Determinanty kształtowania instytucjonalnego kosztu poboru podatków

Wstęp 7

Rozdział 1
Czynniki kształtujące instytucjonalny koszt poboru podatków 11
1.1. Kosztu poboru podatku z perspektywy finansów publicznych 11
1.2. Pojęcie instytucjonalnego kosztu poboru podatków
1.3. Zakres instytucjonalnego kosztu poboru 21
1.4. Czynniki warunkujące wysokość kosztu 24
1.5. Wybrane badania w zakresie instytucjonalnego kosztu poboru podatków 28

Rozdział 2
Instytucje zajmujące się poborem podatków w Polsce 33
2.1. Funkcjonowanie urzędów skarbowych, izb skarbowych oraz innych jednostek aparatu skarbowego przed reformą w 2017 r. 33
2.2. Działalność urzędów celnych i izb celnych 41
2.3. Omówienie działalności Ministerstwa Finansów 48
2.4. Nowy model administracji - Krajowa Administracja Skarbowa 52

Rozdział 3
Analiza kosztów osobowych zaangażowanych w wymiar i pobór podatku 61
3.1. Wydatki związane z wynagrodzeniami pracowników aparatu skarbowego 61
3.2. Wydatki związane ze szkoleniem pracowników 68
3.3. Wydatki związane z delegacjami pracowników 76
3.4. Inne koszty osobowe 80

Rozdział 4
Zakres kosztów rzeczowych związanych z procesem ściągalności podatku 87
4.1. Wydatki majątkowe związane z utrzymaniem mienia 87
4.2. Ujęcie oraz rodzaje innych rzeczowych kosztów 90
4.3. Wydatki związane z poborem podatków w kontekście miejsc powstawania kosztów 97

Rozdział 5
Statystyczna weryfikacja zależności w elementach tworzących instytucjonalny koszt poboru 103
5.1. Metodologia badania 103
5.2. Analiza danych statystycznych w zakresie instytucjonalnego kosztu poboru podatków na terenie województw 105
5.3. Analiza współzależności zjawisk zachodzących w kosztach poboru podatków z wykorzystaniem wskaźnika korelacji liniowej Pearsona 125
5.4. Wnioski z przeprowadzonych badań 138

Zakończenie 141
Bibliografia 145
Spis tabel 151
Spis wykresów 155

Recenzent: prof. dr hab. Jolanta Chluska

Allers M., Administrative and Compliance Costs of Taxation and Public Transfers in the Netherlands, Wolters-Noordhoff, Groningen 1994.

Bejakowić P., Local and Regional Tax Administration in Transition Countries, Financijska teorija i praksa, 2002.

Bielak J., Wiarygodność sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych, Kontrola finansowa nr 1 (numer specjalny) – Jawność i przejrzystość finansów publicznych, 2017.

Bil J., Bezpieczeństwo ekonomiczne państwa w świetle powołania Krajowej Administracji Skarbowej. Refleksje o przeszłości, spojrzenie na współczesność, Kraków 2018.

Brzeziński B., Kalinowski M., Matuszewski W., Toruński Rocznik Podatkowy 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2008.

Chluska J., Wpływ obowiązku ujawnień modelu biznesu na system rachunkowości przedsiębiorstw, Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, 44(3), 94-100.

Chluska J., Kontrola kosztów w jednostce mikro, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2016.

Chluska J., Rachunkowość podmiotów nieprowadzących działalności gospodarczej w Polsce, Rozdział 2 książki ТЕОРІЯ, ПРАКТИКА І СУЧАСНІ ТРАНСФОРМАЦІЇ СИСТЕМИ ОБЛІКУ І ОПОДАТКУВАННЯ ПІДПРИЄМНИЦЬКОЇ ДІЯЛЬНОСТІ В УКРАЇНІ, 2017, opublikowany na stronie: https://ir.kneu.edu.ua/bitstream/handle/2010/23333/34-36.pdf?sequence=1 (dostęp 10.10.2021).

Chluska J., Polityka rachunkowości w zarządzaniu jednostkami sektora finansów publicznych, Studia Ekonomiczne nr 274, 2016.

Dąbrowski K., Urzędy skarbowe w Polsce, 1996-2012: podstawy normatywne działania, Rocznik samorządowy, nr 1, 2012.

Dziemianowicz R., Tax Administrative Costs as a Component of Tax Transaction Costs in Poland and Other OECD Countries, „Ekonomia i Prawo. Economics and Law”, Vol. 16, Iss, 2017.

Evans C., Taxation Compliance and Administrative Costs: An Overview [w:] M. Lang, C. Obermair, J. Schuch, C. Staringer, P. Weninger (red.), Tax Compli-ance Costs for Companies in an Enlarged European Community, Kluwer Law In-ternational, Boston, Chicago, New York 2008.

Evans C., Counting the costs of taxation: an exploration of recent development.

Filipiak-Dylewska B., Procedury budowy strategii finansowania zadań własnych gminy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002.

Furubotn E.G., Richter R., Institutions and Economic Theory. The Contribution of the New Institutional Economics. Ann Arbor, The University of Michigan Press, 1997.

Gajewski D.J., Nowak-Far A., Krajowa Administracja Skarbowa – propozycja konsolidacji aparatu skarbowego a uszczelnienie systemu podatkowego, Analizy i Studia CASP Tom 2 Nr 2 (2016),

Halicka D., Rozwój skarbowości w Polsce. Transformacja instytucji administracji skarbowej (z uwzględnieniem Izby Administracji Skarbowej w Poznaniu), nr 18, 2018.

Herasymenko V., Administracja celna jako element struktury administracji publicznej po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, Rocznik Administracji Publicznej, 2016.

Jílková J., Pavel J., Hodnocení efektivnosti veřejných výdajů na ochranu životního prostředí, Praha 2006.

Kaczoruk-Kozak M., Charakter środków trwałych i zasady gospodarowania nimi w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych, PWSZ IPiA STUDIA LUBUSKIE, Tom V, Sulechów 2009.

Kenneth J. Arrow, The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice of Market versus Nonmarket Allocation.

Kotowska E., Kontrolna funkcja administracji skarbowej i jej wpływ na stan dochodów budżetowych. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, Nr 2, 2018.

Kotowska E., Zarządzanie w sektorze finansów publicznych – organizacja sektora publicznego, problem jawności i przejrzystości [w:] Harasim W. (red.), Człowiek i organizacja – dylematy współczesnego zarządzania, Wyd. Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2014.

Kowalska K., Kontraktowanie i koszty transakcyjne w nowej ekonomii instytucjonalnej, Gospodarka Narodowa nr 7-8, 2005.

Król H., Ludwiczyński A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, PWN, Warszawa 2006.

Kulicki J., Administracja danin publicznych w Polsce, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2014.

Kulicki J., Koncepcja Krajowej Administracji Skarbowej w świetle problemów administracji danin publicznych w Polsce, Analizy i Studia, Centrum Analiz i Studiów Podatkowych, nr 2(2), 2016.

Laszuk M., Współpraca administracji celnej z organami administracji państwowej, samorządowej oraz samorządem gospodarczym, Ekonomia i Prawo, nr 12(1), 2013.

Mak M., Zalesko M., Funkcjonowanie systemu podatkowego w świetle teorii kosztów transakcyjnych, Studia Ekonomiczne, nr 358, 2018.

Masten S.E., Boukaert B., DeGeest G., Contractual Choice, Encyclopedia of Law and Economics, 2000.

Michalak A., Ustawa o urzędach i izbach skarbowych. Komentarz, Wydawnictwo LexisNexis 2014.

Mosiej G., Funkcjonowanie systemu celnego w Polsce po wejściu do Unii Europejskiej. Gospodarka Narodowa. The Polish Journal of Economics, nr 226, 2008.

Motowilczuk I., Środki trwałe w jednostkach sektora publicznego, Wydawnictwo Infor, 2019.

Nemec J., Pompura L., Šagát V., Administrative Costs of Taxation in Slovakia, European Financial and Accounting Journal.

North D.C., Sources of Productivity Change in Ocean Shipping 1600-1850, Journal of Political Economy, Vol. 76, No. 5, 1968.

North D.C., Transaction Costs Through Time, Washington University, Working Paper, 1994.

Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 7 lutego 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, Dz.U. z 2014 r., poz. 1053.

Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 3 lutego 2020 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 2020, poz. 342.

Oliver T., Bartley S., Tax System Complexity and Compliance Costs – Some Theoretical Considerations, Economic Roundup, Winter 2005.

Osiatyński J., Finanse publiczne. Ekonomia i polityka, PWN, Warszawa 2006.

Pistone P., Roeleveld J., Hattingh J., Nogueira J.F.P., West C., Fundamentals of Taxation: Introduction to Tax Policy, Tax Law and Tax Administration, IBFD 2019.

Pope J., Administrative and Compliance Costs of International Taxation [w:] The International Taxation System Springer, Boston, MA.

Raport Najwyższej Izby Kontroli, Stan Organizacji Krajowej Administracji Skarbowej, Warszawa 2019.

Rechul H., Witowska J., Studia Ekonomiczne/Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 201, 2014.

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 1997 r. w sprawie utworzenia urzędów celnych oraz określenia ich siedzib, Dz.U. 1997 Nr 162, poz. 1122.

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 lipca 2019 r. w sprawie przyznawania i wypłacania funkcjonariuszom Służby Celno-Skarbowej równoważnika pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego albo tymczasowej kwatery.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 8 marca 2017 r. w sprawie użycia pojazdów niepozostających w dyspozycji jednostek organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej do celów służbowych, Dz.U. z 2071 r., poz. 533.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 20 lutego 2019 r. w sprawie uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej, Dz.U. z 2019 r., poz. 360.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 21 lutego 2017 r. w sprawie określenia waluty i wysokości ryczałtu przysługującego funkcjonariuszowi Służby Celno-Skarbowej wykonującemu stałe zadania służbowe poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2017 r., poz. 368.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 24 lutego 2017 r. w sprawie dodatków do uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 7 kwietnia 2017 r. w sprawie należności przysługujących funkcjonariuszom Służby Celno-Skarbowej z tytułu podróży służbowych odbywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2017 r., poz. 984.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2020 r., poz. 342.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r., w sprawie szczegółowego zakresu działania i uprawnień Ministra Finansów oraz jego organów w zakresie dochodów państwa i kontroli finansowej, Dz.U. Nr 18, poz. 98.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 2020 r. w sprawie wielokrotności kwoty bazowej stanowiącej przeciętne uposażenie funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej, Dz.U. z 2020 r., poz. 1563.

Rozporządzenie z dnia 19 kwietnia 2002 r. w sprawie utworzenia izb celnych i urzędów celnych oraz określenia ich siedzib, Dz.U. 2002 Nr 43, poz. 392.

Rubik J., Koszty i przychody w prawie bilansowym i podatkowym a wynik finansowy przedsiębiorstwa – studium przypadku, [w:] Wielgórka D., Tylec A. (red.), Wybrane zagadnienia zarządzania w przedsiębiorstwach, Sekcja Wydawnictw Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2012.

Sandford C., Godwin M., Hardwick P., Administrative and Compliance Costs of Taxation, Bath: Fiscal Publications, 1989.

Sandford C., The Administrative and Compliance Costs of Taxation: Lessons form the United Kingdom, 15 Victoria U. Wellington L. Rev. 199, 1985.

Skłodowski M., Dochody z cła w systemie budżetu państwa, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, nr 81, 2010.

Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2, PWN, 2007.

Trentowska M., Wzorcowy plan kont dla firm z komentarzem, Wydawnictwo Infor 2019.

Uchwała Sądu Najwyższego z 30 grudnia 1986 r., III PZP 42/86, OSNC 1987/8/106.

Układ Europejski z 16 grudnia 1991 r., Dz.U. 1994 Nr 11, poz. 38.

Ustawa budżetowa z 20 stycznia 2021 r. na 2021 r., Dz.U. z 2021 r., poz. 190.

Ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Podatkowej, tekst jednolity Dz.U. z 2020 r., poz. 505.

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, tekst jednolity Dz.U z 2021 r., poz. 305.

Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 3 lutego 2020 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2020 r., poz. 342.

Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości, tekst jednolity Dz.U. z 2021 r., poz. 217.

Ustawa z 14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. z 1991 r. Nr 60, poz. 253.

Ustawa z 21 czerwca 1996 r. o urzędzie Ministra Finansów oraz o urzędach i izbach skarbowych, Dz.U. z 1996 r., Nr 106, poz. 489.

Ustawa z 15 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy o Służbie Celnej, ustawy o urzędach i izbach skarbowych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2015, poz. 211.

Ustawa z 29 grudnia 1982 r. o urzędzie Ministra Finansów oraz o urzędach i izbach skarbowych, Dz.U. z 1982 r. Nr 45, poz. 289.

Ustawa z 6 lipca 1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, Dz.U. z 1982 r. Nr 19, poz. 146.

Ustawa z 9 stycznia 1997 r. − Kodeks celny, Dz.U. Nr 23, poz. 117.

Ustawa z 20 marca 2002 r. o przekształceniach w administracji celnej oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. z 2002 r. Nr 41, poz. 365.

Ustawa z 27 czerwca 2003 r. o utworzeniu Wojewódzkich Kolegiów Skarbowych, Dz.U. 2003 Nr 137, poz. 1302.

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej, Dz.U. Nr 168, poz. 1323.

Ustawa z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej, Dz.U. z 1999 r. Nr 72, poz. 802.

Ustawa z 7 marca 1950 r. o przekształceniu urzędu Ministra Skarbu w urząd Ministra Finansów, Dz.U. Nr 10, poz. 101.

Ustawa z 26 września 1991 r. o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Finansów oraz urzędach i izbach skarbowych oraz ustawy - Prawo budżetowe, Dz.U. 1991 Nr 94, poz. 421.

Ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej, tekst jednolity Dz.U. z 2021 r., poz. 422,

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, tekst jednolity Dz.U. z 2020 r., poz. 1320.

Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tekst jednolity Dz.U. z 2020 r., poz. 870.

Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, tekst jednolity Dz.U. z 2021 r., poz. 1800.

Ustawa z 14 marca 1975 r. − Prawo celne, Dz.U. Nr 10, poz. 56.

Ustawa z 28 grudnia 1989 r. − Prawo celne, Dz.U. Nr 75, poz. 445.

Wallis J.J., North D.C., Measuring the Transaction Sector in the American Economy, 1870-1970 [w:] S.L. Engerman, R.E. Gallman (red.), Long-Term Factors in American Economic Growth, University of Chicago Press, Chicago 1986.

Wiatrak L., Reforma aparatu skarbowego – utworzenie Krajowej Administracji Skarbowej, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 544, 2019.

Wilkin J., Jaki kapitalizm, jaka Polska, PWN, Warszawa 1995.

Williamson O.E., Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe, PWN, Warszawa 1998.

Zbroińska B., Koszty transakcyjne skarbowości. Analiza instytucjonalna kontraktów skarbowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2011.

Zbroińska B., Publiczne koszty transakcyjne instytucji systemu podatkowego. Gospodarka Narodowa. The Polish Journal of Economics, 236 (11-12), 2009.

Strony internetowe:

www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-jawnosci-i-przejrzystosci-finansow-publicznych.html

mf-arch.mf.gov.pl/kontrola-skarbowa/kontrola-skarbowa/historia-kontroli-skarbowej

www.kss.gov.pl/dzialalnosc/przedmiot-dzialalnosci-i-kompetencje

www.gov.pl/web/finanse/powstanie-uczelnia-ksztalcaca-kadry-resortu-finansow (dostęp: 10.09.2021).

www.oecd-ilibrary.org/taxation/tax-administration-2015_tax_admin-2015-en