Socjoekonomika starzenia się współczesnych społeczeństw (wyd. II)

Wstęp 9


Część I
Starzenie się populacji - nowe spojrzenie na stary problem

Rozdział 1
Rola oraz znaczenie osób starszych w społeczeństwie i gospodarce 15
1.1. Osoby starsze - różnorodność interpretacji 15
1.2. Charakterystyka społeczno-rynkowych ról ludzi starszych 18
1.3. Pozycja osób starszych w świetle dokumentów strategicznych UE i Polski 22
1.4. Ludzie starsi jako kapitał społeczny 26
Bibliografia 30

Rozdział 2
Dyskryminacja ze względu na wiek - problem osób starszych 33
2.1. Istota i przejawy ageizmu 35
2.2. Konsekwencje ageizmu 41
2.3. Zapobieganie ageizmowi 43
Bibliografia 49


Część II
Możliwości i ograniczenia rozwoju ekonomicznego w warunkach starzenia się społeczeństw

Rozdział 3
Czynnik ludzki jako strategiczna determinanta rozwoju ekonomicznego starzejących się państw 53
3.1. Kapitał ludzki w nowych realiach „podwójnego" starzenia się populacji i siły roboczej 54
3.2. Starzejąca się gospodarka oparta na wiedzy a wzrost gospodarczy 61
3.3. Rozwój kapitału ludzkiego osób starszych jako istotny warunek realizacji celów strategii Europa 2020 65
Bibliografia 70

Rozdział 4
Przedsiębiorczość ludzi starszych jako czynnik wzrostu konkurencyjności gospodarki 73
4.1. Konkurencyjność gospodarki i jej uwarunkowania 74
4.2. Zachowania przedsiębiorcze ludzi starszych - aspekt socjoekonomiczny 76
4.3. Przedsiębiorcy seniorzy w Polsce i Europie 80
4.4. Wspieranie przedsiębiorczości osób starszych w polityce Unii Europejskiej 84
4.5. Innowacyjny model preinkubacji przedsiębiorczej starszego pokolenia 86
Bibliografia 88

Rozdział 5
Możliwości rozwoju rynku dóbr i usług ukierunkowanych na zaspokajanie potrzeb osób starszych 91
5.1. Struktura potrzeb osób starszych 92
5.2. Zdolności nabywcze starszych konsumentów 97
5.3. Strategie marketingowe ukierunkowane na dojrzałego wiekowo odbiorcę 102
5.4. Starzenie się jako czynnik wyzwalający kreatywność biznesu i innowacyjne podejście w zakresie dostarczania dóbr i usług 104
Bibliografia 106


Część III
Warunki efektywnego wykorzystania potencjału społeczno-zawodowego osób starszych

Rozdział 6
Makroekonomiczny wymiar starzenia się populacji 111
6.1. Polityka państwa wobec postępującego starzenia się populacji 111
6.2. System ubezpieczeń społecznych a zmiany demograficzne 116
6.3. Wpływ starzenia się populacji na wzrost gospodarczy 123
Bibliografia 126

Rozdział 7
Determinanty aktywności zawodowej starszych zasobów pracy 129
7.1. Zmiany wielkości i struktury wieku zasobów pracy w Polsce 130
7.2. Zmiany aktywności zawodowej osób w wieku 55-64 lata 135
7.3. Mobilność kwalifikacyjna osób starszych 138
7.4. Bariery aktywności zawodowej osób w starszych grupach wieku produkcyjnego 140
Bibliografia 145

Rozdział 8
Rola organizacji publicznych i społecznych w świetle kryzysu demograficznego 149
8.1. Pluralizm i aktywna polityka społeczna - ramy teoretyczne polityki senioralnej 150
8.2. Polityka senioralna w modelu aktywnej polityki społecznej 153
8.3. „Srebrna gospodarka" i ekonomia społeczna jako ramy aktywności ekonomicznej seniorów 156
8.4. Koordynacja polityki senioralnej w modelu wielosektorowości 161
Bibliografia 164

Summary 167
Notka o autorach 169

Bogusława E. Urbaniak, dr hab. nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego, kierownik Katedry Pracy i Polityki Społecznej na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jest członkiem Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN, Rady Naukowej Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, Łódzkiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego. Autorka ponad 200 publikacji z ekonomii pracy, zarządzania zasobami ludzkimi i polityki społecznej. Od wielu lat zajmuje się problematyką społecznych i ekonomicznych konsekwencji starzenia się społeczeństw, autorka książki pt. Praca zawodowa po przejściu na emeryturę. Społeczno-ekonomiczne przesłanki powrotu emerytów do aktywnego życia zawodowego (1998) oraz innych, będących efektem prac badawczych mieszczących się w obszarze gerontologii społecznej. Brała udział w kilku projektach badawczych związanych z tematyką starzenia się, m.in. w projekcie Sojusz dla Pracy realizowanego w ramach IW EQUAL (koordynator UNDP Polska), uzyskała indywidualny grant Fundacji ERSTE w ramach projektu „Generations in Dialog", pt.: Employment and labor market institutions for an aging workforce - a survey made for Poland. W okresie 2009-2013 brała udział w projekcie pt. Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+ realizowanego w partnerstwie przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich ze środków EFS, jest współautorką raportów, m.in. Diagnoza obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce. Jest członkiem grupy eksperckiej ds. zatrudnienia w AGE Platform Europe, ekspertem krajowym Mutual Learning Programme of DG Employment, Social Affairs and Inclusion Komisji Europejskiej, w 2014 r. brała udział w warsztatach Integration and Participation of Elderly People in Economic and Social Development na Białorusi z ramienia TAIEX (Biuro Wymiany Informacji o Pomocy Technicznej Komisji Europejskiej). Jest członkiem Rady Programowej Konkursu „Lider Zarządzania Zasobami Ludzkimi" organizowanego od 2001 r. przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.

Alina Gładzicka-Janowska, dr nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Ekonomii Menedżerskiej i Rachunkowości Wydziału Ekonomicznego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Jej główne zainteresowania naukowe koncentrują się wokół problematyki rynku pracy, szczególnie wybranych zagadnień dotyczących zatrudnienia i jego różnych form niestandardowych, bezrobocia i bezrobocia wśród młodzieży oraz ludzi starszych na polskim i unijnym rynku pracy, a także gospodarowania zasobami czasu pracy i czasu wolnego, polityki rynku pracy oraz polityki społecznej. Jest autorką kilkudziesięciu publikacji z tego zakresu - rozdziałów w pracach zbiorowych i publikacji w czasopismach naukowych. Autorka publikacji m.in. Rynek pracy w Polsce i w krajach strefy euro - analiza porównawcza, Elastyczność rynku pracy jako mechanizm dostosowawczy w strefie euro i w gospodarce polskiej, Flexicurity - koncepcja i jej weryfikacja w okresie kryzysu i spowolnienia gospodarczego po 2007 roku, Bezrobocie wśród młodzieży w krajach UE i w Polsce - przyczyny wysokiej stopy i różnic bezrobocia. Wykłada mikro- i makroekonomię na Wydziałach Ekonomicznym, Inżynierii Mechanicznej i Mechatroniki, Techniki Morskiej i Transportu oraz Technologii i Inżynierii Chemicznej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie.

Joanna Żyra, dr hab. nauk ekonomicznych, absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, adiunkt, zastępca dyrektora w Instytucie Ekonomii, Socjologii i Filozofii w Politechnice Krakowskiej. Prowadzi badania nad: dynamiką gospodarki w świetle modeli endogenicznego wzrostu, kapitałem społecznym, efektywnością systemu edukacji wyższej. Kierowała polskim komponentem międzynarodowego projektu badawczego HEGESCO, Higher Education as Generator of Strategic Competences" (2007-2009). Obecnie kieruje projektem innowacyjnym NCBiR Monitoring losów absolwentów - drogą do sukcesu uczelni XXI wieku (2012-2015). Autorka m.in. monografii Efekty ekonomiczne niedopasowań strukturalnych i kompetencyjnych w obszarze edukacji (Kraków 2013), rozdziałów w 20 książkach. Od 2007 roku członek SEIPA (Sieć Edukacyjna Innowacyjnej Przedsiębiorczości Akademickiej).

Lidia Kaliszczak, dr nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii. Wykładowca na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jest autorem i współautorem 142 publikacji naukowych, w tym redaktorem i współredaktorem czterech monografii. Zainteresowania naukowe i badawcze: przedsiębiorczość - istota, uwarunkowania i przejawy, funkcjonowanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, wspieranie przedsiębiorczości na poziomie lokalnym przez samorząd terytorialny, stymulowanie kreatywności i innowacyjności w przedsiębiorstwach. Posiada doświadczenia w pracy eksperta w badaniach adaptacyjności MŚP do warunków rynkowych metodą delficką. W zakresie promowania przedsiębiorczości realizuje wykłady i warsztaty w ramach współpracy z Agencją Rozwoju Regionalnego w zakresie zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej.

Ewa Rollnik-Sadowska, absolwentka Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej i Szkoły Głównej Handlowej. Tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, specjalność polityka społeczna uzyskała w 2009 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Naukowo zajmuje się ekonomią pracy w obszarze zwiększenia skuteczności aktywnej polityki rynku pracy. Ponadto do jej zainteresowań badawczych należy analiza porównawcza modeli aktywnej polityki rynku pracy w Danii, Niemczech i Wielkiej Brytanii oraz identyfikacja możliwości implementacyjnych w Polsce. Współpracuje z podlaskimi firmami konsultingowymi i instytucjami rynku pracy, jako ekspert z zakresu polityki rynku pracy w wymiarze krajowym i międzynarodowym. Autorka kilkudziesięciu publikacji z zakresu ekonomii pracy, raportów z badań i analiz, Strategii Rozwoju i Strategii Partnerstwa. Posiada również uprawnienia doradcy zawodowego i w tym zakresie specjalizuje się w orientacji oraz poradnictwie zawodowym skierowanym do młodzieży.

Agnieszka Piekutowska, absolwentka Wydziału Ekonomii Uniwersytetu w Białymstoku. Tytuł doktora nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii uzyskała w 2008 roku broniąc pracę doktorską na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu w Białymstoku. Obecnie, pracownik naukowy Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej. Naukowo zajmuje się problematyką zróżnicowania rozwojowego w gospodarce światowej. Jej zainteresowania badawcze dotyczą przede wszystkim krajów rozwijających się. Autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych. Redaktor naukowy wielu monografii polsko- i angielskojęzycznych. Członek PTE.

Ewa Sobolewska-Poniedziałek, dr nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii, adiunkt w Katedrze Makroekonomii i Finansów Wydziału Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego. Tytuł doktora nauk ekonomicznych ze specjalnością w zakresie makroekonomii uzyskała na Wydziale Gospodarki Narodowej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu w 2007 roku. Naukowo zajmuje się problematyką z zakresu ekonomicznych i społecznych konsekwencji starzenia się ludności, a w szczególności ekonomicznymi przesłankami rozwoju „srebrnej gospodarki" w warunkach regionu. Członek zielonogórskiego oddziału PTE. Jest autorką kilkudziesięciu publikacji w czasopismach i rozdziałów w monografiach.

Anna Niewiadomska, dr nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii, pracownik naukowo-dydaktyczny w Katedrze Makroekonomii i Finansów na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego. Stopień doktora nauk ekonomicznych ze specjalnością w zakresie polityki społecznej uzyskała na Wydziale Gospodarki Narodowej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Zainteresowania badawcze i naukowe koncentrują się wokół problematyki rynku pracy i zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z aktywnością zawodową osób starszych. Jest autorką kilkudziesięciu publikacji z powyższego zakresu.

Maria Gagacka, socjolog, dr nauk humanistycznych w zakresie nauki o polityce. Obszary zainteresowań naukowych i badawczych: wielosektorowa polityka społeczna, społeczeństwo obywatelskie i aktywność obywatelska, przemiany trzeciego sektora. Członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej, przewodnicząca Oddziału Regionalnego Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej, członek warszawskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, ekspert i koordynator w krajowych i międzynarodowych programach finansowanych ze środków europejskich, visiting professor Uniwersytetu Technicznego w Dreźnie i Karel de Gotte University w Antwerpii, stypendystka Fundacji Volkswagena. Współautorka 4 monografii, redaktor naukowy 5 monografii i 11 numerów czasopism oraz kilkunastu artykułów naukowych i rozdziałów w pracach zbiorowych.