Dobre zdrowie. Zdrowie z perspektywy psychologii pozytywnej

Wprowadzenie 7

Rozdział 1
Wielowymiarowe zdrowie - jedno czy wiele rodzajów? 11
1.1. Ujęcie pozytywne − o co chodzi z psychologią pozytywną? 11
1.2. Pojęcie zdrowia i jego modeli - wielowymiarowe ujęcie zdrowia 13
1.3. Różne drogi do szczęścia − poczucie szczęścia i jego wpływ na zdrowie człowieka 17
1.4. Szczęście, zdrowie i dobre życie 20
1.5. Zdrowie z perspektywy psychologii pozytywnej - bycie zdrowym w chorobie 27
1.6. W sytuacji choroby - pozytywne przystosowanie i powrót do równowagi 32

Rozdział 2
Emocje w zdrowiu 39
2.1. Geneza emocji 40
2.2. Jak działają emocje? 42
2.3. Regulacja emocji jako proces 45
2.4. Regulacja emocjonalna jako podstawowa umiejętność istotna dla zachowania zdrowia 49
2.5. Emocje o znaku pozytywnym i ich rola w zdrowiu 52
2.6. Emocje o znaku negatywnym i ich rola w zdrowiu 58
2.7. Sposoby pracy w obszarze regulacji emocjonalnej - lista proponowanych interwencji 62

Rozdział 3
Zdrowe, czyli racjonalne myślenie 65
3.1. Nasze myśli i emocje zależne od sytuacji 66
3.2. Jak kształtować zdrowe myślenie? Związki podejścia poznawczo-behawioralnego i psychologii pozytywnej 75
3.3. Zasoby osobiste wpływające na poziom zdrowia z perspektywy poznawczej 79

Rozdział 4
Zachowanie zdrowotne 93
4.1. Zachowania zdrowotne i teorie ich powstawania 93
4.2. Motywacja do podejmowania zachowań zdrowotnych - dlaczego chęci i plan często nie wystarczą? Różne sposoby myślenia o zmianie 95
4.3. Życie zgodne z wartościami 110
4.4. Siły charakteru a zachowanie 113
4.5. Siły sygnaturowe a szczęście według modelu Perma 118
4.6. Interwencje pozytywne jako zachowania poprawiające zdrowie psychofizyczne (Sin i Lyubomirsky, 2009) 119

Aneks - Narzędziownik 125
Bibliografia 175

Ajzen I. & Fishbein M. (2000). Attitudes and the attitude-behavior relation: Reasoned and automatic processes. European review of social psychology, 11(1), 1-33.

Antonovsky A. (1996). The salutogenic model as a theory to guide health promotion. Health promotion international, 11(1), 11-18.

Antonovsky A. (2005). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować?, Wyd. Fund. Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.

Armitage C.J. & Conner M. (2000). Social cognition models and health behaviour: A structured review. Psychology and health, 15(2), 173-189, Bagozzi R.P., Edwards E.A., (1998). Goal setting and goal pursuit in the regulation of bodyweight, „Psychology and Health” 13, s. 593-621.

Aspinwall L.G. & Brunhart S.M. (1996). Distinguishing optimism from denial: Optimistic beliefs predict attention to health threats, „Personality and Social Psychology Bulletin” 22(10), 993-1003.

Bandura A. (2001). Social cognitive theory: an agentic perspective. „Annual Review of Psychology” 52, 1-26.

Bono G., Emmons R.A., & McCullough M.E. (2004). Gratitude in practice and the practice of gratitude. Positive psychology in practice, 464-481.

Bolier L., Haverman M., Westerhof G.J., Riper H., Smit F., & Bohlmeijer E. (2013). Positive psychology interventions: a meta-analysis of randomized controlled studies. BMC public health, 13, 119.

Bandura A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change, „Psychological review” 84(2), 191.

Bandura A. (1991). Social cognitive theory of self-regulation, „Organizational behavior and human decision processes” 50(2), 248-287.

Bandura A. (1997). Theoretical perspectives. Self-efficacy: The exercise of control, 1-35.

Bandura A. (2007). Teoria społecznego uczenia się, PWN, Warszawa.

Barber L.K., Munz D.C., Bagsby P.G., & Grawitch M.J. (2009). When does time perspective matter? Self-control as a moderator between time perspective and academic achievement. Personality and individual differences, 46(2), 250-253.

Barlow D.H. (2002). Anxiety and Its Disorders: The Nature and Treatment of Anxiety and Panic (2nd Edition), Guilford Press, London.

Beck J.S. (2011). Cognitive-behavioral therapy. Clinical textbook of addictive disorders, 491, 474-501.

Becker M.H. (1974). The health belief model and sick role behavior. Health education monographs, 2(4), 409-419.

Białecka-Pikul M. & Stępień-Nycz M. (2011). Dynamika rozwoju emocjonalnego. Doświadczenie, rozumienie i regulacja emocji, [w:] Dynamika emocji: Teoria i praktyka, D. Doliński, W. Błaszczak (red.), PWN, Warszawa.

Block J.H. & Block J. (1980). The role of ego-control and ego-resiliency in the organization of behavior. In Minnesota symposia on child psychology (Vol. 13, pp. 39-101).

Boehm J.K., Chen Y., Qureshi F., Soo J., Umukoro P., Hernandez R., & Kubzansky L.D. (2020). Positive emotions and favorable cardiovascular health: a 20-year longitudinal study. „Preventic medicine” 136, 103-106.

Boniwell I., & Zimbardo P.G. (2004). Balancing time perspective in pursuit of optimal functioning. Positive psychology in practice, 12, 141-155.

Burton N.W., Pakenham K.I., & Brown, W.J. (2010). Feasibility and effectiveness of psychosocial resilience training: a pilot study of the READY program, „Psychology, health & medicine” 15(3), 266-277.

Cabanac M. (2002). What is emotion?. Behavioural processes, 60(2), 69-83.

Carifio J. & Rhodes L. (2002). Construct validities and the empirical relationships between optimism, hope, self-efficacy, and locus of control. Work, 19(2), 125-136.

Celano C.M., Albanese A.M., Millstein R.A., Mastromauro C.A., Chung W.J., Campbell K.A., & Huffman J.C. (2018). Optimizing a positive psychology intervention to promote health behaviors following an acute coronary syndrome: the Positive Emotions after Acute Coronary Events-III (PEACE-III) randomized factorial trial. „Psychosomatic medicine” 80(6), 526.

Cicchetti D., Ackerman B.P., & Izard C.E. (1995). Emotions and emotion regulation in developmental psychopathology, „Development and psychopathology” 7(1), 1-10.

Cierpiałkowska L., & Sęk H. (2006). Zdrowie i zaburzenia z perspektywy rozwojowej i procesualnej. Próba integracji podejścia salutogenetycznego i patogenetycznego[Health and disorders from developmental and procesual perspectives. An attempt to integrate salutogenetic and pathogenetic approaches]. Psychologia zdrowia. Teoria, metodologia i empiria, 21-39.

Cieślak M., & Bidzan M. (2015). Wzrost osobowy u młodzieży zmagającej się z chorobą nowotworową – charakterystyka zjawiska. Psychoonkologia, 4, 152-160 Cohen S., Pressman S.D. (2005). Does positive affect influence health?, „Psychological bulletin” 131(6), 925.

Cole P.M., Michel M.K., & Teti L.O.D. (1994). The development of emotion regulation and dysregulation: A clinical perspective. Monographs of the society for research in child development, 59(2-3), 73-102.

Cohen S., Kessler R.C., & Gordon L.U. (Eds.). (1997). Measuring stress: A guide for health and social scientists. Oxford University Press on Demand.

Cosmides L., & Tooby J. (2005). Neurocognitive adaptations designed for social exchange. The handbook of evolutionary psychology, 584-627.

Csikszentmihalyi M., Abuhamdeh S., & Nakamura J. (2014). Flow. In Flow and the foundations of positive psychology (pp. 227-238). Springer, Dordrecht.

D’Acquisto F. (2017). Affective immunology: where emotions and the immune response converge, „Dialogues in clinical neuroscience” 19(1), 9.

Dahlsgaard K., Peterson C., & Seligman M.E. (2005). Shared virtue: The convergence of valued human strengths across culture and history, „Review of general psychology” 9(3), 203-213.

Danner D.D., Snowdon D.A., & Friesen W.V. (2001). Positive emotions in early life and longevity: findings from the nun study, „Journal of personality and social psychology” 80(5), 804.

Dantzer R., Cohen S., Russo S.J., & Dinan T.G. (2018). Resilience and immunity, „Brain, behavior, and immunity” 74, 28-42.

Daugherty J.R., & Brase G.L. (2010). Taking time to be healthy: Predicting health behaviors with delay discounting and time perspective, „Personality and Individual differences” 48(2), 202-207.

Davidson R.J., Pizzagalli D., Nitschke J.B., Putnam K. (2002), Depression: perspectives from affective neuroscience, „Annual Review of Psychology” 53: 545-574.

Davidson R.J., Kabat-Zinn, J., Schumacher J., Rosenkranz M., Muller D., Santorelli S.F., & Sheridan J.F. (2003). Alterations in brain and immune function produced by mindfulness meditation. „Psychosomatic medicine” 65(4), 564-570.

Davis R.N., & Nolen-Hoeksema, S. (2000). Cognitive inflexibility among ruminators and nonruminators. „Cognitive therapy and research” 24(6), 699-711.

De Neve J.E., Diener E., Tay L., & Xuereb C. (2013). The objective benefits of subjective well-being. World happiness report.

Diener E. (2000). Subjective well-being: The science of happiness and a proposal for a national index, „American psychologist” 55(1), 34. Diener i in., 2002.

Diener E., & Chan M.Y. (2011). Happy people live longer: Subjective well‐being contributes to health and longevity. „Applied Psychology: Health and Well‐Being” 3(1), 1-43.

Diener E., Pressman S.D., Hunter J., & Delgadillo‐Chase D. (2017). If, why, and when subjective well‐being influences health, and future needed research, „Applied Psychology: Health and Well‐Being” 9(2), 133-167.

Diener E., & Fujita F. (1995), Resources, personal strivings, and subjective well-being: a nomothetic and idiographic approach, „Journal of personality and social psychology” 68(5), 926.

Dobrenko K., & Jarymowicz M. (2011). Rozpoznawanie eksponowanych podprogowo słów o negatywnych bądź pozytywnych konotacjach. „Psychologia – Etologia – Genetyka” (23), 29-45.

Dvir Y., Ford J.D., Hill M., & Frazier J.A. (2014). Childhood maltreatment, emotional dysregulation, and psychiatric comorbidities, „Harvard review of psychiatry” 22(3), 149.

Duckworth L., Steen T.A., & Seligman M.E. (2005). Positive psychology in clinical practice, „Annual Review of Clinical Psycholology” 1, 629-651.

Eaton R.J., Bradley G., & Morrissey, S. (2014). Positive predispositions, quality of life and chronic illness. Psychology, „Health & Medicine” 19(4), 473-489.

Ellis A. (1977). Rational-emotive therapy: Research data that supports the clinical and personality hypotheses of RET and other modes of cognitive-behavior therapy, „The Counseling Psychologist” 7(1), 2-42.

Ellis A. (1997). Must musturbation and demandingness lead to emotional disorders?, „Psychotherapy: Theory, research, practice, training” 34(1), 95.

Ekman P. (1970), Universal facial expressions of emotions. „California mental health research digest” 8(4), 151-158.

Ekman P., Freisen W.V., & Ancoli S. (1980). Facial signs of emotional experience. „Journal of personality and social psychology” 39(6), 1125.

Ellis A. (2008), Głębokie uzdrawianie emocji. Zielona Sowa, Kraków.

Erikson E. (2004). Tożsamość a cykl życia, Zysk i S-ka, Poznań.

Eriksson M, Lindström B. (2005). Validity of Antonovsky’s sense of coherence scale: a systematic review, „Journal of Epidemiological Community Health” 59: 460-466.

Ewles L. & Simnet I. (1987). Promoting Health − A Practical Guide to Health Education. John Wiley and Sons, Chichester.

Fishbein M. & Ajzen I. (1975). Belief, Attitude, Intention, and Behavior: An Introduction to Theory and Research. Reading, MA: Addison-Wesley.

Folkman S., & Moskowitz J.T. (2000). Positive affect and the other side of coping, „American psychologist” 55(6), 647.

Fournier M., de Ridder D., & Bensing J. (2002). How optimism contributes to the adaptation of chronic illness. A prospective study into the enduring effects of optimism on adaptation moderated by the controllability of chronic illness. „Personality and Individual Differences” 33(7), 1163-1183.

Fredrickson B. & Levenson R.W. (1998). Positive emotions speed recovery from the cardiovascular sequelae of negative emotions, „Cognition & emotion” 12(2), 191-220.

Fredrickson B.L., Mancuso R.A., Branigan C. & Tugade M.M. (2000). The Undoing Effect of Positive Emotions. Motivation and emotion, 24(4), 237-258. https://doi.org/10.1023/a:1010796329158.

Fredrickson B.L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions, „American psychologist” 56(3), 218.

Fredrickson B.L., Tugade M.M., Waugh C.E., & Larkin G.R. (2003). What good are positive emotions in crisis? A prospective study of resilience and emotions following the terrorist attacks on the United States on September 11th, 2001. „Journal of personality and social psychology” 84(2), 365.

Fredrickson B.L. (2008). Promoting positive affect. The science of subjective well-being, 449-468.

Frijda N.H. (1986). The emotions, Cambridge University Press.

Frijda N.H. (1993). The place of appraisal in emotion, „Cognition & Emotion” 7(3-4), 357-387.

Gable S.L., Reis H.T., Impett E.A. & Asher E.R. (2004). What do you do when things go right? The intrapersonal and interpersonal benefits of sharing positive events, „Journal of personality and social psychology” 87(2), 228.

Gelb M.J. (2004), Myśleć jak Leonardo da Vinci, Siedem kroków do genialności na co dzień. Dom Wydawniczy„Rebis”, Poznań.

Giner-Sorolla R. (2001). Guilty pleasures and grim necessities: affective attitudes in dilemmas of self-control, „Journal of personality and social psychology” 80(2), 206.

Gratz K.L., & Roemer L. (2004). Multidimensional assessment of emotion regulation and dysregulation: Development, factor structure, and initial validation of the difficulties in emotion regulation scale, „Journal of psychopathology and behavioral assessment” 26(1), 41-54.

Gross J.J. (1998), The emerging field of emotion regulation: An integrative review, „Review of general psychology” 2(3), 271-299.

Gross J.J. (2002). Emotion regulation: Affective, cognitive, and social consequences, „Psychophysiology” 39(3), 281-291.

Gottman J.M., Katz L.F., & Hooven C. (2013). Meta-emotion: How families communicate emotionally. Routledge.

Govindji R., & Linley P.A. (2007). Strengths use, self-concordance and well-being: Implications for strengths coaching and coaching psychologists, „International Coaching Psychology Review” 2(2), 143-153.

Gulla B., & Tucholska K. (2007). Psychologia pozytywna: cele naukowo-badawcze i aplikacyjne oraz sposób ich realizacji, „Studia z psychologii w KUL”, 14, 133-152.

Harter J.K., Schmidt F.L., & Hayes T.L. (2002). Business-unit-level relationship between employee satisfaction, employee engagement, and business outcomes: a meta-analysis. „Journal of applied psychology”, 87(2), 268.

Harris R. (2018). Zrozumieć ACT: terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Harzer C., & Ruch W. (2015). The relationships of character strengths with coping, work-related stress, and job satisfaction. Frontiers in psychology, 6, 165.

Hayes S.C., Levin M.E., Plumb-Vilardaga J., Villatte J.L., & Pistorello J. (2013). Acceptance and commitment therapy and contextual behavioral science: Examining the progress of a distinctive model of behavioral and cognitive therapy. Behavior therapy, 44(2), 180-198.

Heinonen E., Heiskanen T., Lindfors O., Härkäpää K., & Knekt, P. (2017). Dispositional optimism as predictor of outcome in short and long term psychotherapy, „Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice” 90(3), 279-298.

Helgeson V.S., Snyder P., & Seltman H. (2004). Psychological and physical adjustment to breast cancer over 4 years: identifying distinct trajectories of change. Health Psychology, 23(1), 3.

Heszen I., Sęk H. (2007, 2012). Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa.

Hinnen C., Ranchor A.V., Sanderman R., Snijders T.A., Hagedoorn M., & Coyne J.C. (2008). Course of distress in breast cancer patients, their partners, and matched control couples, „Annals of behavioral medicine” 36(2), 141-148.

Hurt C.S., Burn D.J., Hindle J., Samuel M., Wilson K., & Brown R.G. (2014). Thinking positively about chronic illness: An exploration of optimism, illness perceptions and well‐being in patients with P arkinson’s disease. British journal of health psychology, 19(2), 363-379.

Ironson G., Banerjee N., Fitch C., & Krause N. (2018). Positive emotional well-being, health behaviors, and inflammation measured by C-reactive protein, „Social Science & Medicine” 197, 235-243.

Janis I.L. (1958). Psychological stress. Academic Press.

Jansen L.A., Mahadevan D., Appelbaum P.S., Klein W.M., Weinstein N.D., Mori, M., & Sulmasy, D.P. (2016). Dispositional optimism and therapeutic expectations in early‐phase oncology trials. Cancer, 122(8), 1238-1246.

Jarymowicz M. (1997). O afekcie zawiadującym podmiotem i możliwościach podmiotu panowania nad emocjami, „Przegląd Psychologiczny” 40 (1/2), 49-56.

Jarymowicz M. (2009). Racje serca i racje rozumu – w poszukiwaniu sensu idei powszechnie znanej. Nowe idee w psychologii, 183-215.

Joireman J., Shaffer M.J., Balliet D., & Strathman A. (2012). Promotion orientation explains why future-oriented people exercise and eat healthy: Evidence from the two-factor consideration of future consequences-14 scale, „Personality and Social Psychology Bulletin” 38(10), 1272-1287.

Juczyński Z. (1999). Narzędzia pomiaru w psychologii zdrowia. „Przegląd psychologiczny” 42(4), 43-56.

Juczyński Z. (2000). Poczucie własnej skuteczności – teoria i pomiar. „Acta Universitas Lodzienin” 4.

Juczyński Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia (pp. 167-174). Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa.

Kaczmarek Ł. (2016). Positive Psychological Interventions. Well-being and intentional activity, Zysk i Spółka, Poznań.

Kałużna-Wielobób A. (2014). Perspektywa czasowa a dobrostan studentów, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica” 7(1), 82-102.

Kiecolt-Glaser J.K., McGuire L., Robles T.F., & Glaser R. (2002). Emotions, morbidity, and mortality, „New perspectives from psychoneuroimmunology. Annual review of psychology” 53(1), 83-107.

Klamut R. (2002). Cel – czas − sens życia, Prace Wydziału Nauk Społecznych/Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Knapska E., Nikolaev E., Boguszewski P., Walasek G., Blaszczyk J., Kaczmarek L., & Werka T. (2006). Between-subject transfer of emotional information evokes specific pattern of amygdala activation. „Proceedings of the National Academy of Sciences” 103(10), 3858-3862.

Kokkonen M., & Pulkkinen L.E.A. (2001). Extraversion and neuroticism as antecedents of emotion regulation and dysregulation in adulthood. „European Journal of Personality” 15(6), 407-424.

Kołakowski A., Pisula A. (2011). Sposób na trudne dziecko, GWP, Gdańsk.

Kossakowska M. (2016). Projekt Życie, Smak Słowa, Sopot.

Kroemke A. (2010). Rola pozytywnych i negatywnych stanów afektywnych w procesie radzenia sobie ze stresem osób po zawale serca, „Psychologia Jakości Życia, 9(1), 1-19.

Kubacka-Jasiecka D. (1999). Perspektywy promocji zachowań zdrowotnych w zmaganiu się z ciężką chorobą somatyczną. Przegląd Psychologiczny, 42(4), 57-68.

Kushlev K., Heintzelman S.J., Lutes L.D., Wirtz D., Kanippayoor J.M., Leitner D., & Diener E. (2020). Does happiness improve health? Evidence from a randomized controlled trial, „Psychological Science”, 31(7), 807-821.

Laghi F., D’Alessio M., Pallini S., & Baiocco R. (2009). Attachment representations and time perspective in adolescence, „Social Indicators Research”, 90(2), 181-194.

Langeland E., The theory of salutogenesis used as a framework for mental health promotion in the recovery process of people with mental health problems. IMHPA, European Conference on Mental Health; 2007 Sep 13-15; Barcelona

Larsen J.T., Hemenover S.H., Norris C.J., & Cacioppo J.T. (2004). Czerpanie korzyści z niepowodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, [w:] J. Czapiński, Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach, PWN, Warszawa.

Lazarus R.S. (1991). Progress on a cognitive-motivational-relational theory of emotion. „American psychologist” 46(8), 819.

Leahy R.L., Holland S.J., & McGinn L.K. (2011). Treatment plans and interventions for depression and anxiety disorders. Guilford press.

Leahy R. (2020). Techniki terapii poznawczej, WUJ, Kraków.

LeDoux, J. (1996). Emotional networks and motor control: a fearful view. „Progress in brain research”, 107, 437-446.

LeDoux, J. (2000). Mózg emocjonalny. Media Rodzina, Poznań.

Lewis M.D. (1996). Self-organising cognitive appraisals. Cognition & Emotion, 10(1), 1-26. 2005.

Lewis, D.M (2011). WHO definition of health remains fit for purpose. BMJ 2011;343:d5357.

Lindsay E.K., Chin B., Greco C.M., Young S., Brown K.W., Wright A.G., ... & Creswell J.D. (2018). How mindfulness training promotes positive emotions: Dismantling acceptance skills training in two randomized controlled trials, „Journal of personality and social psychology”, 115(6), 944.

Linehan M. (2014). Terapia dialektyczno-behawioralna. Kraków: WUJ.

Linley P. A., Nielsen K.M., Gillett R., & Biswas-Diener R. (2010). Using signature strengths in pursuit of goals: Effects on goal progress, need satisfaction, and well-being, and implications for coaching psychologists. „International Coaching Psychology Review” 5(1), 6-15.

Livneh H., & Antonak R.F. (2005). Psychosocial adaptation to chronic illness and disability: A primer for counselors. „Journal of Counseling & Development”, 83(1), 12-20.

Łatka J., Majda A., & Pyrz B. (2013). Dyspozycyjny optymizm a zachowania zdrowotne pacjentów z chorobą nadciśnieniową. „Problemy Pielęgniarstwa”, 21(1).

Łukaszewski W. (1983). Osobowość-orientacja temporalna-ustosunkowanie do zmian, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Łuszczynska A., Gibbons F.X., Piko B.F., & Tekozel M. (2004). Self-regulatory cognitions, social comparison, and perceived peers’ behaviors as predictors of nutrition and physical activity: A comparison among adolescents in Hungary, Poland, Turkey, and USA, „Psychology & Health”, 19(5), 577-593.

Łuszczyńska A. (2004). Zmiana zachowań zdrowotnych. Dlaczego dobre chęci nie wystarczają?, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Łuszczyńska A. (2007). Nadwaga i otyłość. Interwencje psychologiczne. PWN, Warszawa, 72.

Maccoby E.E. (1990). Gender and relationships: A developmental account. American psychologist, 45(4), 513.

Marton G., Monzani D., Vergani L., Pizzoli S.F.M., & Pravettoni G. (2020). “Optimism is a strategy for making a better future”: A systematic review on the associations of dispositional optimism with health-related quality of life in cancer patients. European Psychologist.

Maruszewski T., Doliński D., Łukaszewski W., & Marszał-Wiśniewska M. (2008), Emocje i motywacja, [w:] Psychologia, red. J. Strelau, D. Doliński, Gdańsk.

Mayne T.J. (1999). Negative affect and health: The importance of being earnest. „Cognition & Emotion”, 13(5), 601-635.

McCubbin J.A., Loveless J.P., Graham J.G., Hall G.A., Bart R.M., Müller R., Segerer W., Ronca E., Gemperli A., Stirnimann D., Scheel-Sailer A., & Jensen M.P. (2020). Inducing positive emotions to reduce chronic pain: a randomized controlled trial of positive psychology exercises, „Disability and Rehabilitation”, 1-14.

Moore D.D., ... & Thayer J. F. (2014). Emotional dampening in persons with elevated blood pressure: affect dysregulation and risk for hypertension. Annals of Behavioral Medicine 47(1), 111-119.

McEwen B., & Lasley E.N. (2003). Allostatic load: when protection gives way to damage. Advances in mind-body medicine.

Mendes W.B., Reis H.T., Seery M.D., & Blascovich J. (2003). Cardiovascular correlates of emotional expression and suppression: Do content and gender context matter?, „Journal of Personality and Social Psychology”, 84(4), 771.

Minhas G. (2010). Developing realised and unrealised strengths: Implications for engagement, self-esteem, life satisfaction and well-being, „Assessment and Development Matters”, 2(1), 12.

Murphy S., Zajonc R.B. (1993/1994). Afekt, poznanie i świadomość: rola afektywnych bodźców poprzedzających przy optymalnych i suboptymalnych ekspozycjach, „Przegląd Psychologiczny” 37, 261-299.

Miniszewska J. (2019). Bycie z chorobą. Przystosowanie do wybranych chorób somatycznych z perspektywy psychologii pozytywnej i koncepcji poznawczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Misselbrook D. (2014). W is for Wellbeing and the WHO definition of health. „British Journal of General Practice” 2014; 64 (628): 582.

Moos R.H., & Schaefer J.A. (1984). The crisis of physical illness. In Coping with physical illness (pp. 3-25). Springer, Boston, MA.

Moos R.H., & Holahan, C.J. (2007). Adaptive tasks and methods of coping with illness and disability. In Coping with chronic illness and disability (pp. 107-126). Springer, Boston, MA.

Nosal C.S. & Bajcar B. (2004). Czas psychologiczny: wymiary, struktura, konsekwencje. Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN [Polskiej Akademii Nauk].

Oishi S., Lun J., & Sherman G.D. (2007). Residential mobility, self-concept, and positive affect
 in social interactions, „Journal of personality and social psychology” 93(1), 131.

Ostir G.V., Ottenbacher K.J., & Markides K.S. (2004). Onset of frailty in older adults and the protective role of positive affect. „Psychology and aging” 19(3), 402.

Ogińska-Bulik, N. (2003). Wpływ spostrzeganego stresu w pracy i radzenia sobie na poziom wypalenia zawodowego w grupie funkcjonariuszy policji, „Czas Psychologiczny” 1, 111-8.

Ogińska-Bulik N., & Juczyński Z. (2008). Skala pomiaru prężności–SPP-25. „Nowiny Psychologiczne” 3, 39-56.

Ogińska-Bulik N., & Zadworna-Cieślak M. (2014). Rola prężności psychicznej w radzeniu sobie ze stresem związanym z egzaminem maturalnym. „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2(19), 7-24.

Ogińska-Bulik N. (2015). The relationship between resiliency and posttraumatic growth following the death of someone close. „OMEGA-Journal of Death and Dying” 71(3), 233-244.

Otake K., Shimai S., Tanaka-Matsumi J., Otsui K., & Fredrickson B.L. (2006). Happy people become happier through kindness: A counting kindnesses intervention. „Journal of happiness studies” 7(3), 361-375.

Park N., Peterson C., Sun J.K. (2013). La psicología positiva: investigación y aplicaciones. „Terapia Psicologica”, 31(1), 11-9.

Parks A.C., Sitova L. (2015). Positive Psychological Interventions: An Overview. Niepublikowany manuskrypt.

Petrie K.J., Buick D.L., Weinman J., & Booth R.J. (1999). Positive effects of illness reported by myocardial infarction and breast cancer patients. „Journal of psychosomatic research” 47(6), 537-543.

Pedersen S.H., Poulsen S., & Lunn S. (2014). Affect regulation: Holding, containing and mirroring. „The International Journal of Psychoanalysis” 95(5), 843-864.

Peterson C., & Seligman M.E. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification (Vol. 1). Oxford University Press.

Phelps E.A., & LeDoux J.E. (2005). Contributions of the amygdala to emotion processing: from animal models to human behavior. „Neuron” 48(2), 175-187.

Plutchik R. (1987). Evolutionary bases of empathy. „Empathy and its development”, 1, 38-46.

Pressman S.D., & Cohen S. (2005). Does positive affect influence health?, „Psychological bulletin”, 131(6), 925.

Prochaska J.O., & DiClemente C.C. (1983). Stages and processes of self-change of smoking: toward an integrative model of change, „Journal of consulting and clinical psychology”, 51(3), 390.

Prochaska J.O., Velicer W.F., (1997). The transtheoretical model of behavior change, „American Journal of Health Promotion”, 12, 38-48.

Prochaska J.O., DiClemente C.C., & Norcross J.C. (1992). In search of the structure of change.  In Self change (pp. 87-114). Springer, New York, NY.

Proctor C.L., Linley P.A., & Maltby J. (2009). Youth life satisfaction: A review of the literature, „Journal of happiness studies”, 10(5), 583-630.

Puchalski K. (1990). Kryteria zdrowia i choroby. Zachowania zdrowotne, 321-331.

Puig‐Perez S., Hackett R.A., Salvador A., & Steptoe A. (2017). Optimism moderates psychophysiological responses to stress in older people with Type 2 diabetes. „Psychophysiology”, 54(4), 536-543.

Rashid T. (2009). Positive interventions in clinical practice, „Journal of Clinical Psychology”, 65(5), 461-466.

Rashid T., & Seligman, M.P. (2018). Positive psychotherapy: Clinician manual. Oxford University Press.

Räikkönen K., Matthews K.A., Flory J.D., Owens J.F., & Gump B.B. (1999). Effects of optimism, pessimism, and trait anxiety on ambulatory blood pressure and mood during everyday life, „Journal of personality and social psychology, 76(1), 104.

Reykowski J. (1992). Procesy emocjonalne, motywacja, osobowość. PWN.

Richman L.S., Kubzansky L., Maselko J., Kawachi I., Choo P., Bauer M. (2005). Positive emotion and health: going beyond the negative, Health.

Rius-Ottenheim N., van der Mast R.C., Zitman F.G., & Giltay, E.J. (2012). The role of dispositional optimism in physical and mental well-being, [w:] A positive psychology perspective on quality of life (pp. 149-173). Springer, Dordrecht.

Rogers C. (1975). Empathic: an unappreciated way of being. „The Counseling Psychology”, 5, 2-10. 

Rosenberg M. (1965). Rosenberg self-esteem scale (RSE). „Acceptance and commitment therapy. Measures package”, 61(52), 18.

Rosenstock I.M. (1974). The health belief model and preventive health behavior. „Health Education Monographs”, 2, 328-335.

Ryff C.D., Singer B. (2004). Paradoksy kondycji ludzkiej: dobrostan i zdrowie na drodze ku śmierci, [w:] Czapiński J. (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s. 147-162), PWN, Warszawa.

Ryff C.D. (2014). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of Eudaimonia, „Psychotherapy and psychosomatics”, 83(1), 10-28.

Ryff C.D., Radler B.T., & Friedman E.M. (2015). Persistent psychological well-being predicts improved self-rated health over 9-10 years: Longitudinal evidence from MIDUS, „Health psychology open”, 2(2), 2055102915601582.

Ryff C.D. (2017). Eudaimonic well-being, inequality, and health: Recent findings and future directions. „International review of economics”, 64(2), 159-178.

Salovey P., Rothman A.J., Detweiler J.B., & Steward W.T. (2000). Emotional states and physical health. „American psychologist”, 55(1), 110.

Shamim A., & Muazzam A. (2018). Positive emotions as predictors in the management of Type II Diabetes. „Pakistan Journal of Social and Clinical Psychology”, 16(2), 27-33.

Scheier M.F., & Carver C.S. (1992). Effects of optimism on psychological and physical well-being: Theoretical overview and empirical update. „Cognitive therapy and research”, 16(2), 201-228.

Schiaffino K.M., Shawaryn M.A., & Blum D. (1998). Examining the impact of illness representations on psychological adjustment to chronic illnesses. „Health Psychology”, 17(3), 262.

Schwarzer R., & Fuchs R. (1996). Self-efficacy and health behaviours. Predicting health behavior: Research and practice with social cognition models, 163, 196.

Schwarzer R. (Ed.). (1997). Gesundheitspsychologie: Ein Lehrbuch. Hogrefe Verlag.

Schwarzer R. (1997). Poczucie własnej skuteczności w podejmowaniu i kontynuacji zachowań zdrowotnych. Dotychczasowe podejścia teoretyczne i nowy model, [w:] Psychologia zdrowia, red. I. Heszen- Niejodek, H. Sęk, PWN, Warszawa, 175-205.

Scott-Parker B., Watson B., & King M.J. (2009). Understanding the psychosocial factors influencing the risky behaviour of young drivers, Transportation research part F: traffic psychology and behaviour, 12(6), 470-482.

Semmer N.K. (2006). Personality, Stress, and Coping. John Wiley & Sons Ltd.

Seligman M.E., & Csikszentmihalyi M. (2014). Positive psychology: An introduction. In Flow and the foundations of positive psychology (pp. 279-298). Springer, Dordrecht.

Sęk H. (2000). Subiektywne koncepcje zdrowia, świadomość zdrowotna a zachowania zdrowotne i promocja zdrowia. „Sbornlk pracf filozoficke fakulty brnenske univerzity studia minora facultatis philosophicae universitatis brunensis”, 4, 17-34.

Sęk H. (2003). Wprowadzenie do psychologii klinicznej. PWN, Warszawa.

Sheeran P., Conner M., Norman P. (2001). Can the Theory of Planned Behavior explain patterns of health behavior change?, „Health Psychology”, 20(1), 12-19.

Sheldon K.M., & Lyubomirsky S. (2006). How to increase and sustain positive emotion: The effects of expressing gratitude and visualizing best possible selves, „The Journal of Positive Psychology”, 1(2), 73-82.

Sin N.L., Lyubomirsky S. (2009). Enhancing well-being and alleviating depressive symptoms with positive psychology interventions: a practice-friendly meta-analysis, „Journal of Clinical Psychology”, 65(5), 467-87. Sheldon K.M., & Lyubomirsky S. (2006). Achieving sustainable gains in happiness: Change your actions, not your circumstances, „Journal of happiness studies”, 7(1), 55-86.

Seligman M.E.P. (1999). The president’s address. „American Psychologist”, 54, 559-562.

Seligman M.E.P., & Csikszentmihalyi M. (2000). Positive psychology: An introduction. „American Psychologist”, 55, 5-14.

Seligman M.E.P. (2005). Prawdziwe szczęście. Psychologia pozytywna a urzeczywistnienie naszych możli wości trwałego spełnienia. Media Rodzina, Poznań.

Seligman M.E.P., Rashid T., & Parks A.C. (2006). Positive psychotherapy. „The American psychologist”, 61(8), 774-788. https://doi.org/10.1037/0003-066X.61.8.774.

Seligman M.E.P. (2008). Positive Health. Applied Psychology, „An International Review”, 57, 3-18.

Smedley A. (2007). The self-directed learning readiness of first year bachelor of nursing students, „Journal of Research in Nursing”, 12(4), 373-385.

Snyder C.R. (Ed.). (2000). Handbook of hope: Theory, measures, and applications. Academic press.

Sobol M., Oleś P. (2002), Orientacja temporalna carpe diem a poczucie satysfakcji z życia, „Przegląd Psychologiczny”, 45, 3, 331-346.

Steen T.A., Park N., Peterson C. (2005). Positive psychology progress: empirical validation of interventions. „American Psychologist”, 60(5), 410.

Steptoe A. (2019). Happiness and health. Annual review of public health, 40, 339-359.

Stiedl O., Jansen R.F., Pieneman A.W., Ögren S.O., & Meyer M. (2009). Assessing aversive emotional states through the heart in mice: implications for cardiovascular dysregulation in affective disorders, „Neuroscience & Biobehavioral Reviews”, 33(2), 181-190.

Strelau J., & Doliński D. (Eds.). (2008). Psychologia: podręcznik akademicki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Tatarkiewicz W. (1990). O szczęściu. PWN, Warszawa.

Tedeschi R.G., & Calhoun L.G. (1996). The Posttraumatic Growth Inventory: measuring the positive legacy of trauma, „Journal of traumatic stress”, 9(3), 455-471.

Tenney E.R., Poole J.M., & Diener, E. (2016). Does positivity enhance work performance?: Why, when, and what we don’t know, „Research in Organizational Behavior”, 36, 27-46.

Thompson R.A. (1994). Emotion regulation: A theme in search of definition, „Monographs of the society for research in child development”, 59(2-3), 25-52.

Tice D.M., & Bratslavsky E. (2000). Giving in to feel good: The place of emotion regulation in the context of general self-control, „Psychological inquiry” 11(3), 149-159.

Tomaszewski, T. (1966). Aktywność człowieka. [w:] Maruszewski M., Reykowski J., Tomaszewski T., Psychologia jako nauka o człowieku. Warszawa.

Tooby J., & Cosmides L. (1990). The past explains the present: Emotional adaptations and the structure of ancestral environments, „Ethology and sociobiology” 11(4-5), 375-424.

Tugade M.M., & Fredrickson B.L. (2004). Resilient individuals use positive emotions to bounce back from negative emotional experiences, „Journal of personality and social psychology” 86(2), 320.

Tennen H., & Affleck G. (2002). Benefit-finding and benefit-reminding, „Handbook of positive psychology” 1, 584-597.

Trzebińska E. (2008). Psychologia pozytywna. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Wallis C. (2004). The new science of happiness, „Time”, January 17.

Watson D., & Tellegen A. (1985). Toward a consensual structure of mood, „Psychological bulletin” 98(2), 219.

White C.A., Uttl B., & Holder M.D. (2019). Meta-analyses of positive psychology interventions: The effects are much smaller than previously reported. PloS one, 14(5), e0216588.

World Health Organization. Regional Office for Europe. (1984). Health promotion: a discussion document on the concept and principles: summary report of the Working Group on Concept and Principles of Health Promotion, Copenhagen, 9-13 July 1984. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. https://apps.who.int/iris/handle/10665/107835.

Zawadzka A., Czarkowska L. (2015). Wartości w działaniu jako droga do eudajmonistycznego dobrostanu w procesie coachingowym – model PERMA, „Coaching Review” 1(7), 42-58.

Zemach E.M. (2001). What is emotion?, „American Philosophical Quarterly” 38(2), 197-207.

Zhang Z., & Chen W. (2019). A systematic review of the relationship between physical activity and happiness, „Journal of happiness studies” 20(4), 1305-1322.

Zimbardo P.G., & Boyd J.N. (1999). Putting time in perspective: A valid, reliable individual-differences metric, „Journal of Personality and Social Psychology” 77(6), 1271-1288.

Zimbardo P.G., Boyd J., Cybulko A., Zieliński M., & Materska M. (2009). Paradoks czasu, PWN.