnień własnościowych 197
7.1. Problem horyzontu 197
7.1.1. Istota problemu horyzontu 197
7.1.2. Problem horyzontu a spółdzielnie rolników 202
7.1.2.1. Dotkliwość problemu horyzontu w spółdzielniach na tle alternatywnych rozwiązań własnościowych 203
7.1.2.2. „Postrzegana" stopa dyskontowa a problem horyzontu w spółdzielniach rolników 207
7.1.2.3. Problem horyzontu a heterogeniczność spółdzielni rolników 211
7.2. Problem jazdy na gapę 215
7.2.1. Istota problemu gapowicza 215
7.2.2. Interwencja państwa i prywatyzacja jako odpowiedzi na problem jazdy na gapę 218
7.2.3. Alternatywne podejścia do problemu jazdy na gapę 221

Rozdział 8
Osobliwość spółdzielni rolników w kontekście problemów wynikających ze współdzielenia i separacji uprawnień własnościowych 235
8.1. Problem kolektywnego podejmowania decyzji 235
8.2. Problem agencji 244
8.2.1. Istota problemu agencji 244
8.2.2. Problem agencji a spółdzielnie rolników 247
8.2.2.1. Dotkliwość braku dostępu spółdzielni do rynku kapitałowego 247
8.2.2.2. Problem agencji a społeczny charakter spółdzielni 252
8.2.2.3. Konkluzje 256
8.3. Problem portfela 257


Część III
Spółdzielnie rolników w ujęciu systemowym

Rozdział 9
Spółdzielnia rolników jako system koordynacji i jego wewnętrzna struktura 265
9.1. Podejście systemowe 265
9.2. Instytucje koordynacji jako gospodarcze systemy sterowania 268
9.3. Relacje łączące elementy w gospodarczych systemach sterowania 273
9.3.1. Więzi realne 273
9.3.2. Więzi regulacyjne 275
9.3.2.1. Kategoria I: trwałe lub względnie stałe reguły i normy o charakterze ogólnym, dotyczące zagadnień dobrze ustrukturyzowanych, programowalnych 276
9.3.2.2. Kategoria II: mechanizmy oparte o bieżące dostosowania ad hoc do zmieniających się okoliczności, jak również oparte o decyzje uprzednie, ale dotyczące szczególnych przypadków i zagadnień słabo ustrukturyzowanych 280
9.4. Rynek jako system sterowania 284
9.5. Hierarchia jako system sterowania 285
9.6. Klan jako system sterowania 287
9.7. Spółdzielnia sensu largo jako system sterowania 289

Rozdział 10
Spółdzielnia jako organizacja w quasi-stacjonarnej równowadze wobec wyzwań adaptacyjnych 295
10.1. Organizacja w ujęciu Barnarda-Simona 295
10.2. Spółdzielnie rolników jako organizacje 298
10.3. Równowaga organizacyjna spółdzielni w kontekście analizy pola sił 302
10.4. Spółdzielnia jako organizacja w dynamicznej równowadze - adaptacja do otoczenia 311
10.4.1. Istota skali spółdzielni 312
10.4.2. Wyzwania adaptacyjne spółdzielni w ujęciu dynamiki systemów 314
10.4.2.1. Pętla: liczba członków - korzyści skali 316
10.4.2.2. Pętla: nakłady pracy - korzyści skali 326
10.4.2.3. Pętla: nakłady kapitału - korzyści skali 332

Tezy końcowe 339
Bibliografia 363
Spis tabel 389
Spis rysunków 391

Dr hab. Michał Pietrzak, prof. SGGW - absolwent Wydziału Zarządzania UW, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH oraz Wydziału Nauk Ekonomicznych SGGW. Główne obszary zainteresowań: nowa ekonomia instytucjonalna, ekonomia branży (IO), strategia i struktura, pomiar efektywności, zarządzanie wiedzą. Autor ponad 160 publikacji z tego zakresu. Pracownik Wydziału Nauk Ekonomicznych SGGW. Wiceprzewodniczący Komisji Rektorskiej ds. Rozwoju Uczelni. Kierownik Programu MBA „Zarządzanie w agrobiznesie". Członek Rady Naukowej Forum Myśli Instytucjonalnej. Współpracuje z praktyką gospodarczą i sektorem publicznym - jako autor ekspertyz oraz prowadząc projekty doradcze i szkolenia. Laureat licznych nagród i wyróżnień, w tym: „Fellow & Distinguished Scholar Award of the International Institute for Applied Knowledge Management" (IIAKM).