Praktyka zarządzania klubem piłkarskim. Strategia, struktura, tożsamość

Wprowadzenie 11

Rozdział 1
Ewolucja i cele działania klubów piłkarskich 15
1.1. Fenomen piłki nożnej 15
1.2. Znaczenie orientacji biznesowej w zarządzaniu nowoczesnym klubem piłkarskim 18
1.3. Etapy rozwoju orientacji biznesowej klubów 27
1.4. Finansowe aspekty funkcjonowania klubów piłkarskich 33
1.4.1. Cel sportowy a cele finansowe 33
1.4.2. Twarde i miękkie ograniczenia budżetowe 40

Rozdział 2
Własność klubów piłkarskich i jej ewolucja 49
2.1. Znaczenie właścicieli 49
2.2. Formy własności klubów piłkarskich 53
2.2.1. Stowarzyszenia 53
2.2.2. Spółki notowane na giełdzie papierów wartościowych 57
2.2.3. Spółki nienotowane na giełdzie 60
2.2.4. Własność kibiców 66
2.3. Motywy posiadania klubów piłkarskich 69

Rozdział 3
Zarządzanie strategiczne klubem piłkarskim 75
3.1. Proces zarządzania strategicznego 75
3.2. Podstawowe elementy strategii klubu piłkarskiego 80
3.2.1. Wizja 80
3.2.2. Misja 82
3.2.3. Cele 85
3.2.3.1. Zakres celów 85
3.2.3.2. Pomiar stopnia realizacji celów 89
3.2.4. Strategiczne wartości 92
3.2.5. Koncepcja podstawowej działalności klubu 94
3.3. Model strategii klubu piłkarskiego 97
3.4. Krótkowzroczność strategiczna w zarządzaniu klubami 100

Rozdział 4
Zasobowe podejście w zarządzaniu strategicznym klubem piłkarskim 105
4.1. Zasobowe podejście w zarządzaniu strategicznym 105
4.2. Klub piłkarski jako sieć budowania wartości dla interesariuszy 108
4.3. Nośniki wartości dla interesariuszy 110
4.3.1. Drużyna i zawodnicy 110
4.3.2. Rywalizacja sportowa 112
4.3.3. Klub 114
4.3.4. Stadion piłkarski 116
4.3.4.1. Stadion jako obiekt 116
4.3.4.2. Stadion jako miejsce wydarzenia 124
4.3.5. Marka, tradycja i merchandising 126
4.3.5.1. Marka 126
4.3.5.2. Historia i tradycja 131
4.3.5.3. Marketing i merchandising 134
4.4. Budowanie tożsamości klubów oparte na odróżnianiu się i nośnikach wartości 139

Rozdział 5
Strategie budowania pionu sportowego 143
5.1. Przesłanki budowy strategii pionu sportowego 143
5.1.1. Ewolucja gry w piłkę nożną 143
5.1.2. Wzrost znaczenia budżetu 146
5.2. Strategie budowania pionu sportowego 149
5.2.1. Cykl generowania przychodów przez klub piłkarski 149
5.2.2. Strategie w układzie relatywny budżet - zachowania na rynku transferowym 151
5.3. Budowanie strategii pionu sportowego 157
5.3.1. Model trwałego rozwoju sportowego 157
5.3.2. Elementy strategii pionu sportowego 165
5.3.2.1. Składowe strategii 165
5.3.2.2. Filozofia gry 166
5.3.2.3. Styl gry 168
5.3.2.4. Ocena i rekrutacja zawodników oraz trenerów 178

Rozdział 6
Akademie piłkarskie w strategiach klubów 183
6.1. Znaczenie akademii 183
6.2. Koncepcja podwójnej kariery w procesie szkolenia 186
6.3. Proces zarządzania talentami w akademii piłkarskiej 191
6.3.1. Etapy procesu zarządzania talentami 191
6.3.2. Czynniki sukcesu młodych zawodników 194
6.4. Strategiczne elementy rozwoju akademii piłkarskich 198
6.4.1. Obszary przewag strategicznych akademii piłkarskich 198
6.4.2. Obszar organizacyjny 203
6.4.3. Obszar szkoleniowo-rekrutacyjny 209
6.5. Obszar materialny 219

Rozdział 7
Kierunki dywersyfikacji działalności klubów piłkarskich 223
7.1. Strategia specjalizacji a strategia dywersyfikacji 223
7.2. Strategie w układzie produkt-rynek 225
7.3. Przyczyny dywersyfikacji działalności piłkarskiej 229
7.4. Rodzaje dywersyfikacji 233
7.5. Kooperacyjne formy rozwoju klubów piłkarskich 237
7.5.1. Rozwój poprzez tworzenie sieci 237
7.5.2. Kierunki koopetycji klubów 239

Rozdział 8
Globalizacja i strategie umiędzynarodowiania w piłce nożnej 243
8.1. Etapy globalizowania piłki nożnej 243
8.2. Przesłanki internacjonalizacji działalności klubów piłkarskich 246
8.3. Podstawowe kierunki internacjonalizacji klubów piłkarskich 249
8.3.1. Pierwsza drużyna 250
8.3.2. Drużyna kobieca 255
8.3.3. Akademie piłkarskie 256
8.3.4. Współpraca instytucjonalna 260
8.3.5. Działalność społeczna 262
8.3.6. E-sport 263
8.4. Strategie wzrostu klubów piłkarskich w układzie regionalność - bliskość biznesowa 264

Rozdział 9
Zarządzanie relacjami z interesariuszami oraz społeczna odpowiedzialność 269
9.1. Społeczności klubów piłkarskich 269
9.1.1. Tworzenie społeczności oraz ich spójność 269
9.1.2. Inicjatywy społeczności klubów 273
9.2. Interesariusze i ich wpływ na kluby 276
9.3. Znaczenie samorządów lokalnych dla klubów 280
9.4. Budowanie relacji z interesariuszami poprzez społeczną odpowiedzialność 283
9.4.1. Zakres społecznej odpowiedzialności klubów piłkarskich 283
9.4.2. Instytucjonalizacja społecznej odpowiedzialności w klubach piłkarskich 285
9.4.3. Polityka klubów w zakresie społecznej odpowiedzialności 288
9.4.3.1. Wymiar społeczny 288
9.4.3.2. Wymiar środowiskowy 293

Rozdział 10
Znaczenie analityki i innowacji w tworzeniu przewag strategicznych klubów piłkarskich 299
10.1. Analityka piłkarska w strategiach klubów 299
10.2. Moneyball w zarządzaniu klubami piłkarskimi 302
10.3. Innowacje w strategiach klubów 311
10.3.1. Innowacje technologiczne w klubach piłkarskich 311
10.3.2. Ośrodki naukowo-badawcze 316
10.3.3. Centra innowacji 320
10.3.4. Innowacje społeczne klubów piłkarskich 326

Zakończenie 329
Bibliografia 333
Spis rysunków 351
Spis tabel 352
Spis przypadków 353

LESZEK BOHDANOWICZ - profesor Uniwersytetu Łódzkiego, pracownik Katedry Strategii i Zarządzania Wartością Przedsiębiorstwa UŁ. Kierownik Centrum Analiz Biznesowych na Wydziale Zarządzania UŁ. Członek Stowarzyszenia Sport Biznes Polska. Był Przewodniczącym Rady Nadzorczej Widzew Łódź SA oraz członkiem Stowarzyszenia Reaktywacja Tradycji Sportowych Widzew Łódź (do 2021 r. właściciela 100% akcji spółki Widzew Łódź SA). Pisał także felietony na temat zarządzania klubami piłkarskimi dla portalu internetowego Łódzki Sport. Zajmuje się problematyką ładu korporacyjnego, zarządzania strategicznego oraz zarządzania w sporcie.

Recenzja: dr hab. Tomasz Kafel, prof. UEK

Książki oraz artykuły z czasopism

Aaker D., Managing brand equity, The Free Press, New York 1991.

Allan G., Dunlop S., Swales K., The economic impact of regular season sporting compatitios: the Glasgow old firm football spectators as sports tourists, „Journal of Sport and Tourism” 2007, vol. 12, no. 2, ss. 63-97.

Andrews D. (Ed.), Manchester United: A thematic study, Routledge, Abingdon 2004.

Ansoff H., Corporate strategy, McGraw Hill, New York, 1965.

Armstrong G., Mitchell J., Global and local football: Politics and Europeanisation on the fringes of the EU, Routledge, London 2008.

Andreff W., Financial and Sporting Performance in French Football Ligue 1: Influence on the Players’ Market, „International Journal of Financial Studies” 2018, vol. 91, no. 6, ss. 1-17.

Bailey R., Bailey R., Levett N., Talent management, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 388-399.

Barajas A., Rodriguez P., Spanish football in need of financial therapy: Cut expenses and inject capital, „International Journal of Sport Finance”, vol. 9, no. 1, ss. 73-90.

Bardún A., Much ‘more than a club’” Football Clu Barcelona’s contribution to the rise of a national consciousness in Catalonia (2003-2014), „Soccer and Society” 2019, vol. 20, no. 1, ss. 103-122.

Barney J., Firm resources and sustained competitive advantage, „Journal of Management” 1991, vol. 17, no. 1, ss. 99-120.

Barney J., Hesterly W., Strategic management and competitive advantage: Concept and cases, Pearson, Harlow 2015.

Barr M., Re-examining Traditional Soccer Coaching Metodology and Introducing Brain Centered Learning in Soccer, [w:] J. Martin, Best of Soccer Journal. The Art. Of Coaching, Meyer & Meyer Sport, Aachen 2015, ss. 8-10.

Bauers S., Lammert J., Faix A., Hovemann G., Club members in German professional football and their attitude towards the ‘50+1’ rule’ – A stakeholder-oriented analysis, „Soccer and Society” 2020, vol. 21, no. 3, ss. 274-288.

Bauman Z., Liquid modernity, Polity Press, Cambridge 2000.

Becksy A., The application of Balanced Scorecard in team sports, „Applied Studies in Agribusiness and Commerce - APSTRACT” 2011, vol. 5, no. 3-4, ss. 29-32.

Beek R., Ernest M., Verschueren J., Global football: Defining the rules of the changing game, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 30-32.

Bengtsson M., Kock S., Cooperation and competition in relationships between competitors in business networks, „Journal of Business and Industrial Marketing” 1999, vol. 14, no. 3, Ss. 178-194.

Bennike S., Storm R., Wikman J., Ottesen L., The organization of club football in Denmark - a contemporary profile, „Soccer and Society” 2020, vol. 21, no. 5, ss. 551-571.

Binsztok A., Jak oczarować klientów w sklepie, czyli Merchandising z elementami psychologii zachowań konsumenckich, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2013.

Blackshaw T., Contemporary community theory and football, „Soccer and Society” 2008, vol. 9, no. 3, ss. 325-345.

Blumrodt J., Desbordes M., Bodin D., Professional Football Clubs and Corporate Social Responsibility, „Sport, Business and Management: An International Journal” 2013, vol. 3, no. 3, ss. 205-225.

Breitbarth T., Harris P., The Role of Corporate Social Responsibility in the Football Business: Towards the Development of a Conceptual Model, „European Sport Management Quarterly” 2008, vol. 8, no. 2, ss. 179-206.

Bridgewater S., Stray S., Brand values and a typology of Premiership football fans, Warwick Business School Working Paper 2002.

Brown A., Crabbe T., Mellor G., Introduction: Football and community – Practical and theoretical considerations, „Soccer and Society” 2008, vol. 9, no. 3, ss. 303-312.

Buchholz F., Lopatta K., Stakeholder salience of economic investors on professional football clubs in Europe, „European Sport Management Quarterly” 2017, vol. 17, no. 4, ss. 506-530.

Bulley J., Stadia development as a catalyst for regeneration, „Journal of Retail and Leisure Property” 2002, vol. 2, no. 4, ss. 305-316.

Cardoso A., de Souza R., Bandeira F., Cairrão A., Merchandising strategy of FC Porto Store to attract the segment of childern and youth, „International Journal of Business, Humanities and Technology” 2014, vol. 4, no. 1 ,ss. 140-149.

Carroll A., A three dimensional conceptual model of corporate performance, „Academy of Management Review” 1979, vol. 4, no. 4, ss. 497-505.

Cavusgil S., Knight G., Riesenberger J., International Business: The New realities, Pearson, Boston 2017.

Chadwick S., Hamil S., Managing Football: An international perspective, Elsevier, Oxford 2010.

Chanavat N., French football, foreign investors: global sports as country branding, „Journal of Business Strategy” 2017, vol. 38, no. 6, ss. 3-10.

Choluj K., Gerard S., May A., The interdependence between a football club and its ultra-fandom in relations to „Modern” football” A case study of Legia Warsaw, „Managing Sport and Leisure” 2020, vol. 25, nos 1-2, ss. 64-78.

Clarkson M., A stakeholder framework for analysing and evaluating corporate social performance, „Academy of Management Review” 1995, vol. 20, no. 1, ss. 92-117.

Cleland J., From passive to active: the changing relationship between supporters and football clubs, „Soccer and Society” 2010, vol. 11, no. 5, ss. 537-552.

Coombs D., Osborne A., A case study of Aston Villa Football Club, „Journal of Public Relations Research” 2012, vol. 24, no. 1 , ss. 201-221.

Coskun A., Sain Dinc M., Tetik S., Strategic performance management for cocker clubs: A quantitative model proposal, „Journal of Human Sport and Exercise” 2021, vol. 16, no. 4, ss. 836-852.

Costa A., Camboim G., Carneiro-Zen A., Internationalization patterns and their effects on company performance, „Journal of Operations and Supply Chain Management” 2018, vol. 11, no. 1, s. 53.

Cross J., Henderson S., Strategic Challenges in the Football Business: A SPACE Analysis’, „Strategic Change” 2003, vol. 12, no. 8, ss. 409-420.

Czakon W., Krótkowzroczność strategiczna menedżerów, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.

Davidsen M., Hammer D., How hard it can be?, Strategies in football – on and off the pitch, Zuma, Dragør 2021.

Davidson J., Howe M., Sloboda J., Innate talents: reality of myth?, „Behavioral and Brain Science” 1998, vol. 21, ss. 399-407.

De Bosscher V., De Knop P., van Bottenburg M., Shibli S., Bingham J., Explaining international sporting success: An international comparison of elite sport systems and policies in six countries, „Sport Management Review” 2009, vol. 12, no. 3, ss. 113-136.

Dhir S., Dhir S., Diversification. Literature review and issues, „Strategic Change” 2015, vol. 24, no. 6, ss. 569-588.

Dietl H., Franck E., Governance failure and financial crisis in German football, „Journal of Sports Economics” 2007, vol. 8, no. 6, ss. 662-669.

Dietl H., Franck E., Lang M., Overinvestment in team sports leagues: A contest theory model, „Scottish Journal of Political Economy” 2008, vol. 55, ss. 353-368.

Dima T., The business model of European football club competitions, „Procedia Economics and Finance” 2015, vol. 23, ss. 1245-1252.

Dolles H., Söderman S.,Value management in football: A framework to develop and analyse competitive advantage, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 308-318.

Donnelly T., Donnelly M., Donnelly T., Take-over and turaround at Celtic: the McCann years 1994-1999, „International Journal of Sport Management and Marketing” 2008, vol. 4, no. 1, ss. 49-61.

Draebye M., Strategic management in football organisations, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 171-185.

Drust B., O’Boyle A., Gillett M., Managing performance in elite professional football, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 144-154.

Edvinsson L., Malone M., Intellectual capital: Realizing your company’s true value by finding its hidden roots, HarperCollins Publishers, New York 1997.

Eggen N., Godfoten: Samhandling – veien til suksess, Aschehoug 2010.

Egilsson B., Supply chain management in professional football, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 319-333.

Egilsson B., Dolles H., From heroes to zeroes’ – self initiated expatriation of talented young footballers, „Journal of Global Mobility” 2017, vol. 5, no. 2, ss. 174-193.

Elferink-Gemser M., Huijgen B., Coelho-e-Silva M., Lemmink K., Visscher Ch., The changing characteristics of talented soccer players – a decade of work in Groningen, „Journal of Sports Sciences” 2012, vol. 30, no. 15, ss. 1581-1591.

Evans D., Norcliffe G., Local identities in a global game: The social production of football space in Liverpool, „Journal of Sport and Tourism” 2016, vol. 20, no. 3-4, ss. 217-232.

Fernandez-Navarro J., Fradua L., Zubillaga A., Ford P., McRobert A., Attacking and defeinsive styles of play in cocker: Analysis of Spanish and English elite teams, „Journal of Sport Science” 2016, vol. 34, no. 24, ss. 2195-2204.

Fifka M., Jaeger J., CSR in professional European football: an integrative framework, „Soccer and Society” 2020, vol. 21, no. 1, ss. 61-78.

Fitzpatrick D., The politics of football in an era of regulatory ‘crisis’: the last bastion of ‘club-regulation’?, „Soccer and Society” 2015, vol. 16, nos. 2-3, ss. 307-321.

Fombrun C., Gardberg N., Barnett M., Opportunity platforms and safety nets: corporate citizenship and reputational risk, „Business and Society Review” 2000, vol. 105, no. 1, ss. 85-106.

Ford P., Williams A., The developmental activities engaged in by elite youth cocker players who progressed to professional status compared to those who did not, „Psychology of Sport and Exercise” 2012, vol. 13, no. 3, ss. 349-352.

Forslund M., Innovation in soccer clubs – the case of Sweden, „Soccer and Innovation” 2017, vol. 18, nos. 2-3, ss. 374-395.

Franck E., Private firm, public corporation or member’s association – governance structures in European football, „International Journal of Sport Finance” 2010, vol. 5, no. 2, ss. 108-127.

Franck E., Lang M., A Theoretical Analysis of the Influence of Money Injections on Risk Taking in Football Clubs, „Scottish Journal of Political Economy” 2014, vol. 61, no. 4, ss. 430-454.

Fraser-Thomas J., Côté J., Deakin J., Examining adolescent sport dropout and prolonged engagement from a development of sport expertise, „Journal of Applied Sport Psychology” 2008, vol. 20, no. 3, ss. 318-333.

Freeman R., Strategic Management: A Stakeholder Approach, Cambridge University Press, Cambridge 2010.

Frías F., Football transfers and moral responsibility, „Soccer and Society” 2018, vol. 19, no. 4, ss. 560-572.

Friedman A., Miles S., Stakeholders: Theory and practice, Oxford University Press, Oxford 2006.

Fühner J., Schmidt S., Schreyer D., Are diversified football clubs better prepared for a crisis? First empirical evidence from the stock market, „European Sport Management Quarterly” 2021, vol. 21, no. 3, ss. 350-373.

Gammelsæter H., Institutional pluralism and governance in „commercializes” sports clubs, „European Sport Management Quarterly” 2010, vol. 10, no. 5, ss. 569-594.

Gerke A., Wäsche H., Football, netwrkd, and relationships [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 273-281.

Gilmore S., The importance of asset maximisation in football: towards the long-term gestation and maintenance of sustained high performance, „Intenational Journal of Sport Science and Coaching” 2009, vol. 4, no. 4, ss. 465-488.

Ginesta X., What is the next step? The Champions League clubs and their sponsors: From Bwin to Qatar Sports Investment, „Soccer and Society” 2013, vol. 14, no. 1, ss. 66-79.

Ginesta X., Eugenio J., Bonet P., Ferrer M., Global football in the US market. The internationalization of FC Barcelona and its media coverage, „Soccer and Society” 2020, vol. 21, nos. 2, ss. 209-224.

Ginesta X., Sellas T., Canals M., Chinese Investments in Spanish Football: A Case Study of RCD Espanyol New Management Trends After Rastar Purchase, „Communication and Sport” 2019, vol. 7, no. 6, ss. 752-770.

Giulianotti R., Supportes, followers, fans, and flaneurs: A taxonomy of spectator identities in football, „Journal of Sport and Social Issues” 2002, vol. 26, no. 1, ss. 25-46.

Giulianotti R., Robertson R., Recovering the social: Globalization, football and transnationalizm, „Global Networks” 2007, vol. 7, no. 2, ss. 166-186.

Gómez-Bantel A., Football clubs as symbols of regional identities, „Soccer and Society” 2016, vol. 17, no. 5, ss. 692-702.

Green M.. Ghaye T., To what extent do football organisations and networks allow individuals to ‘thrive’?, „Managing Sport and Leisure” 2018, vol. 23, nos. 1-2, ss. 1-6.

Güllich A., Emrich E., Individualistic and collectivistic approach in athlete suport programmes in the German high-performance sport system, „European Journal for Sport and Society” 2012, vol. 9, no. 4, ss. 243-268.

Guschwan M., Performance in the stands, „Soccer and Society” 2016, vol. 17, no. 3, ss. 290-316.

Hackman J., Leading team: Setting the stage for great performance, Harvard Business School Press, Boston 2002, MA.

Hamil S., Walters G., Financial performance in English professional football: ‘an inconvenient truth’, „Soccer and Society” 2010, vol. 11, no. 4, ss. 354-372.

Hamil S., Walters G., Watson L., The model of governance at FC Barcelona: balancing member democracy, commercial strategy, corporate social responsibility and sporting performance, „Soccer and Society” 2010, vol. 11, no. 4, ss. 475-504.

Hewitt A., Greenham G., Norton K., Game style in soccer: What is it and can we quantify it?, „International Journal of Performance Analysis in Sport” 2016, vol. 16, no. 1, ss. 355-372.

Holzmayer F., Schmidt S., Financial performance and corporate diversification strategies in professional football – evidence from the English Premier League, „Sport, Business and Management: An International Journal” 2020, vol. 10, no. 3, ss. 291-315.

Hutchins B., Signs of meta-change in second modernity: The growth of e-sport and the World Cyber Games, „New Media and Society” 2008, vol. 10, no. 6, ss. 851-869.

Jayanthi N., Pinkham C., Dugas L., Patrick B., Labella C., Sports specialization in young athletes evidence-based recommendations, „Sports Health” vol. 5, no. 3, ss. 251-257.

Jenny S., Manning R., Keiper M., Olrich T., Virtual(ly) athletes: Where eSports fit within the definition of ‘sport’, „Quest” 2017, vol. 69, no. 1, ss. 1-18.

Jeżak J., Ład korporacyjny: Doświadczenia światowe oraz kierunki rozwoju, C.H. Beck, Warszawa 2010.

Jeżak J., Strategiczne zarządzanie przedsiębiorstwem. Studium konepcji i doświadczeń amerykańskich oraz zachodnioeuropejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Łodzkiego, Łódż 1990.

Jeżak J., Bohdanowicz L., Kaźmierska-Jóźwiak B., Matyjas Z., Rola rad nadzorczych w procesach formułowania i realizowania strategii spółek, Wyd. UŁ, Łódź 2016.

Johnson G., Scholes K., Whittington R., Podstawy strategii, PWE, Warszawa 2010.

Johnson M., Seizing the white space: Business model innovation for growth and renewal, Harvard Business School Publishing, Boston 2010.

Kafel T., Metody profesjonalizacji organizacji pozarządowych, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2014.

Kaplan R., Norton D.. Strategiczna Karta Wyników, PWN, Warszawa 2012.

Kennedy D., Kennedy P., English premier league football clubs during the covid-19 pandemic: business as usual?, „Soccer and Society” 2021, vol. 22, nos. 1-2, ss. 27-34.

Kennedy D., Kennedy P., Supporter Trust and Third Way Politics, „Sport in Society” 2007, vol. 10, no. 2, ss. 285-303.

Kenyon J., Manoli A., Bodet G., Brand consistency and coherency at the London 2012 Olympic Games, „Journal of Strategic Marketing” vol. 26, ss. 6-18.

Kiernan A., Exit, voice and loyalty: the dislocation of football fan communities, „Soccer and Society” 2017, vol. 18, no. 7, ss. 880-895.

Kolyperas D., Morrow S., Sparks L., Developing CSR in Professional Football Clubs: Drivers and Phases, „Corporate Governance: The International Journal of Business in Society” 2015, vol. 15, no. 2, ss. 177-195.

Kornai J., The place of the soft budget constraint syndrome in economic theory, „Journal of Comparative Economics” 1998, vol. 45, ss. 1573-1599.

Kornai J., Maskin E., Roland G., Understanding the soft budget constraint, „Journal of Economic Literature”, vol. 41, ss. 1095-1136.

Kozma M., Measuring business performance in sports. How the Balanced Scorecard approach can help sports organisations in operating along strategic objectives?, „Közgazdász Fórum Forum on Economics and Business” 2014, vol. 17, no. 3, ss. 17-40.

Krupski R., Dyskusja o treści strategii, „Przegląd Organizacji” 2010, nr 6, ss. 4-6.

Krzakiewicz K., Cyfert Sz., Dynamic capabilities in strategic choice processes within organizations, „Management” 2017, vol. 21, no. 1, ss. 7-19.

Kuper S., Szymański S., Futbonomia, Wydawnictwo SQN, Kraków 2019.

Lardo A., Traquattrini R., Lombardi R., Russo G., Co-opetition models for governing professional football, „Journal of Innovation and Entrepreneurship” 2016, vol. 5, no. 1, ss. 1-15.

Lawrence I., Football club management: Insights from the field, Routledge Research in football, Routledge, Abingdon 2018.

Leach S., Szymański S., Making money out of football, „Scottish Journal of Political Economy” 2015, vol. 61, no. 1, ss. 25-50.

Lencioni P., The five dysfunctions of a team: A leadership fable, Jossey-Bass, San Francisco, CA 2002.

Leonard-Barton D., Core capabilities and core rigidities: A paradox in managing new product development, „Strategic Management Journal” 1992, vol. 13, no. 1 ss. 111-125.

Licht A., Goldschmidt Ch., Schwartz S., Culture, law, and corporate governance, „International Review of Law and Economics” vol. 25, no. 2, ss. 229-255.

Llopis-Goig R., From ‘Socios’ to ‘Hyper-consumers’: An empircial examination of the impact of commodification on Spanish football fans, „Soccer and Society” 2012, vol. 13, no. 3, ss. 292-408.

Lorange P., Corporate planning: An executive viewpoint, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1980.

Lord J., Human Resource Management in football, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 220-231.

Ludvigsen J., Foreign ownership’ in the Premier League: examining local Liverpool fans’ perception of Fenway Sports Group, „Soccer and Society” 2019, vol. 20, no. 4, ss. 602-625.

Lynch R., Corporate strategy, Prentice Hall, Harlow 2000. R. Lynch, Corporate strategy, Prentice Hall, Harlow 2000.

Malcolm D., Jones I., Waddington I., The people’s game? Football spectatorship and demographic change, „Soccer and Society” 2000, vol. 1, ss. 129-143.

Manoli A., Kenyon J., Football and marketing, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 188-100.

Martin P., Football, community and cooperation: A critcial analysis of supporters trusts in England, „Soccer and Society” 2007, vol. 8, no. 4, ss. 636-653.

McHale I., Sport business analytics: The past, the present and the future, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 246-257.

Memmert D., Raabe D., Data analytics in football: Positional data collection, modelling and analysis, Routledge, London 2018.

Mills A., Butt J., Maynard I., Harwood Ch., Identifying factors perceived to influence the developments of elite youth football academy players, „Journal of Sport Science” 2012, vol. 30, no. 15, ss. 1593-1604.

Minzberg H., The Structuring of Organizations, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1979.

Morrow S., Football club financial reporting: time for a new model?, „Sport, Business and Management: An International Journal” 2013, vol. 3, no. 4, ss. 297-311.

Morrow S., Impression management in football club financing reporting, „International Journal of Sport Finance” 2006, vol. 1, ss. 96-108.

Morrow S., The People’s Game? Football, Finance and Society, Palgrave Basingstoke 2003.

Nandan S., An exploration of the brand identity-brand image linkage: A communications perspective, „Journal of Brand Management” 2005, vol. 12, no. 4, ss. 264-278.

Nash R., The sociology of English football, „Football Studies” 2000, vol. 3, no. 1, ss. 49-62.

Nalebuff B., Brandenburger A., Co-opetition: Competitive and cooperative business strategies for the digital economy, „Strategy and Leadership” 1997, vol. 25, no. 6, ss. 28-33.

Nicholson M., Hoye R., Delivering strategic change in complex sport environment: Country Racing Victoria, „International Journal of Sport Management and Marketing” 2008, vol. 4, no. 1, ss. 18-32.

Nosal P., Sport catalogue of the Others. ‘The Otherness’ as a perspective in social sport studies, „Miscellanes Anthropologica et Sociologica” 2015, vol. 16, no. 4, ss. 15-30.

Obłój K., Strategia organizacji, PWE, Warszawa 2007.

Oplustil K., Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, C.H. Beck, Warszawa 2010.

Özer A., Argan M., Licensed Team Merchandising Buying Behavior: A Stusy On Turkish Fans, „Innovative Marketing” 2006, vol. 2, no. 4, ss. 117-130.

Padrón-Cabo A., Rey E., García-Soidán J., Penedo-Jamardo E., Large scale analysis of relative age effect on professional soccer players in FIFA designated zones, „International Journal of Performance Analysis in Sport” 2016, vol. 16, no. 1, ss. 332-346.

Papadimitriou D., Apostolopoulou A., Sport licenced products in the football industry, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 412-422.

Parnell D., Stratton G., Drust B., Richardson D., Football in the community schemes: Exploring the effectiveness of an intervention in promoting healthful behaviour change, „Soccer and Society” 2013, vol. 14, no. 1, ss. 35-51.

Pedersen E., Making corporate social responsibility (CSR) operable: How companies translate stakeholder dialogue into practice, „Business and Society Review” 2006, vol. 111, no. 2, ss. 137-163.

Perkins S., Exploring future relationships between football clubs and local government, „Soccer and Society” 2000, vol. 1, no. 1, ss. 102-113.

Pierścionek Z., Strategie konkurencji i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2003.

Plumley D., Wilson R., Ramchandani G., Towards a model for measuring holistic performance of professional football club, „Soccer and Society” 2017, vol. 18, no. 1, ss. 16-29.

Plumley D., Wilson R., Shibli S., A holistic performance assessment of English Premier League football clubs 1992-2013, „Journal of Applied Sport Management” 2017, vol. 9, no. 1, ss. 1-24.

Podolny J., Page K., Network forms of organization, „Annual Review of Sociology” 1998, vol. 24, ss. 57-76.

Porat A., Cosi (non) Fan Tutte: women’s football ‘made in Israel’, „Soccer and Society” 2020, vol. 21, no. 1, ss. 39-49.

Prahalad C., Hamel H., The core competence of the corporation, „Harvard Business Review” 1990, vol. 68, no. 3, ss. 79-91.

Ráthonyi-Ódor K., Bába E., Müller A., Bács Z., Ráthonyi G., How successful are the teams of the European football elite of the field? – CSR ativities of the Premier League and the Premiera División, „International Journal of Environmental Resaerch and Public Health” 2020, vol. 17, ss. 1-31.

Razali N., Mustapha N., Yatim A., Ahmad F., Ruhaya A., Predicting player position for talent identification in association football, „IOP Conference Series: Materials Science and Engineering” 2017, vol. 226, no. 1, 012087.

Relvas H., Littlewood M., Nesti M., Gilbourne D., Richardson D., Organizational structures and working practices in elite European professional football clubs: Understanding the relationship between youth and professional domains, „European Sport Management Quarterly” 2010, vol. 10, no. 2, ss. 165-187.

Riordan J., Football: Nation, city and the dream. Playing the game for Russia, money and power, „Soccer and Society” 2007, vol. 8, ss. 545-560.

Rodriguez-Pomeda J., Casani F., del Mar Alonso-Almeida M., Emotions’ management within the Real Madrid football club business model, „Soccer and Society” 2017, vol. 18, no. 4, ss. 431-444.

Rodriguez-Pomeda J., Casani F., del Mar Alonso-Almeida M., The mattress makers: emotions and value proposal in Atlético de Madrid, „Soccer and Society” 2016, vol. 17, no. 1, ss. 1-17.

Rohde M., Breuer Ch., The market for football club investor: A review of theory and empirical evidence from professional European football, „European Sport Management Quarterly” 2017, vol. 17, no. 3, ss. 265-289.

Rohlmann P., 24. Fanartikel-Barometer im Fußball – Zusammenfassung, https://www.linkedin.com/pulse/24-fanartikel-barometer-im-fußball-zusammenfassung-rohlmann/?trk=pulse-article_more-articles_related-content-card&originalSubdomain=de (dostęp: 19.01.2022 r.).

Roşca V., Sustainable development of a city by using a football club, „Theoretical and Empirical Researchers in Urban Management” 2010, vol. 5, no. 7, ss. 61-68.

Rossi A., Ta authorities accept soccer team’s hardship compromise, „Tax Notes International” 2005, April 11, p. 119.

Røynesdal Ø., Toering T., Gustafsson H., Understanding players’ transition from youth to senior professional football environments: A coach perspective, „International Journal of Sports Science and Coaching” 2018, vol. 13, no. 1, ss. 26-37.

Rumelt R., Strategy, structure and economic performance, Harvard University, Boston 1974.

Ruta D., Lorenzon L., Sironi E., The relationship between governance structure and football club performance in Italy and England, „Sport, Business and Management” 2002, vol. 10, no. 1, ss. 17-37.

Sánchez L., Barajas A., Sanchez-Fernandez P., Fans in the ownership of Big Five leagues: lessons for better football governance, „Soccer and Society” 2021, vol. 22, no. 4, ss. 355-371.

Saran C., Spurs sign up intelligent edge to digitise new stadium, https://www.computerweekly.com/news/450422510/Spurs-sign-up-intelligent-edge-to-digitise-new-stadium (dostęp: 2.01.2022 r.).

Schmidt S., Holzmayer F., A framework for diversification decisions in professional football, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 3-19.

Scholz T., Deciphering the World of eSports, „International Journal on Media Management” 2020, vol. 22, no. 1, ss. 1-12.

Schwarz E., Venue management in football, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 209-219.

Senaux B., A stakeholder approach to football club governance, „International Journal of Sport Management and Marketing” 2008, vol. 4, no. 1, ss. 4-17.

Simon H., On the concept of organizational goal, „Administrative Science Quarterly” 1964, vol. 9, no. 1, ss. 1-22.

Sinek S., The Infinite game: How to lead in the 21st century, Penguin Publishing, London 2019.

Sobral V., Fairley S., O’Brien D., Leveraging football events, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 282-293.

Sondaal T., Football’s grobalization or globalization? The lessons of Liverpool Football Club’s evolution in the Premier League era, „Soccer and Society” 2013, vol. 14, no. 4, ss. 485-501.

Söderman S., Dolles H., The network of value captures in football club management: A framework to develop and analyze competitive advantage in professional team sports, [w:] S. Söderman, H. Dolles, Handbook of Research on Sport and Business, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2012.

Stokvis R., Ajax isn’t Ajax anymore: on power, rhetoric and identity, „Soccer and Society” 2008, vol. 9, no. 4, ss. 497-508.

Storm R., The rational emotions of FC København: a lesson on generating profit in professional soccer, „Soccer and Society” 2009, vol. 10, nos. 3-4, ss. 459-476.

Storm R., Nielsen K., Soft budget constraints in professional football, „European Sport Management Quarterly” 2012, vol. 12, no. 2, ss. 183-201.

Strategor, Zarządzanie firmą: Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, PWE, Warszawa 1996.

Suppiah H., Chia M., Low Ch., Detecting and developing youth athlete potential: Different strokes for different folks are warranted, „British Journal of Sports Medicine” 2015, vol. 49, ss. 878-882.

Sznajder A., Sport jako biznes w czasach globalizacji, PWE, Warszawa 2017.

Taylor M., Global players? Football, migration and globalization, c. 1930-2000, „Historical Social Research” 2006, vol. 31, no. 1, ss. 7-30.

Tenga A., Sigmundstad E., Characteristics of goal-scoring possessions in open play: Comparing the top, in-between and bottom teams from professional soccer league, „International Journal of Performance Analysis in Sport” 2011, vol. 11, no. 3, ss. 545-552.

Terekli M., Çobanoğlu H., Stadiums and arenas the new revenue source of professional football clubs: The economic impact of Turkish football stadiums and arenas in Turkey, „Physical Activity” 2018, vol. 6, ss. 213-226.

Thomsen K., Nørgaard J., Grades for goals? Challenging associations between educational engagement and improved football performance among Danish male elite players, „Soccer and Society” 2020, vol. 21, no. 2, ss. 152-165.

Tittenbrun J., Pieniądz kręci piłka: Stosunki ekonomiczno-własnościowe w futbolu, PWN, Warszawa 2016.

Tobin S., Supporter Ownership as a Method of Football Governance: The Concept of a Supporters’ Trust and Its Operation within England and the Republic of Ireland, „Soccer and Society” 2017, vol. 18, nos. 5-6, ss. 768-784.

Toering T., Elferink-Gemser M., Jordet G., Visscher C., Self-regulation and performance level of elite and non-elite youth football players, „Journal of Sports Science”, vol. 27, ss. 1509-1517.

Torchia D., An alternative football club in a liquid modernity: FC United of Manchester, „Culture and Organization” 2016, vol. 22, no. 3, ss. 203-220.

Torchia D., Creating and managing community in a community football club, „Managing Sport and Leisure” 2020, vol. 25, nos. 1-2, ss. 79-98.

Totten M., Football and community empowerment: how FC Sankt Pauli fans organize to influence, „Soccer & Society” 2016, vol. 17, no. 5, ss. 703-720.

Totten M., Sport activism and political praxis within the FC Sankt Pauli fan subculture, „Soccer and Society” 2015, vol. 16, no. 4, ss. 453-468.

Tucker L., The football club: spaces for capital accumulation, „Soccer and Society” 2016, vol. 17, no. 4, ss. 555-570.

Urbanek G., Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008.

van Uden J., Transforming a football club into a ‘total experience’ entertainment company: Implications for management, „Managing Leisure” 2005, vol. 10, no. 3, ss. 184-198.

Varga D., Földesi G., Gombocz J., Declared pedagogical values of coaches at Hungarian football academies, „Physical Culture and Sport. Studies and Research” 2018, vol. 77, no. 1, ss. 17-24.

Waalkes S., Does soccer explain the world or does the world explain soccer? Soccer and globalization, „Soccer and Society” 2017, vol. 18, nos. 2-3, ss. 166-180.

Walters G., The implementation of a stakeholder management strategy during stadium development: a case study of Arsenal Football Club and the Emirates Stadium, „Managing Leisure” 2011, vol. 16, no. 1, ss. 49-64.

Walters G., Chadwick S., Corporate citizenship in football: delivering strategic benefits through stakeholder engagement, „Management Decision” 2009, vol. 47, no. 1, ss. 51-66.

Watson N., Football in the community: ‘What’s the score?’, „Soccer and Society” 2000, vol. 1, no. 1, ss. 114-125.

Weimar D., Wicker P., Moneyball revisited: Effort and team performance in professional soccer, „Journal of Sports Economics” 2017, vol. 18, no. 2, ss. 140-161.

Wilson J., Odwrócona piramida: Historia taktyki piłkarskiej, Wydawnictwo SQN, Kraków 2021.

Wolfe R., Babiak K., Cameron K., Quinn R., Smart D., Terborg J., Wright P., Moneyball: A business perspective, „International Journal of Sport Finance” 2007, vol, 2, no. 4, s. 249-262.

Wylleman P., Lavallee D., A developmental perspective on transitions faced by athletes, [w:] M. Weiss (Ed.), Developmental sport and exercise psychology: A lifespan perspective, FIT, Morgantown 2004, ss. 507-527.

Zeimers G., Anagnostopoulos Ch., Zintz T., Willem A., Corporate social responsibility (CSR) in football, [w:] S. Chadwick, D. Parnell, P. Widdop, Ch. Anagnostopoulos, Routledge Handbook of Football Business and Management, Routledge, New York, 2020, ss. 114-130.

Zuber R., Yiu P., Lamb R., Gandar J., Investor-Fans? An Examination of the Performance of Publicly Traded English Premier League Teams, „Applied Financial Economics 2005, vol. 15, no. 5, ss. 305-313.

Źródła internetowe

AC Milan, Vismara, https://www.acmilan.com/en/club/venues/vismara/milan-lab (dostęp: 8.10.2021 r.).

After Chievo’s bankruptcy and reorganization, no one took over, but the old donkey was forced to disband and disappear; https://min.news/en/sport/9bfec27779d76d6738c007533b2971e9.html (dostęp: 8.11.2021 r.).

Arora V., Sustainability has become essential for Football clubs in today’s time and date, let’s take a look at the most Environmentally Conscious Clubs in Europe, https://www.foottheball.com/football-top-10/environmentally-conscious-clubs-across-europe-green-initiatives-sustainability-earth-day-forest-green-rovers (dostęp: 15.02.2022 r.).

Arsenal Londyn, Innovation Lab launches hunt for tech startups; https://www.arsenal.com/news/innovation-lab-launches-hunt-tech-startups (dostęp: 23.10.2021 r.).

Balkenende S., Vitesse Arnhem – The Chelsea connection, https://www.copa90.com/en/creators/creator-collective-archive/collective/futbolgrad/2016/1/vitesse-arnhem-the-chelsea-connection (dostęp: 7.08.2021 r.).

Bayern München, FC Bayern Musemu, https://fcbayern.com/museum/en/the-exhibition/fcb-erlebniswelt (dostęp: 18.10.2022 r.).

Bielski M., Espanyol i jego droga od wielkich nadziei do małych perspektyw, https://weszlo.com/2018/04/23/espanyol-droga-wielkich-nadziei-malych-perspektyw/ (dostęp: 9.08.2021 r.).

Bogucki A., Miłość to za mało. Jak Latające Osły spadły w przepaść, https://weszlo.com/2021/11/01/chievo-werona-upadek-bankructwo/ (dostęp: 8.11.2021 r.).

Borejza T., Klub z angielskiej czwartej ligi ma stadion, który inspiruje świat. „Najbardziej zielony klub świata”, https://smoglab.pl/klub-pilkarski-przeszedl-na-100-energii-ze-slonca-i-wiatru-od-tego-czasu-awansowal-i-oszczedzil/ (dostęp: 27.01.2021 r.).

Brand Finance, Football 50 2021: The annual report on the most valuable and and strongest football club brands, https://brandirectory.com/ (dostęp: 15.01.2022 r.).

Bysouth A., Red Star, Paris St-Germain and the contrasting global brands of Parisian football, https://www.bbc.com/sport/football/59053439 (dostęp: 25.05.2022 r.).

Chapman S., Visualsoft has completed its first ever football club website, with a new ecommerce operation for Middlesbrough FC, https://www.prolificnorth.co.uk/news/digital-agency-news/2020/07/visualsoft-launches-e-commerce-site-middlesbrough-fc (dostęp: 19.01.2022 r.).

Chlebicki P, Legia Warszawa wyprzedała 200 tysięcy fan tokenów w 13 minut, https://www.sportmarketing.pl/z-kraju/36441/legia-warszawa-wyprzedala-200-tysiecy-fan-tokenow-w-13-minut/ (dostęp: 2.01.2022 r.).

Claxton D., Arsenal’s Innovation Lab Startups Showcase Their Tech, https://www.sporttechie.com/arsenals-innovation-lab-startups-showcase-their-tech-premier-league-soccer-football (dostęp: 22.10.2021 r.).

Conn D., The Premier League has priced out fans, young and old ttps://www.theguardian.com/sport/david-conn-inside-sport-blog/2011/aug/16/premier-league-football-ticket-prices, The Guardian, August 16, 2011 (dostęp: 5.10.2021 r.).

Czas futbolu, Takich drużyn już nie ma, www.czasfutbolu.pl/takich-druzyn-juz-nie-ma/ (dostęp: 13.02.2021 r.).

Deamer L., A journey through the history of football technology, https://www.electronicspecifier.com/news/analysis/a-journey-through-the-history-of-football-technology (dostęp: 24.01.2021 r.).

Deloitte, 2020 Deloitte review of Football Finance, https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/ch/Documents/consumer-business/deloitte-ch-annual-review-of-football-finance-2020.pdf (dostęp: 5.10.2021 r.).

Deloitte, Piłkarska liga finansowa – sezon 2020/2021, https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/consumer-business/articles/raport-pilkarska-liga-finansowa-sezon-2020-2021.html (dostęp: 2.04.2022 r.) i wcześniejsze.

Dobroszek K., Cyfrowy romantyzm sportu, https://mycompanypolska.pl/artykul/cyfrowy-romantyzm-sportu/8737 (dostęp: 2.01.2022 r.).

Duse A., 5 best footballacademies in the world right now, https://www.sportskeeda.com/football/5-best-football-academies-world-right-now-barcelona-chelsea (dostęp: 17.11.2021 r.).

Ernest M., Best practices of internationalization strategies from European football clubs, https://www.linkedin.com/pulse/best-practices-internationalisation-strategies-from-european-ernest (dostęp: 14.05.2021 r.).

ESSEC Sports Chair, How football clubs manage their brands: From conception to internationalisation, https://sports-chair.essec.edu/resources/research-reports/how-football-clubs-manage-their-brands-from-conception-to-internationalisa (dostęp: 15.01.2022 r.).

EU Guidelines on Dual Careers of Athletes: Recommended Policy Actions in Support of Dual Careers in High-Performance Sport, Brussels, 16 November 2012, https://ec.europa.eu/assets/eac/sport/library/documents/dual-career-guidelines-final_en.pdf (dostęp: 28.02.2021 r.).

European Club Association, Community and Social Responsibility: A collection of ECA Member Clubs’ CSR Projects, https://www.ecaeurope.com/media/1457/eca-community-social-responsibility-report.pdf (dostęp: 12.04.2022 r.).

European Club Association, CSR in European Club Football, https://www.ecaeurope.com/media/4134/csr-in-european-club-football-2016.pdf (dostęp: 18.02.2022 r.).

European Club Association, ECA Club Management Guide, https://www.ecaeurope.com/news-media-releases/updated-edition-of-the-eca-club-management-guide-now-available/ (dostęp: 15.01.2022 r.).

European Club Association, Report on youth academies in Europe, https://www.ecaeurope.com/media/2730/eca-report-on-youth-academies.pdf (dostęp: 14.08.2021 r.).

FBIN Magazine, How FC Basel optimises their Processes, https://www.footballbusinessinside.com/fbin-insights/how-fc-basel-optimises-their-processes (dostęp: 19.01.2022 r.).

FC Bayern Hilfe e.V., Interview Karl Hopfner, https://fcbayern.com/fcb-hilfe-ev/de/ueber-uns (dostęp: 13.02.2021 r.).

FC København, Strategy 2019+, https://www.fck.dk/en/strategy-2019 (dostęp: 23.07.2021 r.).

FC Lugano, La nostra filosofia in in 14 pilastri, https://www.fclugano.com/settore-giovanile/filosofia-fcl-settore-giovanile/ (dostęp: 27.02.2021 r.).

FC Porto: The world’s most efficient “Moneyball” football club, https://statathlon.com/fc-porto-the-worlds-most-efficient-football-club-based-on-the-moneyball-model/ (dostęp: 14.01.2021 r.).

FIFA, Innovation labs in football, https://quality.fifa.com/en/blog/innovation-labs-in-football/ (dostęp: 9.10.2021 r.).

Fersztner K., “Jesteśmy zerem”. Gigant zaszurał o dno. 410 mln euro długu. Nadciągają lata posuchy, https://www.sport.pl/pilka/7,64946,28720835,jestesmy-zerem-gigant-zaszural-o-dno-410-mln-euro-dlugu.html, (dostęp: 25.07.2022 r.).

Fisher J., Allocation money explained, https://www.brotherlygame.com/2019/12/20/21031618/allocation-money-explained (dostęp: 31.10.2021 r.).

Flinders K., Crystal Palace Football Club uses app to securely share tactical information, https://www.computerweekly.com/news/450414243/Crystal-Palace-Football-Club-uses-app-to-securely-share-tactical-information (dostęp: 2.01.2022 r.).

Garbacik G., Jak w Brentford wyliczyli sobie awans, https://pilkanozna.pl/index.php/Wydarzenia/Ligi-zagraniczne-Anglia/1020620-jak-w-brentford-wyliczyli-sobie-awans.html (dostęp: 23.05.2022 r.).

Ghonyan L., Advantages and Disadvantages of Going Public and Becoming a Listed Company, https://ssrn.com/abstract=2995271 (dostęp: 4.11.2021 r.).

Glass J., White A., The biggest industry you’ve never heard, https://digital.hbs.edu/innovation-disruption/biggest-industry-youve-never -heard (dostęp: 14.12.2021 r.).

Global Football Alliance, Revolution and The GFA: Could The Alliance Prove Fruitful? https://shortcornerslongprose.com/2021/12/22/revolution-and-the-gfa-could-the-alliance-prove-fruitful/ (dostęp: 1.02.2022 r.).

Global Football Alliance, Our story, https://www.globalfootballalliance.com/about-3 (dostęp: 1.02.2022 r.).

Goliasz D., ON TOUR: Union Berlin. Kult bycia innym, https://nabramke.pl/on-tour-union-berlin-kult-bycia-innym/ (dostęp: 25.05.2022 r.).

Hajduk Split, HNK Hajduk strategy framework, https://hajduk.hr/eng/club/strategy/#slide=1, (dostęp 31.03.2022 r.).

Ohr T., Arsenal​ ​Innovation​ ​Lab​ ​wants to work with startups on ground-breaking new fan experiences, https://www.eu-startups.com/2017/09/arsenal%E2%80%8B-%E2%80%8Binnovation%E2%80%8B-%E2%80%8Blab%E2%80%8B-%E2%80%8Bwants-to-work-with-startups-on-ground-breaking-new-fan-experiences-sponsored/ (dostęp: 22.10.2021 r.).

Goławski A., Espanyol i Mister Chen. Czy ten związek może się udać? https://igol.pl/espanyol-mister-chen-zwiazek-moze-sie-udac/ (dostęp: 9.08.2021 r.).

Guide to football, https://www.guidetofootball.com/tactics/playing-styles/ (dostęp: 23.03.2022 r.).

Hallengreen L., Analyse: Akademispillere skaber stor værdi, https://www.mediano.nu/oversigt/2018/4/12/akademispillere-skaber-stor-vrdi (dostęp: 24.04.2022 r.).

Hughes J., What is the future of football, https://www.masterstudies.com/article/what-is-the-future-of-football/ (dostęp: 28.07.2022 r.).

Iwanow M., Merchandising po niemiecku, „Piłka Nożna” 6/2021, https://pilkanozna.pl/index.php/Wydarzenia/Ligi-zagraniczne-Niemcy/1017356-merchandising-po-niemieck.html (dostęp: 16.01.2022 r.).

Janssen R., Hoe slim, machtig (en dominant) is Keizer Karel?, https://www.sp.nl/tribune/2000/tribune-022000-hoe-slim-machtig-en-dominant-is-keizer-karel (dostęp: 2.08.2021 r.).

Kaczmarczyk K., To jest „finansowy Armagedon”. Tak fatalnie w Barcelonie nie było od lat, https://sportowefakty.wp.pl/pilka-nozna/962926/to-jest-finansowy-armageddon-tak-fatalnie-w-barcelonie-nie-bylo-od-lat (dostęp: 14.10.2021 r.).

Kaliński A., Chińskie pieniądze ciągną do wielkiego sportu, https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/chiny-sport-pilka-nozna-inwestycje-kluby/ (dostęp: 19.07.2021 r.).

Khoa D., Businessman becomes first Vietnamese owner of a European football club, https://e.vnexpress.net/news/sports/businessman-becomes-first-vietnamese-owner-of-a-european-football-club-3913638.html (dostęp: 21.09.2021 r.).

KPMG, Key motivations behind buying a professional football club, https://footballbenchmark.com/library/key_motivations_behind_buying_a_professional_football_clubs (dostęp: 25.02.2021 r.).

Kunti S., RIP Chievo Verona; former Serie A club folds after failure to find money for new season, www.insideworldfootball.com/2021/08/23/rip-chievo-verona-former-serie-club-folds-failure-find-money-new-season/ (dostęp: 8.11.2021 r.).

L Marks, Arsenal: Innovation Lab, https://lmarks.com/case-study/arsenal-innovation-lab/ (dostęp: 18.10.2021 r.).

Lyttleton B., Football philosophy: What does it mean and does your team have one? https://www.eurosport.com/football/football-philosophy-what-does-it-mean-and-does-your-team-have-one_sto4718533/story.shtml (dostęp: 7.08.2021 r.).

Matchett K., Analysing Atletico Madrid’s Defensive Structure Under Diego Simeone, https://bleacherreport.com/articles/2589852-analysing-atletico-madrids-defensive-structure-under-diego-simeone (dostęp: 27.03.2022 r.).

Mesli D., Mondial – Bordeaux is moving to the USA with Olney Girls 99, https://en.coeursdefoot.fr/event/mondial-bordeaux-is-moving-to-the-usa-with-olney-girls-99/ (dostęp: 7.08.2021 r.).

Michałowski M., De Toekomst. Tutaj wychowały się legendy Ajaxu Amsterdam, radiogol.pl/wiadomosci/de-toekomst-tutaj-wychowaly-sie-legendy-ajaxu-amsterdam/ (dostęp: 28.02.2021 r.).

Mieżejewski J., Kluby filialne wielkich klubów, https://igol.pl/kluby-filialne-wielkich-druzyn/ (dostęp: 27.07.2022 r.).

Milewski L., Czego w futbolu nie można kupić. Historia pewnej zdrady, https://weszlo.com/2016/12/10/czego-w-futbolu-nie-mozna-kupic-historia-pewnej-zdrady/ (dostęp: 21.12.2021 r.).

Nawrot R., Polskie kluby piłkarskie w tym stanie powinny na razie odpuścić puchary, https://sport.interia.pl/pilka-nozna/news-polskie-kluby-pilkarskie-w-tym-stanie-powinny-na-razie-odpus,nId,6172576 (dostęp: 30.07.2022 r.).

Newonce, Nie dajmy im grać swojej piłki. 7 zespołów z najbardziej wyrazistym stylem w Europie, https://newonce.sport/artykul/dajmy-im-grac-swojej-pilki-7-zespolow-najbardziej-wyrazistym-stylem-europie, (dostęp: 27.03.2022 r.).

Newzoo, Newzoo’s Global Esports & Live Streaming Market Report 2021, https://newzoo.com/insights/trend-reports/newzoos-global-esports-live-streaming-market-report-2021-free-version/ (dostęp: 14.12.2021 r.).

Nsssport, How Red Star FC became a landmark on the suburb of Paris, https://www.nssmag.com/en/sports/24549/red-star-fc-david-bellion-interview (dostęp: 25.05.2022 r.).

Nurk K., Football as a social phenomenon, https://phdessay.com/football-as-a-social-phenomenon/ (dostęp: 12.11.2021 r.).

Olimpique Marseille, OM Data Lab: Innovate, share, collaborate, https://www.om.fr/en/OM-data-lab (dostęp: 12.01.2022 r.).

Ostafiński D., FC Barcelona żyła ponad stan. Teraz za to płaci, https://www.polsatsport.pl/wiadomosc/2021-09-29/fc-barcelona-zyla-ponad-stan-teraz-za-to-placi/ (dostęp: 11.10.2021 r.).

Parker E., A Match of Leagues – MLS vs CLS, https://sites.duke.edu/soccerpoliticsemmaparker/homepage/salary-caps-and-foreign-players (dostęp: 31.10.2021 r.).

Pearce T., RB Leipzig 2020/21: Analysis of life after Werner – scout report, https://totalfootballanalysis.com/team-analysis/rb-leipzig-analysis-life-werner-scout-report-tactical-analysis-tactics (dostęp: 27.03.2022 r.).

PVF, Signing ceremony of comprehensive partnership development between PVF & FK Sarajevo, https://www.pvf.com.vn/en/news/activities/902-signing-ceremony-of-comprehensive-partnership-development-between-pvf-fk-sarajevo (dostęp: 21.09.2021 r.).

Polski Związek Piłki Nożnej, Podręcznik licencyjny PZPN, https://www.pzpn.pl/public/system/files/site_content/635/3882-Podręczniki%20licencyjny%20dla%20klubów%20Ekstraklasy%20na%20sezon%202021%202022%20i%20następne.pdf (dostęp: 22.01.2022 r.).

Prosper Capital, Ekonomiczne impresje diamentowego EURO 2020, cz. 1, https://www.pcdm.pl/pobierzebookaeuro2020pcdm/ (dostęp: 5.08.2021 r.).

Real Madryt, Pérez wybuduje Park Rozrywki Realu Madryt?, https://www.realmadryt.pl/news/25753-perez-wybuduje-park-rozrywki-realu-madryt (dostęp: 15.10.2021 r.).

Real Madryt, Zaprezentowano „Real Madrid Resort Island”, https://www.realmadryt.pl/news/38516-zaprezentowano-real-madrid-resort-island (dostęp: 15.10.2021 r.).

Red Star FC, Le maillot du red star: un support pédagogique pour l’enseignement de l’histoire, https://www.redstar.fr/maillot-dhistoire/ (dostęp: 21.01.2022 r.).

Retro Futbol, FC St. Pauli – Klub wyjątkowy, https://rfbl.pl/fc-st-pauli/ (dostęp: 25.05.2022 r.).

Rushton J., Explained: What is Moneyball? The transfer philosophy constantly pinned to Aston Villa, https://www.birminghammail.co.uk/sport/football/transfer-news/what-is-moneyball-aston-villa-18704579 (dostęp: 14.01.2021 r.).

Sarkar N., Why have football clubs failed in the stock exchange? https://www.sportskeeda.com/football/why-have-football-clubs-failed-stock-exchange (dostęp: 7.08.2021 r.).

SBM, Master Group Sport con AS Roma per “La Magica Land”, la nuova fan zone per tutti i tifosi Giallorossi, https://www.sportbusinessmanagement.it/2017/12/fan-zone-magica-land.html (dostęp: 12.05.2022 r.).

Schmidt S., Holzmayer F., Führer J., Not every football club is going under – here’s how some are improving financial results, https://theconversation.com/not-every-football-club-is-going-under-heres-how-some-are-improving-financial-results-146872 (dostęp 1.02.2022 r.).

SciSports, State of football analytics industry in 2021, https://www.scisports.com/state-of-the-football-analytics-industry-in-2021/ (dostęp: 20.10.2021 r.).

Shiply M., Sport and environment, https://www.progressiveteacher.in/sport-and-environment/ (dostęp: 18.02.2022 r.).

Siemiątkowski M., Milan Lab. Czyli jak uczyć się na transferowych porażkach, https://sportowefakty.wp.pl/pilka-nozna/801247/milan-lab-czyli-jak-uczyc-sie-na-transferowych-porazkach (dostęp: 8.10.2021 r.).

Smoliński P., Stadion o imieniu Kevin, weganizm i New Age. Poznajcie Forest Green Rovers, https://sport.tvp.pl/51486119/forest-green-rovers-pierwszy-weganski-klub-na-swiecie-stadion-o-imieniu-kevin-weganizm-i-new-age (dostęp: 27.01.2021 r.).

Snopek K., FC Barcelona w tarapatach? Aresztowania członków zarządu! https://menworld.pl/fc-barcelona-w-tarapatach-aresztowania-czlonkow-zarzadu/ (dostęp: 14.10.2021 r.).

Storey D., The death of Cievo Verona, the flying fonkeys who are now buried six feet under, https://inews.co.uk/sport/football/chievo-verona-sergio-pellissier-flying-donkeys-serie-a-1167203 (dostęp: 10.11.2021 r.).

Szantraj O., Barcelona w finansowych tarapatach. Co z kontraktem Messiego, https://www.goal.pl/la-liga/barcelona-w-finansowych-tarapatach-co-z-kontraktem-messiego/ (dostęp: 12.10.2021 r.).

Szczepański M., Gigant w poważnych tarapatach. Barcelona z ogromnym zadłużeniem! https://sport.se.pl/pilka-nozna/primera-division/gigant-w-powaznych-tarapatach-barcelona-z-ogromnym-zadluzeniem-aa-Q98W-uD3o-4L9v.html (dostęp: 12.10.2021 r.).

Szyszka R,, Środek Europy, średnia liga i topowa akademia z wielkimi zarobkami. Red Bull Salzburg i jego najdroższe transfery, https://futbolnews.pl/newsroom/29446,europa-srednia-liga-topowa-akademia-wielkie-zarobki-red-bull-salzburg (dostęp: 27.03.2022r.).

Takahashi D., The esports craze will generate $1.8B a year by 2020. Venturebeat website, https://venturebeat.com/2015/10/05/the-esports-craze-will-generate-1-8b-a-year-by-2020/ (dostęp: 14.12.2021 r.).

Thacker G., The money-fuelled rise of PFC Ludogorets Razgrad, https://allbluedaze.com/2018/11/29/the-money-fuelled-rise-of-pfc-ludogorets-razgrad/ (dostęp: 5.10.2021 r.).

The European Club Footballing Landscape: Club Licensing Benchmarking Report Football during the pandemic, https://www.uefa.com/insideuefa/uefaeuropeanclubfootballinglandscape/ (dostęp: 31.10.2021 r.).

The Youth Academies in England’s. Premiership, https://www.georgiasoccer.org/assets/65/6/the_youth_academies_in_england2.pdf (dostęp: 27.02.2021 r.).

Top-20 best football academies in the world 2020, https://themoney.co/en/top-20-des-meilleures-academies-de-football-au-monde-2020 (dostęp: 17.11.2021 r.).

TVP Sport, Wegańska dieta, elektryczne auta. Klub nagrodzony przez ONZ, https://sport.tvp.pl/39247408/weganska-dieta-elektryczne-auta-klub-nagrodzony-przez-onz (dostęp: 27.01.2021 r.).

van Hooijdonk R., The future of football is all about high-tech innovation, https://blog.richardvanhooijdonk.com/en/the-future-of-football-is-all-about-high-tech-innovation/ (dostęp: 2.01.2022 r.).

Viktoria Pilzno, Viktoriánské Srdce, ttps://www.fcviktoria.cz/zobraz.asp?t=projekty-viktorianske-srdce (dostęp: 1.10.2021 r.).

VNA, PVF signs comprehensive partnership deal with FK Sarajevo, https://en.vietnamplus.vn/pvf-signs-comprehensive-partnership-deal-with-fk-sarajevo/162830.vnp (dostęp: 20.09.2021 r.).

Wacławek T., Fałszywe finansowe fair play, https://www.rp.pl/pilka-nozna/art619611-falszywe-finansowe-fair-play (dostęp: 31.10.2021 r.).

CACT over 25 Years, https://cact.org.uk/about-us/cact-25-years (dostęp: 27.09.2021 r.).

Warta Poznań, Otwarcie Alei Warciarzy na urodziny Warty Poznań, https://wartapoznan.pl/index.php/2021/06/15/otwarcie-alei-warciarzy-na-urodziny-warty-poznan/ (dostęp: 18.02.2022 r.).

Warta Poznań, Warta Poznań otworzyła Zieloną Pasiekę, wartapoznan.pl/index.php/2021/07/05/warta-poznan-otworzyla-zielona-pasieke/#nav-1 (dostęp: 18.02.2022 r.).

Weszło, Milan Lab, czyli piłkarska NASA, https://weszlo.com/2012/03/22/milan-lab-czyli-pilkarska-nasa/ (dostęp: 9.10.2021 r.).

Weszło, Wimbledon rośnie, MK Dons maleje – tym razem wygrał futbol, https://weszlo.com/2018/05/05/wimbledon-rosnie-mk-dons-maleje-tym-razem-wygral-futbol/ (dostęp: 13.02.2021 r.).

Wigmore T., Brentford’s Moneyball Way To Beat Football Teams With Huge Budgets, https://bleacherreport.com/articles/2718752-brentfords-moneyball-way-to-beat-football-teams-with-huge-budgets (dostęp: 23.05.2022 r.).

Woodyatt A., Arsenal FC: ‘Irresponsible’ crypto fan token ads broke advertising standards, regulator rules, https://edition.cnn.com/2021/12/22/football/arsenal-socios-asa-crypto-ruling-intl-spt/index.html (dostęp: 2.01.2022 r.).

Wprost, Prezydent FC Barcelony ujawnił dług klubu. Wskazał też winnych, https://sport.wprost.pl/pilka-nozna/la-liga/10481033/fc-barcelona-ma-ponad-miliard-dlugu-joan-laporta-ujawnil-dane.html (dostęp: 11.10.2021 r.).

WorldAtlas, The most popular sports in the world, https://www.worldatlas.com/articles/what-are-the-most-popular-sports-in-the-world.html (dostęp: 8.11.2021 r.).

World Today News, The Red Star Lab, a unique cultural experience laboratory in French football, https://world-today-news.com/the-red-star-lab-a-unique-cultural-experience-laboratory-in-french-football/ (dostęp: 25.05.2022 r.).

Worthington J., Most Profitable Football Clubs in Europe [Top 10], https://sqaf.club/most-profitable-football-clubs/ (dostęp: 31.10.2021 r.).

Zach E., Arsenal uses Innovation Lab accelerator to improve worldwide fan experience, https://www.computerweekly.com/news/252437635/Arsenal-uses-Innovation-Lab-accelerator-to-improve-worldwide-fan-experience (dostęp: 18.10.2021 r.).

Zach E., Everton FC works with Netskope to safeguard cloud-stored data, https://www.computerweekly.com/news/450424382/Everton-FC-works-with-Netskope-to-safeguard-cloud-stored-data (dostęp: 2.01.2022 r.).

Zep W., Ile meczów rozgrywa w sezonie piłkarz? https://www.zywieniemistrzow.pl/meczow-sezonie-rozgrywa-pilkarz/ (dostęp: 22.01.2022 r.).

Zembura P., CSR w sporcie w Polsce – rozumienie, przykłady, poziom w organizacjach, https://sportimpakt.org/csr-w-sporcie-w-polsce/ (dostęp: 12.04.2022 r.).